Terapia poznawcza zorientowana na powrót do zdrowia CT‑R

Terapia poznawczo‑behawioralna zorientowana na powrót do zdrowia (ang. Recovery‑Oriented Cognitive Therapy, CT‑R) to nowoczesne, empirycznie wspierane podejście do pracy z osobami z poważnymi zaburzeniami psychicznymi, które tradycyjnie uznawano za trudne do zaangażowania w leczenie. Metoda ta koncentruje się na odkrywaniu i wzmocnianiu „trybu adaptacyjnego” pacjenta, jego aspiracjach i budowaniu odporności psychicznej, a nie tylko na redukcji objawów.

Dowiedz się więcej o tej metodzie pracy oraz poznaj jej skuteczność.

Kluczowe założenia CT‑R

CT‑R została opracowana przez zespół Becka i Granta jako rozszerzenie terapii poznawczo‑behawioralnej dla osób z bardzo niskim funkcjonowaniem, brakiem motywacji i trudnościami w nawiązaniu kontaktu. Badania potwierdzają, że CT‑R poprawia funkcjonowanie społeczne i zawodowe, zmniejsza objawy negatywne i pozytywne, zwiększa motywację do leczenia oraz jakość życia, a efekty utrzymują się nawet po zakończeniu aktywnej terapii.

CT‑R opiera się na modelu poznawczym Becka, ale w sposób szczególny rozwija go w kierunku zorientowanym na powrót do zdrowia. Główne założenia to:​

• Każdy człowiek, nawet z poważnymi zaburzeniami psychicznymi, posiada „tryb adaptacyjny” – stan, w którym jest najbardziej energiczny, zmotywowany, zaangażowany i połączone z innymi.​

• Celem terapii jest nie tylko redukcja objawów, ale przede wszystkim odkrycie, wzmocnienie i rozszerzenie tego trybu, by stał się dominującym sposobem funkcjonowania.​

• CT‑R traktuje pacjenta jako osobę z potencjałem, marzeniami i wartością, a nie tylko jako „nosiciela choroby”.​

• Terapia skupia się na budowaniu poczucia więzi, nadziei, celu życiowego i odporności psychicznej, co jest kluczowe dla długotrwałego powrotu do zdrowia.

Cztery kluczowe elementy terapii poznawczej zorientowanej na zdrowie CT‑R

CT‑R strukturalnie opiera się na czterech wzajemnie powiązanych elementach:

1. Uzyskiwanie dostępu i energetyzowanie trybu adaptacyjnego

Pierwszym krokiem jest odkrycie, co aktywuje tryb adaptacyjny danej osoby. Może to być:​

• ulubiona muzyka, film, książka, sport, hobby,

• wspomnienia z przeszłości,

• rozmowa o tematach, które są dla pacjenta ważne (np. rodzina, zwierzęta, podróże).​

Terapeuta szuka „haczyków” – tematów lub aktywności, które wywołują pozytywną reakcję, większą energię i zaangażowanie. Techniki obejmują:​

• krótkie, częste i przewidywalne interakcje (np. codzienna rozmowa o ulubionym temacie),

• proszenie pacjenta o radę lub opinię (np. „Jak byś to rozwiązał?”),

• wspólne wykonywanie przyjemnych aktywności (np. spacer, słuchanie muzyki, gotowanie),

• wykorzystanie mediów (muzyka, filmy, zdjęcia),

• zabawy w gry aktywizujące (np. proste gry planszowe, quizy).​

Kluczowe jest, by terapeuta był cierpliwy i próbował różnych podejść, aż znajdzie to, co najlepiej działa dla danego pacjenta.​

2. Rozwijanie aspiracji i marzeń

Gdy pacjent jest już w trybie adaptacyjnym, terapeuta wspiera go w odkrywaniu i rozwijaniu aspiracji życiowych. Mogą to być marzenia o:​

• pracy, studiach, zawodzie,

• relacjach (partner, przyjaciele, rodzina),

• hobby, pasjach, pomaganiu innym,

• życiu w społeczności, niezależności, podróżach.​

Techniki rozwijania aspiracji:

• zadawanie otwartych pytań o marzenia i cele (np. „Jak wyglądałby Twój idealny dzień?”, „Co chciałbyś robić, gdyby nie choroba?”),

• tworzenie bogatych obrazów mentalnych przyszłości (np. „Opisz, jak wyglądałby Twój dzień, gdybyś pracował jako [X]?”),

• odkrywanie głębszego znaczenia i wartości stojących za aspiracjami (np. „Dlaczego to jest dla Ciebie ważne?”, „Co to mówi o Tobie?”),

