Zespół stresu pourazowego (PTSD) to zaburzenie lękowe, które może rozwinąć się po pojedynczym traumatycznym wydarzeniu lub wielokrotnych wydarzeniach. Powoduje, że ludzie ponownie przeżywają traumę w swoich umysłach, mogą mieć koszmary lub flashbacki z przeszłych wydarzeń. Przeczytaj nasz artykuł i dowiedz się – jakie są objawy PTSD, jakie są rodzaje PTSD oraz jakie są sposoby leczenia?
Zespół stresu pourazowego – czym jest PTSD ?
PTSD to zaburzenie lękowe charakteryzujące się wielością objawów, które umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie. Objawy zwykle nie rozwijają się bezpośrednio po traumie, tylko po pewnym czasie. W przypadku PTSD objawy utrzymują się po 6 tygodniach od zdarzenia traumatycznego. Przede wszystkim osoba doświadcza natrętnych wspomnień (retrospekcje, koszmary senne lub niepokojące myśli o traumatycznym wydarzeniu). Często doświadczeniu towarzyszy odrętwienie emocjonalne: unikanie czynności i osób, które przypominają o traumie, apatia i brak zainteresowania życiem. Nadmierne pobudzenie: drażliwość, wybuchy złości, trudności ze snem.
Do silnej reakcja stresowej dochodzi na skutek traumatycznego zdarzenia, które przekracza zasoby psychiczne. Traumatyczne zdarzenie to takie, które może prowadzić do śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub zagrożenia poczucia bezpieczeństwa fizycznego. Zdarzenia te zwykle obejmują najczęściej tragiczne wypadki samochodowe, brutalne przestępstwa, takie jak gwałt i napaść. Zespół stresu pourazowego może również powstać po klęskach żywiołowych, takich jak tsunami, trzęsienia ziemi, pożary, powodzie lub erupcje wulkanów, innych wydarzeń, takich jak wojna lub ataki terrorystyczne.
Zaburzenie to zostało po raz pierwszy rozpoznane w latach 80. XX wieku, kiedy żołnierze zaczęli wracać z Wietnamu, z objawami takimi jak: retrospekcje przeszłych zdarzeń, koszmary senne i nadmierna czujność.
Zespół stresu pourazowego może być wywołany przez znęcanie się lub zaniedbania w dzieciństwie. Traumy z dzieciństwa obejmują przemoc fizyczną i seksualną, dzieci są jedną z najbardziej dotkniętych grup, które mogą doświadczać PTSD. Ich bezbronność i zależność, brak wystarczających zasobów, aby poradzić sobie ze stresorem, czyni je grupą wysokiego ryzyka.
Stres pourazowy – objawy PTSD
Objawy PTSD są często na tyle poważne, że zakłócają codzienne czynności. Osoby cierpiące na PTSD przez wiele tygodni lub miesięcy mogą doświadczać wielokrotnego przeżywania traumatycznych wydarzeń albo w koszmarach, w niepokojących marzeniach sennych albo w natrętnych wyobrażeniach tzw. intruzje. Niektórzy ludzie reagują na wspomnienia traumy doznaniami z ciała np. szybkie bicie serca, duszności, napięcie mięśni.
Osoba, która doświadczyła zagrożenia życia podczas stresujących wydarzeń, może rozwinąć PTSD, co skutkuje objawami somatycznymi i utrzymującymi się objawami. Unikanie sytuacji, które przypominają traumatyczne wydarzenia, jest jednym z sposobów radzenia sobie z złożonym zespołem stresu pourazowego
Dodatkowe, najczęstsze objawy to:
Unikanie. Większość osób cierpiących na PTSD podejmują kroki w celu uniknięcia przerażających bodźców, związanych z traumą – nie chcą oglądać filmów, ani czytać opisów wydarzenia, które kojarzą im się z traumą.
Negatywizm. Pacjenci cierpiący na PTSD zaczynają przyjmować pesymistyczne wizje siebie i świata. Doświadczają ponurych myśli dotyczących siebie: „jestem bezradna, słaba, nie mam kontroli” oraz świata: „świat jest niebezpiecznym miejsce, nie mogę ufać nikomu”.
Obojętność. Osoby tracą zainteresowanie własnymi aktywnościami, celami, pasjami, czują obojętność wobec innych ludzi.
Nadmierne pobudzenie. Pacjenci doświadczają objawów nadmiernego pobudzenia, wrażliwości, nadmiernej duszności, problemów z koncentracją czy też bezsennością.
