Każda z nas pragnie bliskich i życzliwych osób wokół siebie. Jednakże, czasami w przyjaźni pojawiają się nietypowe sytuacje i zachowania, które mogą sprawić, że poczujesz się niekomfortowo lub zwątpisz w siebie. Może to oznaczać, że tkwisz w toksycznej przyjaźni, a teoretycznie bliska Ci osoba zawodzi w wielu ważnych dla Ciebie momentach. Jak jednak rozpoznać, czy problemy z przyjaciółką to naprawdę toksyczna relacja? Jakie są jej typowe objawy, jak można skutecznie ją zakończyć i czy istnieją sposoby na uporanie się z jej konsekwencjami?
Czym jest przyjaźń? Kim jest przyjaciel?
Zastanawiając się nad naturą związków, warto odpowiedzieć sobie na pytanie, czym jest przyjaźń? Zazwyczaj definiuje się ją jako trwałą, wieloletnią relację, która opiera się na takich wartościach jak sympatia, lojalność i zaufanie. To też pewność, że otrzymamy od przyjaciółki lub przyjaciela wsparcie i zrozumienie w trudnych momentach życia. Przyjaźń dla każdego może też oznaczać coś innego, ma więc wiele różnych oblicz. Dla niektórych będzie ona wspólnym spędzaniem czasu przy podobnych zainteresowaniach i aktywnościach. Dla innych okaże się przyciąganiem się przeciwnych charakterów. Najważniejsze, by była to zdrowa relacja, oparta na zasadach akceptowanych przez obie strony. Oznacza to, że jej fundamentami powinna być szczerość oraz wzajemny szacunek. Przyjaciel jest z Tobą na dobre i na złe, wspiera Cię, świętuje wraz z Tobą sukcesy i pociesza w przypadku porażki. To z taką osobą chcesz podzielić się swoimi sekretami, małymi radościami lub zmartwieniami dnia codziennego.
Cechy te nie pojawiają się niestety jednak w każdej przyjaźni. Czasami przyjaciel staje się osobą, która zaburza szczęście, odbiera pewność siebie i sprawia, że czujesz się źle. W takich przypadkach mówi się, że są to toksyczne przyjaźnie. Mają one negatywny i destrukcyjny wpływ na człowieka i sprawiają, że czuje się on gorzej, Często obniżają one bowiem poziom energii, pogarszają samopoczucie, a nawet samoocenę danej osoby. Najprościej więc można zdefiniować toksyczną przyjaźń jako relację, w której jedna ze stron czuje się źle ze względu na działania drugiej osoby.
Toksyczna przyjaźń – objawy. Jak zachowuje się toksyczny przyjaciel?
Jak widać, każdy może w swoim życiu spotkać się ze zjawiskiem toksycznej przyjaźni, jednakże, czym jest toksyczna przyjaźń? Warto więc wiedzieć, jak rozpoznać taką osobę, i w jaki sposób zorientować się, że coś w danej relacji nie funkcjonuje tak, jak powinno. Istnieje kilka aspektów, na które warto zwrócić uwagę, jeśli masz problemy z przyjaciółką i zastanawiasz się, czy Wasza przyjaźń jest zdrowa. Poniżej charakterystyka podstawowych cech nieadaptacyjnej relacji.
Wykorzystywanie dobroci
Przyjaciele chcą dla siebie jak najlepiej, dlatego też nie wahają się, gdy bliska osoba potrzebuje ich pomocy – po prostu jej udzielają. W zdrowej relacji mechanizm ten działa w obie strony, dzięki czemu przyjaciółki i przyjaciele mogą na sobie wzajemnie polegać. W przypadku toksycznej przyjaźni często jednak bywa tak, że tylko jedna osoba okazuje drugiej dobroć oraz wsparcie, podczas gdy druga strona czerpie z tego nieustające korzyści, nie dając nic od siebie. W przypadku takiej nierówności można mówić już o toksycznej relacji, przyjaciółka wykorzystuje twoją dobroć. Jeśli ktoś nieustannie pożycza od Ciebie pieniądze, prosi o podwiezienie, przechowanie jego rzeczy lub inne tego typu przysługi, ale ich następnie nie odwzajemnia lub ma problemy na przykład ze zwrotem pożyczki (ponieważ wie, że się o nią nie upomnisz) – jest to sygnał, że coś jest nie w porządku.