• wzmacnianie nadziei i optymizmu co do przyszłości (np. „Co wskazuje, że to jest możliwe, nawet jeśli teraz wydaje się odległe?”).​

Ważne jest, by aspiracje były znaczące i motywujące dla pacjenta, a nie tylko „realistyczne” z punktu widzenia terapeuty.​

3. Urzeczywistnianie trybu adaptacyjnego przez pozytywne działanie

Kolejnym krokiem jest przekładanie aspiracji na konkretne działania. Terapeuta współpracuje z pacjentem, by:​

• rozbić duże cele na mniejsze, osiągalne kroki (np. „Zanim znajdę pracę, mogę zacząć od uczęszczania na spotkania grupy zawodowej”),

• zaplanować regularne aktywności związane z aspiracjami (np. codzienna praca nad CV, uczestnictwo w zajęciach, spotkania z przyjaciółmi),

• znaleźć sposoby realizowania wartości ważnych dla pacjenta w codziennym życiu (np. „Jak możesz pomagać innym już teraz, nawet w małych rzeczach?”),

• zidentyfikować i pokonać przeszkody stojące na drodze do celów (np. objawy, lęk społeczny, brak pieniędzy).​

Kluczowe jest, by pacjent doświadczał małych sukcesów, które budują pewność siebie, motywację i poczucie kompetencji.​

4. Wzmacnianie i budowanie odporności

W trakcie całego procesu terapeuta pomaga pacjentowi wzmacniać pozytywne przekonania o sobie i budować odporność psychiczną. Odbywa się to poprzez:​

• zwracanie uwagi na sukcesy i postępy pacjenta (np. „Zauważyłem, że wczoraj udało Ci się pójść na spotkanie, mimo że było Ci trudno – co to mówi o Tobie?”),

• zadawanie pytań zachęcających do refleksji nad własnymi możliwościami (np. „Jak udało Ci się to zrobić?”, „Co Cię wtedy wspierało?”),

• pomoc w wyciąganiu konstruktywnych wniosków z trudności (np. „Co się nauczyłeś z tej sytuacji?”, „Co możesz zrobić inaczej następnym razem?”),

• wzmacnianie przekonania o własnej wartości i zdolności do radzenia sobie z wyzwaniami.​

Celem jest stopniowe rozwijanie bardziej adaptacyjnego sposobu myślenia o sobie, innych i przyszłości.​

Zastosowanie CT‑R w różnych kontekstach

CT‑R może być stosowana w różnych kontekstach, od terapii indywidualnej po oddziały szpitalne i terapię rodzin.​

Terapia indywidualna

W terapii indywidualnej CT‑R koncentruje się na budowaniu silnej relacji terapeutycznej i odkrywaniu indywidualnych zainteresowań i aspiracji pacjenta. Kluczowe jest, by każda sesja zaczynała się od aktywowania trybu adaptacyjnego, np. poprzez rozmowę o ulubionych tematach pacjenta.​

Typowa struktura sesji CT‑R:

1. Uzyskanie dostępu do trybu adaptacyjnego (np. rozmowa o ulubionym temacie, wspólne słuchanie muzyki).

2. Połączenie z poprzednią sesją i określenie celu obecnej.

3. Rozwijanie aspiracji i wartości.

4. Rozwiązywanie problemów w kontekście aspiracji (np. „Jak objawy wpływają na Twoje marzenie?”, „Co możesz zrobić, by i tak się do niego zbliżyć?”).

5. Planowanie działań między sesjami.

Jesteś zainteresowany/a poszerzeniem ​swojego warsztatu terapeutycznego? Zapraszam do kontaktu – superwizja CBT

Terapia grupowa

CT‑R może być stosowana w terapii grupowej, co daje dodatkowe możliwości budowania więzi i wzajemnego wsparcia między uczestnikami. Fazy terapii grupowej CT‑R:​

1. Uzyskiwanie dostępu i energetyzowanie trybu adaptacyjnego grupy (np. wspólne słuchanie muzyki, wspólne zajęcia).

2. Rozwijanie aspiracji członków grupy.

3. Planowanie i podejmowanie wspólnych działań (np. wspólne projekty, spotkania).

4. Wspólne rozwiązywanie problemów.

5. Wzmacnianie pozytywnych przekonań i odporności.​

Grupy CT‑R mogą koncentrować się na wspólnych projektach związanych z aspiracjami członków (np. grupa artystyczna, grupa sportowa, grupa zawodowa).​

Oddziały szpitalne

CT‑R może być wdrożona na oddziałach psychiatrycznych, tworząc środowisko terapeutyczne skoncentrowane na powrocie do zdrowia. Kluczowe elementy:​