Diagnoza zespołu stresu pourazowego
W przypadku diagnozy PTSD istotny jest czas trwania objawów, który – aby spełniać kryteria diagnostyczne – powinien utrzymywać się powyżej miesiąca. Pacjent_ka doświadcza cierpienia, ma trudności w funkcjonowaniu zawodowym, szkolnym, społecznym lub osobistym.
Osoba doświadczająca PTSD, ma poczucie ponownego przeżywania traumatycznych wydarzeń. Stara się unikać przykrych myśli i emocji. Często pacjenci z PTSD wskazują na negatywne uczucia, takie jak poczucie winy lub osobistej odpowiedzialności, np. „powinnam była temu zapobiec”.
Diagnoza PTSD wyklucza stresujące doświadczenia z codziennego życia, jak żałoba, rozwód, poważne choroby, wykluczenie społeczne. Oglądanie telewizji, obrazów katastrofy nie jest uznawane za wystarczający stresor, chyba że oglądanie katastrof czy zdarzeń traumatycznych ma związek z pracą danej osoby – wtedy możemy domniemywać, że występuje trauma zastępcza, wtórna.
Z zaburzeniem stresu pourazowego często współwystępują zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe oraz związane z używaniem substancji psychoaktywnych.
Dodatkowe czynniki zwiększające ryzyko PTSD. Przyczyny zespołu stresu pourazowego
Oprócz samego traumatycznego wydarzenia w rozwoju PTSD, pewną rolę mogą odgrywać też inne czynniki. Do czynników indywidualnych należy struktura osobowości danej osoby i wyposażenie genetyczne. Ponadto poziom inteligencji i wykształcenia są pozytywnie skorelowane z PTSD.
Na ryzyko wystąpienia PTSD wpływają czynniki środowiskowe, obejmujące status społeczno-ekonomiczny oraz przynależność do mniejszości rasowej, seksualnej lub etnicznej.
Istotnym czynnikiem jest wiek i płeć. U osób starszych prawdopodobieństwo rozwoju objawów jest mniejsze niż u młodszych, a u kobiet częstość występowania jest na ogół nieco większa niż u mężczyzn.
Ważny jest czas trwania traumy, tj. czy było to pojedyncze zdarzenie, czy pewien okres życia pacjenta zdominowany przez przerażające doświadczenia. Ogólnie rzecz biorąc, im bardziej długotrwałe doświadczanie traumy, tym większe będzie prawdopodobieństwo rozwoju zaburzenia.
Podtypy PTSD
Istnieją dwa typy PTSD. Podtyp proste PTSD dotyczy jednego przeżytego zdarzenia, m.in wypadek samochodowy, powódź, zwykle doświadczonego już w wieku dorosłym.
Złożone PTSD rozwinie się w wyniku powtarzających się zdarzeń, często trwający przez dłuższy czas, takich jak przemoc domowa czy doświadczenie wojny. Osoba cierpiąca na złożone PTSD ma szerszy zakres objawów i prezentuje więcej zachowań ryzykownych np. samookaleczenia, próby samobójcze, dysocjacja, zaburzenia pamięci.
Flasback a psychologia
Termin flashback jest używany w odniesieniu do mentalnego obrazu wydarzenia z przeszłości, które pojawia się bez ostrzeżenia, wkraczając w rzeczywistość pacjenta w sposób intruzywny. Sam termin „flashback” pochodzi od czasownika „flash” – „błysnąć” (wyjść nagle i na krótko) z elementem czasowym „-back” – „powrót do”. Zatem „flashback” oznacza „wrócić nagle i na krótko”.
Flashback może być wywołany przez wydarzenie w teraźniejszości, które kojarzy się w jakiś sposób z traumatycznym zdarzeniem z przeszłości, bądź może pojawić się bez żadnego związku z tym, co dzieje się w teraźniejszości. Osoba ma poczucie, jakby wróciła do traumatycznego momentu. Wspomnienie może trwać od kilku sekund do kilku minut. Retrospekcje mogą dotyczyć wzroku, węch lub słuchu. Retrospekcja jest często opisywana jako film odtwarzany w głowie. Przy doświadczaniu flasbacków zawsze występuję negatywny afekt, czyli negatywne doświadczenia emocjonalne.
PTSD w związku
Czy w związku można doświadczać traum? Oczywiście. Przemoc fizyczna i przemoc seksualna mogą skutkować zespołem stresu pourazowego PTSD.
Fizyczna przemoc w związku jest formą nadużycia, która może mieć długoterminowe skutki dla osób, które jej doświadczyły. Przemoc seksualna obejmuje niechciane dotykanie lub całowanie, zmuszanie do seksu (gwałt) lub próby zmuszenia ofiary do aktywności seksualnej. Przemoc w małżeństwie, trauma interpersonalna, jest poważnym problemem o druzgocących konsekwencjach dla tych, którzy jej doświadczają. Długofalowe doświadczanie przemocy może prowadzić do zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, zespół przewlekłego zmęczenia, lęk, zespół stresu pourazowego.
