Dialog sokratejski jest jedną z podstawowych technik zadawania pytań w podejściu poznawczo-behawioralnym. Przede wszystkim pełni bardzo ważną funkcję w przyjrzeniu się zależnościom między myślami, emocjami i zachowaniem. Pozwala również na pracę i stworzenie alternatywnych przekonań, odkrycie nowych argumentów, prowadzący do zmiany (restrukturyzacja poznawcza) starych, często nieadaptacyjnych przekonań.
Treści poznawcze
Poznawcze elementy można odnaleźć w prawie każdym problemie. Nawet jeśli pozornie wydaje się nam, że w danej sytuacji nic nie możemy sobie przypomnieć ani odtworzyć. Myśli często mogą być dla nas nieuchwytne, szczególnie gdy występuje silny afekt. Jak wskazał Aron Beck, negatywne stany emocjonalne, zwykle obejmują jednak negatywne automatyczne myśli. Na przykład w rozumowaniu osoby depresyjnej, gdy zacznie zatrzymywać się i wychwytywać swoje treści poznawcze mogą pojawiać się tego typu myśli jak: „nie umiem radzić sobie z życiem”, „jestem bezradny i słaby”.
Dysfunkcjonalne myślenie
Myśli to nie fakty. Nie każda nasza myśl to obiektywny, racjonalny fakt. Źródło naszych doświadczeń wpływa na interpretacje bieżących wydarzeń. Podstawowe problematyczne dysfunkcjonalne myśli to często: negatywne automatyczne myśli, dezaadaptacyjne myśli i zniekształcenia poznawcze, opierające się na błędnym rozumowaniu zdarzeń. Aby pracować z tego typu trudnościami terapeuta zadaje szereg pytań. Dobrze postawione pytanie pozwala pracować nad zrozumienie myśli, nazwać je na nowo, sprzyja zmianie perspektywy określonych sądów, pozwala zastępować stare przekonania bardziej zdrowszymi, które w praktyce umożliwiają sformułować zdrowszy punkt widzenia.
Restrukturyzacja poznawcza
Jest to główna strategia poznawcza, w ramach, której pacjent dokonuje ponownej oceny znaczenia bodźca po to, by zmienić swoją reakcje emocjonalną. Tradycyjnym podejściem w terapii poznawczo-behawioralnej jest restrukturyzacja poznawcza, czyli kierowany, systematyczny proces, za pomocą, którego terapeuta pomaga pacjentowi rozpoznać a w razie potrzeby także zmodyfikować niepomocne sądy. Warto pamiętać, że przeciwną techniką stosowaną w ACT jest defuzja poznawcza, związana z dystansowaniem się od własnych myśli i i akceptacji.
Terapia poznawczo behawioralna – rola terapeuty
Postawa terapeuty poznawczo-behawioralnego jest postawą zaangażowaną, pełną ciekawości wobec przekonań pacjenta. Wspólna rozmowa toczy się w duchu współpracy i zrozumienia. Terapeuta pyta i podsumowuje wypowiedzi pacjenta, uwypukla wypowiedzi świadczące o sprzeczności, sygnalizuje, ale nie interpretuje, prosi o uszczegółowienie informacji, stara się zachęcać do refleksji pacjenta. Terapeuta stara się nie doradzać, nie decydować za pacjenta i nie oceniać założeń pacjenta. Zamiast mówić pacjentowi, co ma myśleć, terapeuta stosuje ukierunkowane odkrywanie, w ramach którego zadaje ukierunkowane lecz otwarte pytania np. w dialogu sokratejskim. Terapeuta pomaga za pomocą odpowiednich pytań dotrzeć do nowych, ważnych informacji, zmieniających perspektywę i aktualny wgląd.
Dialog sokratejski, pytania i inne pomocne techniki terapii poznawczo-behawioralnej
Technika dialogu sokratejskiego to pomoc w odkrywaniu prawdy, często innej niż pierwotnie zakładamy. Nie staramy się zmienić myślenie pacjenta, ale kierujemy jego uwagę na inne perspektywy oceny sytuacji zdarzeń. Częstymi pytaniami stawianymi przez terapeutę są pytania o znaczenie danych myśli i konsekwencje np. „co by to dla Pani znaczyło” albo „w związku z wykonaniem danego zachowania, co by się później stało?”
Dialog sokratejski wymaga czasu, subtelności i kreatywności. Oprócz charakterystycznych pytań i podsumowań zawiera elementy innych technik: klaryfikacji, skalowania, sprawdzania dowodów, stosowanie paradoksu, dekatastrofizacji.
- Klaryfikacja – podstawowa zasada terapii, koncentracja na wypowiedziach pacjenta, mająca na celu dokładne zrozumienie jego myśli, przeżyć i zachowań.
- Sondowanie – (inaczej: „metoda strzałki w dół”) – ma na celu odkrywanie znaczeń przekonań pacjenta, pomaga zidentyfikować często negatywne przekonania.
- Skalowanie – określenie poziomu intensywności emocji, przekonań, określenie zniekształceń poznawczych, monitorowanie zmian w trakcie trwania procesu terapii.
- Pytanie cud – interwencja badająca obraz idealnej przyszłości, w celu diagnozy rozbieżności między teraźniejszością a wizją pacjenta i jego celami.
- Paradoks- podążanie za kierunkiem pacjenta do jej logicznego, lecz skrajnego wniosku.
- Zaprzeczanie dezaadaptacyjnym myślom- nazywanie zniekształceń własnych przekonań, pytanie o dowody potwierdzające i zaprzeczające określonych interpretacji wydarzeń.
- Szukanie alternatywnych wyjaśnień – szukanie alternatywnych dowodów, które pacjent wysuwa jako potwierdzenie automatycznych myśli.
- Dekatastrofizacja- narzędzie szczególnie pomocne w radzeniu sobie z lękiem, stworzenie szczegółowego planu najgorszego scenariusza wydarzeń. Ma na celu zauważenie, że realistyczny rezultat zdarzeń jest często bardzo daleki od katastroficznych przekonań.
Techniki poznawcze w terapii poznawczo-behawioralnej są skutecznymi narzędziami w pracy z negatywnym, często nieadaptacyjnymi myślami. Zmiana myślenia wpływa na szeroko pojęty dobrostan doświadczeń emocjonalnych i zmiany niektórych szkodliwych nawyków.
Jesteś zainteresowana terapią poznawczo behawioralną? Umów wizytę – psychoterapia online