Zazdrość w przyjaźni
Prawdziwa przyjaciółka rozumie, że w Twoim życiu obecne są także inne osoby – partner, rodzina, znajomi. W przypadku toksycznej relacji zamiast zrozumienia pojawi się zazdrość, na przykład o czas, uwagę i zaangażowanie poświęcone pozostałym osobom, może się obrażać i karać za to, że nie jesteś w pełni tylko na niej skoncetrowana. Toksyczna osoba nie zaakceptuje bowiem tego, że nie jest w Twoim życiu najważniejsza i nie ma Cię na wyłączność. Okaże Ci w takiej sytuacji swoją zazdrość, zawiść, będzie robić wyrzuty, co doprowadzi ostatecznie do napięcia między Wami. W pewnym momencie może pojawiać się manipulacja ze strony twojej przyjaciółki, aby zniechęcić Ciebie do poznawania nowych osób i tworzenia większej ilości znajomości. Często toksyczny przyjaciel chce postawić na swoim, zawsze wie lepiej i powie “prawdę o innych ludziach” swojej przyjaciółce, tylko po to, aby zdystansować Ciebie od innych.
Nieustanne napięcie w relacji
Zdrowa relacja nie powinna się wiązać z odczuwanym napięciem czy lękiem, ale może mieć to miejsce w przypadku toksycznej znajomości. Jeżeli przed rozmową z przyjaciółką odczuwasz stres lub strach, oczekując nieprzyjemnych słów czy zachowania, to znak, że ta znajomość zdecydowanie Ci nie służy. Może nadszedł czas, by zastanowić się, dlaczego tak się czujesz i jak rozwiązać ten problem?
Ignorowanie potrzeb
W zdrowej relacji ludzie troszczą się wzajemnie o siebie i zależy im na tym, by druga strona czuła się dobrze i niczego jej nie brakowało. W toksycznej przyjaźni taka troska pojawia się tylko z jednej strony, druga zaś nieustannie ignoruje potrzeby swojego przyjaciela czy przyjaciółki. Toksyczny przyjaciel może umniejszyć wagę twoich problemów zamiast wzmacniać, często nie potrafi słuchać, skupiając się wyłącznie na sobie. Wymaga by jej własne potrzeby były zaspokajane, często wywierając presję na Tobie i innych bliskich. Nie dostrzega jednak tego, że taka chęć rozmowy powinna pojawiać się z dwóch stron i ona także powinna włożyć wysiłek w to, by jej przyjaciele czuli się dobrze w jej towarzystwie. Jeżeli więc na przykład odmawiasz komuś wspólnego wyjścia, bo odczuwasz zmęczenie po trudnym dniu w pracy, a ten ktoś reaguje niezadowoleniem, to jest to sygnał, że coś jest między wami nie w porządku.
Skupianie uwagi tylko na sobie
W przyjaźni wszyscy powinni być równi! Dlatego jeśli czujesz, że w Twojej relacji druga strona skupia na sobie całą uwagę, podczas gdy Ty pozostajesz w jej cieniu, to może być to oznaka, że coś jest nie tak. Ma to miejsce w takich sytuacjach jak ta, gdy przyjaciółka nigdy nie ma czasu na rozmowę o ważnych dla Ciebie kwestiach, za to nieustannie wspomina o swoich sprawach i problemach, wymagając do Ciebie wysłuchania, wsparcia i zaangażowania. Być może Twoja przyjaciółka nigdy nie pyta też o to, co u Ciebie słychać? W relacji z przyjaciółką czujesz długotrwałą samotność. Zastanów się, czy chcesz dalej kontynuować tę relację, w której jesteś tylko widzem i w której nie ma miejsca na poświęconą Ci uwagę.
Brak wsparcia zarówno w sukcesach, jak i w porażkach
Przyjaciele są po to, by wspierać się wzajemnie, zarówno przy okazji sukcesów, jak i w trudniejszych chwilach. Jeśli Twoja przyjaciółka nie potrafi dzielić z Tobą radości z powodu Twoich osiągnięć, zdaje się zazdrościć ich Tobie lub wyraża się o nich lekceważąco, to może to być informacją, że w Waszej znajomości jest coś toksycznego. Podobnie – jeżeli w przypadku problemów odwraca się od Ciebie, nie próbuje Ci pomóc lub chociaż być przy Tobie, a zamiast tego wyraźnie unika nieprzyjemności związanych z Twoimi kłopotami, to warto przemyśleć, skąd to zachowanie się bierze.