Z zespołem stresu pourazowego wiąże się wiele emocji związanych ze wstydem. Osoby, które doświadczyły traumy, czują, że powinny być w stanie poradzić sobie z tymi trudnymi zdarzeniami samodzielnie, a mówienie o tym sprawi, że będą wyglądać na słabych lub bezbronnych. Ale ten rodzaj przekonań może być niebezpieczny i sprawiać, że ludzie izolują się od otoczenia.
Aby zwalczyć tę izolację, ważne jest, aby osoby, które doświadczały albo doświadczają traum znalazły wsparcie poza swoimi związkami. Warto porozmawiać z przyjaciółmi lub członkami rodziny, dołączyć do lokalnej grupy wsparcia, a przede wszystkim udać się do ośrodka, pomagającego ofiarom przemocy, aby otrzymać specjalistyczną pomoc prawniczą i psychologiczną.
Zespół stresu bojowego
Zespół stresu bojowego to uraz psychiczny, który może być spowodowany ekspozycją na walkę. Jest to stan, który może dotknąć zarówno żołnierzy, jak i osoby cywilne. Doświadczenie negatywnych konsekwencji wojny może spotkać każdego, kto mierzy się z widokami wojny, niezależnie od wieku czy rangi wojskowej. Może powodować reakcje fizyczne i emocjonalne, takie jak niepokój, depresja, złość, drażliwość i zaburzenia snu. Zespół stresu bojowego to zaburzenie, na które może cierpieć każdy, kto znajduje się w otoczeniu wojny. Zwykle jest to spowodowane traumatycznym doświadczeniem bycia w walce. Objawy PTSD obejmują flasbacki, koszmary senne, a także długotrwały niepokój.
Trauma po wypadku
Mimo że w ciągu ostatnich kilku lat nastąpił spadek liczby wypadków drogowych, nadal bardzo wiele pacjentów i pacjentek doznaje obrażeń i rozwija zespół stresu pourazowego w wyniku wypadków. Mogą to być pasażerowie, piesi, rowerzyści. Poza konsekwencjami zdrowotnymi doświadczają oni także skrajnego braku bezpieczeństwa i braku kontroli. Doświadczenie PTSD po dotkliwym wypadku potęgują również fizyczne obrażenia, bóle somatyczne oraz często długotrwały proces rehabilitacji.
Leczenie PTSD
Zespół stresu pourazowego to poważne zaburzenie. Ważne jest, aby pacjenci mówili głośno o tym, co się z nimi dzieje i szukali pomocy w przypadku objawów PTSD. Osoby z zespołem stresu pourazowego, mogą doświadczać problemów ze snem, mieć koszmary, czuć się oderwani lub odrętwiali, unikać myśli o tym, co się stało, mieć retrospekcje i czuć się drażliwymi lub nerwowymi.
Silny stres oraz traumatyczne przeżycie mogą narazić jednostkę na wystąpienie PTSD, które objawia się uporczywymi objawami fizycznymi oraz psychicznymi. W leczeniu zespołu stresu pourazowego pomocny może okazać się terapeuta, który poprzez odpowiednie metody terapeutyczne pomoże pacjentowi poczuć się lepiej i zapobiec rozwojowi PTSD poprzez kontrolowanie objawów, które utrzymują się przez długi czas
Najczęstszym sposobem leczenia PTSD jest psychoterapia często z włączeniem farmakoterapii, w szczególności, gdy występuje zaburzenie współwystępujące. Leczenie farmakologiczne stosowane w leczeniu PTSD u dorosłych obejmują leki przeciwdepresyjne (zwykle selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, takie jak sertralina, np. Zoloft), citalopram (np. Celexa) lub escitalopram (np. Blue Fish) oraz leki przeciwlękowe (najczęściej benzodiazepiny, takie jak diazepam).
Terapia, PTSD – leczenie
Psychoterapia obejmuje terapię poznawczo-behawioralną (CBT), terapię metodą przedłużonej ekspozycji, terapię desensytyzacji i przetwarzania za pomocą ruchu gałek ocznych (EMDR).
Metoda przedłużonej ekspozycji
Metoda przedłużonej ekspozycji jest rodzajem terapii poznawczo-behawioralnej, która okazała się skuteczna w leczeniu PTSD. Podstawę stanowią techniki ekspozycji (w wyobraźni oraz in vivo), jednak mechanizm zmiany upatrywany jest nie tyle w procesie habituacji, czyli przywykania do bodźca (co oczywiście ma miejsce), lecz jest wiązany z przetworzeniem emocjonalnym i poznawczym traumatycznego doświadczenia.