Ciągła krytyka
Wiadomo, że prawdziwy przyjaciel powie Ci, jeśli popełnisz błąd, zrobisz coś głupiego lub jeśli dostrzeże, że podejmujesz niewłaściwą decyzję. Jednak szczerość w przyjaźni jest czymś innym niż ciągła krytyka czy okrutne ocenianie. Jeśli więc czujesz, że Twoja przyjaciółka zawsze ma coś Ci do zarzucenia, nic, co robisz, jej się nie podoba i nie akceptuje Twoich postanowień, to może to oznaczać, że tkwisz w niezdrowej, specyficznej relacji. Niestety, toksyczny przyjaciel może ranić, stosując przykry komentarz, w sytuacjach w których potrzebujesz wzmocnienia i wsparcia. Na dodatek toksyczna przyjaciółka także będzie sugerować, że dopiero słuchając jej rad podejmiesz dobre decyzje. Przecież ona nieustannie docina Ci, ponieważ chce dla Ciebie jak najlepiej. Bycie w takim położeniu jest złe dla Ciebie, jednakże zdanie sobie sprawy jest trudne. Często relacja przyjacielska nie jest zero-jedynkowa. Może was łączyć przeszłość albo dobre chwile. Pamiętaj jednak, że krytyka ze strony przyjaciela, negatywna ocena bardzo źle wpływa na Ciebie i Twoją samoocenę. To przyjaciel i wróg w jednym, ciągnie nas w dół, będzie wytykać nasze błędy zamiast nas budować i wspierać.
Brak lojalności
Być może miałaś do czynienia z sytuacją, w której powierzyłaś przyjaciółce swój sekret lub zwierzyłaś jej się w tajemnicy na waszych spotkaniach, a ona bez żadnych skrupułów opowiedziała o tym innym osobom? Taki brak lojalności to kolejny znak, że tkwisz w toksycznej przyjaźni. Zachowania tego typu przede wszystkim sprawiają, że traci się zaufanie do drugiej strony i czuje się, że nie można na niej polegać. A przecież nie na tym powinna polegać prawdziwa przyjaźń! Masz prawo oczekiwać, że Twoje sekrety lub wrażliwe informacje o Twoim życiu nie staną się przedmiotem plotek wśród innych znajomych czy rodziny Twojej przyjaciółki.
Brak poszanowania granic
Nie chcesz opowiedzieć przyjaciółce wszystkiego o spotkaniu z nowym chłopakiem? Są rzeczy, które wolisz zachować dla siebie, a ona natarczywie namawia Cię, byś się nimi podzieliła? Tego typu wścibstwo i pragnienie uczestniczenia w każdym aspekcie Twojego życia także może być sygnałem, że Wasza relacja zaczęła przeistaczać się w toksyczną. Masz prawo do ustalenia granic i szanowania ich, o czym dobra przyjaciółka powinna wiedzieć i to rozumieć.
W przypadku toksycznych relacji często pojawia się także schemat, w którym jedna z osób staje się ofiarą, a druga ratownikiem. Role te są płynne – na co dzień Twoja przyjaciółka może przedstawiać siebie jako Twojego ratownika, pomagającego Ci na każdym kroku. Jednak w momencie, w którym zwrócisz uwagę na jej nieodpowiednie zachowanie, to szybko staje się ofiarą. Czuje się wówczas pokrzywdzona Twoimi oskarżeniami. Starała się przecież tylko Ci pomóc czy jedynie chciała podzielić się z Tobą przebiegiem swojego dnia. Łatwo w takiej chwili poczuć się jak winna, jak ktoś, kto źle zinterpretował sytuację i doprowadził do konfliktu. Możesz też mieć wrażenie, że przesadzasz, wyolbrzymiasz czy dramatyzujesz. Jak widać, toksyczna przyjaciółka to osoba manipulująca, wymuszająca na innych to, czego chce, skupiona tylko na sobie i na swoich potrzebach. W relacji z nią nie ma miejsca dla drugiej osoby, która spełnia jedynie funkcję poddanego, nieustannie zmuszonego do zaspokajania potrzeb egocentrycznej znajomej.
Jest więc wiele objawów, dzięki którym rozpoznasz, że tkwisz w toksycznej relacji. W Internecie znajdziesz i wykonasz test na toksyczną przyjaźń. Pamiętaj jednak, że może on być jedynie wskazówką, co do tego, jak możesz interpretować swoją znajomość i jej charakter. Krótki kwestionariusz może jednak naprowadzić Cię na myśl, że być może nie wszystko w Twojej relacji z przyjaciółką jest na właściwym miejscu.
Nie pozwól na to, aby Cię krytykować i obrażać. Jak zakończyć toksyczną przyjaźń?