Terapia poznawczo-behawioralna CBT, Terapia poznawczo-behawioralna zorientowana na traumę TF-CBT
Specjaliści pracujący w nurcie CBT podkreślają, że samo zatrzymanie i przywołanie traumatycznego wydarzenia jest pretekstem do modyfikacji dysfunkcjonalnych przekonań i postaw ujawnionych w trakcie ekspozycji. Autorzy poznawczego modelu PTSD podkreślają, że podstawowym czynnikiem odpowiedzialnym za utrzymywanie się PTSD jest stałe poczucie zagrożenia i nieadaptacyjne przekonania na temat siebie i świata, które ukształtowane są w wyniku traumatycznego zdarzenia.
Praca nad zmianą sposobu zrozumienia obejmuje przyjrzenie się temu, w jaki sposób pacjent_ka rozumie, co jej się przydarzyło oraz ocenę, czy ta perspektywa jest sprawiedliwa lub pomocna – czy jej/jemu służy. Metoda działania tych terapii polega na zmianie sposobu myślenia o traumie i jej skutkach. Badania nad traumą wykazały, że jeśli uda się nam zmienić zrozumienie traumy, możemy zmienić to, jak się czujemy i jak jej doświadczamy. Praca związana jest również z ograniczeniem strategii unikania, która pomaga w podważeniu niewłaściwych przekonań i koncentruje się na przepracowaniu wspomnień traumatycznych wydarzenia oraz znaczenia, jakie nadał_a mu pacjent_ka.
Niezależnie od metodologii najważniejsze jest zmierzenie się ze wspomnieniami. Psychologowie uważają, że zmierzenie się z problemem pozwala na inne spojrzenie na różne aspekty doświadczenia, odkrycie nowych elementów uzyskania nowej perspektywy, a przede wszystkim uwolnienie się od roli ofiary.
PTSD- leczenie. Jakie aspekty diagnozować i leczyć?
Istnieje kilka kluczowych obszarów niezbędnych do przepracowania traumy w procesie psychoterapii.
Wstyd
Osoba z PTSD odczuwa wstyd, co wiąże się z sekretami i tajemnicami, co z kolei może wpływać na zwiększenie odpowiedzialności za to, co się stało. Uwolnienie się od tajemnicy i rozpoczęcie rozmowy jest pierwszym krokiem do walki ze wstydem.
Relacje
Doświadczenia traumatyczne wzmacniają tendencję do wchodzenia w rolę ofiary, izolacji i nieufności w bliskich relacjach. U pacjentów/pacjentek obserwuje się zniekształcony obraz innych, utrwalanie negatywnych sądów, na przykład częste zaabsorbowanie własną relacją ze sprawcą albo przekonanie, że sprawca nadal ma pełnię władzy. Praca terapeutyczna ma na celu wzmocnienie wiary w niektórych ludzi w otoczeniu i rozwijanie umiejętności wchodzenia w dobre, bezpieczne relacje.
Przekonania
Przekonania na własny temat oraz na temat tego, co się wydarzyło, co spotkało pacjenta_kę mogą potęgować bezradność, poczucie winy, poczucie krzywdy. W pracy terapeutycznej zaczynamy przetwarzać te wydarzenia w inny sposób, szukając alternatywnych poglądów, perspektyw na temat traumy i samej/samego siebie. Warto, by osoby z PTSD pamiętały, że nie ponoszą winy za przemoc, nie zasługują na nią. Są silne pomimo tych trudnych doświadczeń.
Zdrowie
Praca terapeutyczna koncentruje się nad zadbaniem o zdrowie i ciało. Oddziaływania ukierunkowane są przede wszystkim na obniżenie napięcia w ciele, trening oddychania, techniki wizualizacji, relaksację mięśni. Praca nad minimalizacją objawów związanych z zaburzeniem snu czy zaburzeń odżywiania.
Emocje
Terapia PTSD wspiera rozwijanie zdrowych adaptacyjnych umiejętności radzenia sobie z uczuciami. Obejmuje pracę nad minimalizacją chwiejności i zmienności pomiędzy poczuciem odrętwienia a utratą kontroli.
Psychoterapia może pomóc uwolnić się od objawów i znaleźć sposoby na lepsze radzenie sobie w życiu. Jeśli doświadczasz objawów zespołu stresu pourazowego, skontaktuj się z nami i rozpocznij terapię poznawczo-behawioralną.