W przypadku, w którym stwierdzisz, że tkwisz w niezdrowej relacji, możesz zacząć się zastanawiać, jak zakończyć toksyczną przyjaźń. Nie jest to jednak łatwe zadanie. Wymaga ono bowiem od człowieka asertywności, zdecydowania i umiejętności komunikowania swoich potrzeb oraz stawiania granic. Gdy już będziesz wiedzieć, czego oczekujesz, możesz działać dalej. Przede wszystkim zacznij od szczerej rozmowy z przyjaciółką i od wyjaśnienia jej, jak z Twojej perspektywy wygląda Wasza relacja. Nie daj się zmanipulować, gdy znów postawi siebie w roli ofiary. Oczywiście powinnaś też zrozumieć, że druga strona może nie zgadzać się z Twoją opinią. Pamiętaj jednak, że bierzesz odpowiedzialność tylko za siebie, swoje uczucia i przekonania. Nie działaj więc wbrew sobie i swoim emocjom. Jasno przedstaw przyjaciółce sytuację i wyjaśnij motywy swojej decyzji. Ważne, byś w trakcie tej rozmowy przedstawiła wszystkie swoje zarzuty wobec Waszej relacji, by sytuacja była jasna dla wszystkich, Najgorszym sposobem na kończenie relacji jest bowiem tak zwany ghosting, czyli po prostu odcięcie się od innych bez słowa wyjaśnienia. Po takiej rozmowie możesz wspólnie z przyjaciółką ustalić, czy chcecie pracować nad wspólnymi kontaktami, czy jednak lepiej pożegnać się i ruszyć w swoją stronę. Zadbaj o to, by przede wszystkim stawiać siebie na pierwszym miejscu i troszczyć się o własne potrzeby. Warto zakończyć tą niezdrową relację i odzyskać wolność emocjonalną.
Toksyczna przyjaźń – konsekwencje
Wieloletnie trwanie w toksycznej przyjaźni może niestety odbić się na Twoim zdrowiu psychicznym i samoocenie. Takie problemy powodują bowiem obniżenie nastroju, zwątpienie we własną wartość czy umiejętności. Sprawiają też, że zaczynasz zaniedbywać siebie na rzecz wymagającej, egocentrycznej przyjaciółki. Niezdrowa relacja bywa także zapalnikiem, przez który uaktywniają się dodatkowe problemy ze zdrowiem psychicznym, na przykład nerwica, depresja, brak pewności siebie lub inne zaburzenia. Powoduje ona także silny stres, który ma destrukcyjny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne. Trudno także ponownie zaufać ludziom i otworzyć się na inne relacje po tym, jak zostało się urażonym, a Twoja ufność i dobroć zostały boleśnie wykorzystane przez toksyka. Taka relacja może więc przełożyć się na jakość Twojego dalszego życia osobistego i kontakty z innymi ludźmi. Wiele osób zamyka się w sobie, licząc, że w ten sposób nie dopuszczą do ponownego zranienia. Jednak taki sposób radzenia sobie z cierpieniem może jedynie przysporzyć kolejnych problemów.
Jak poradzić sobie ze skutkami toksycznej przyjaźni?
Pojawia się więc pytanie – jak poradzić sobie ze skutkami toksycznej przyjaźni? Przede wszystkim warto zastanowić się nad tym, co sprawiało, że tak długo ona trwała. Dlaczego zgodziłaś się na takie traktowanie, mimo iż miało ono dla Ciebie fatalne skutki? Może była to wina niskiej samooceny i poczucia, że nie zasługujesz na nic lepszego? A może takie objawy pojawiły się u Ciebie już po zerwaniu relacji z toksyczną osobą?
W takich przypadkach warto skorzystać z pomocy, na przykład psychologa czy psychoterapeuty. Specjalista pomoże Ci uporać się z doświadczeniem toksycznej przyjaźni, zrozumieć, co tak naprawdę się w niej wydarzyło, pomoże nazwać wzorce wchodzenia w relacje. Jeżeli zmagasz się z gorszym nastrojem, czujesz, że nie radzisz sobie z krzywdami, które Cię spotkały i przytłacza Cię lęk oraz niepokój, to nie czekaj, aż problemy staną się jeszcze poważniejsze, zgłoś się na terapię – psychoterapia online.
Toksyczna przyjaźń jest więc relacją, w której siły rozkładają się nierównomiernie i jedna ze stron wymaga o wiele więcej uwagi, zaangażowania i troski niż druga, nie odwzajemniając się podobnym wkładem w znajomość. To przede wszystkim przyjaźń, w której naturalne proporcje zostały zachwiane i gdzie jedna ze stron zachowuje się w sposób nielojalny wobec drugiej, zdradzając jej sekrety, nieustannie ją krytykując i nie zwracając uwagi na jej potrzeby. Po wyjściu z takiej relacji możesz potrzebować pomocy specjalisty, który wesprze Cię w uporządkowaniu Twoich emocji oraz w zrozumieniu, co wydarzyło się między Tobą a Twoją przyjaciółką.