• tworzenie możliwości aktywności i interakcji społecznych,

• angażowanie pacjentów w planowanie zajęć na oddziale,

• oferowanie pacjentom znaczących ról i odpowiedzialności (np. pomoc w organizacji spotkań, prowadzenie grupy),

• łączenie działań na oddziale z aspiracjami pacjentów,

• wzmacnianie pozytywnych doświadczeń i sukcesów.​

CT‑R pomaga przekształcić oddziały z biernych środowisk w dynamiczne społeczności wspierające powrót do zdrowia.​

Praca z rodzinami

CT‑R uznaje rodziny za ważnych partnerów w procesie powrotu do zdrowia. Terapeuci CT‑R współpracują z rodzinami, by:​

• zrozumieć mocne strony i zainteresowania pacjenta,

• wspierać aspiracje i cele pacjenta,

• tworzyć możliwości pozytywnych interakcji rodzinnych,

• wzmacniać pozytywne przekonania i odporność całej rodziny.​

Rodzina może odgrywać kluczową rolę w energetyzowaniu trybu adaptacyjnego pacjenta i wspieraniu jego dążenia do życia, które chce prowadzić.​

Skuteczność CT‑R – aktualny stan badań

Badania naukowe potwierdzają skuteczność CT‑R w leczeniu poważnych zaburzeń psychicznych. Kluczowe wyniki:​

• poprawa funkcjonowania społecznego i zawodowego pacjentów,

• zmniejszenie nasilenia objawów negatywnych (np. apatia, brak motywacji) i pozytywnych (np. urojenia, halucynacje),

• zwiększenie motywacji i zaangażowania w leczenie,

• poprawa jakości życia i satysfakcji pacjentów.​

W randomizowanym badaniu kontrolowanym CT‑R poprawiła udział w społeczności, motywację i objawy pozytywne w większym stopniu niż standardowe leczenie, a efekty utrzymywały się 6 miesięcy po zakończeniu terapii. Co ważne, korzyści były widoczne niezależnie od długości trwania choroby, co potwierdza założenie, że „nikt nie jest zbyt chory, by nie móc się poprawić”.​

CT‑R jest obecnie uznawana za evidence‑based practice (praktykę opartą na dowodach) dla osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi, w tym w środowiskach sądowo‑psychiatrycznych i więziennych. W 2025 r. CT‑R jest szeroko wdrażana w systemach opieki zdrowotnej (m.in. w USA), a jej zasady są operacjonalizowane dla zespołów interdyscyplinarnych.​

Wyzwania w stosowaniu terapii poznawczej zorientowanej na zdrowienie CT‑R

Choć CT‑R jest bardzo obiecującym podejściem, jej stosowanie może wiązać się z pewnymi wyzwaniami:​

• wymaga cierpliwości i kreatywności ze strony terapeuty, zwłaszcza na początku,

• pacjenci mogą początkowo być nieufni lub niechętni do zaangażowania,

• wdrożenie CT‑R w placówkach może wymagać zmiany kultury organizacyjnej (np. od „kontroli” do „wspierania”),

• terapeuci muszą być elastyczni i dostosowywać podejście do indywidualnych potrzeb pacjenta.​

Podsumowanie

Terapia poznawczo‑behawioralna zorientowana na powrót do zdrowia CT‑R oferuje innowacyjne i skuteczne podejście do leczenia poważnych zaburzeń psychicznych. Koncentrując się na mocnych stronach, aspiracjach i odporności psychicznej pacjentów, CT‑R pomaga im prowadzić bardziej satysfakcjonujące życie, niezależnie od diagnozy.

Chociaż wdrożenie CT‑R może wiązać się z wyzwaniami organizacyjnymi i wymaga od terapeutów cierpliwości, elastyczności i zmiany paradygmatu pracy, korzyści dla pacjentów, rodzin i zespołów terapeutycznych są znaczące. CT‑R reprezentuje zmianę paradygmatu w leczeniu zaburzeń psychicznych – od koncentracji na objawach do wspierania pełnego potencjału każdej osoby. Oferuje nadzieję i praktyczne narzędzia dla pacjentów, rodzin i profesjonalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym.

Bibliografia:

• Grant PM, Beck AT. (2009). Defeatist Beliefs as a Mediator of Cognitive Impairment, Negative Symptoms, and Functioning in Schizophrenia. Schizophrenia Bulletin, 35(4), 798–806.
• Grant PM, Beck AT. (2010). Asocial Beliefs as Predictors of Asocial Behavior in Schizophrenia. Psychiatry Research, 177, 65-70.
• Grant PM, Huh GA, Perivoliotis D, Stolar NM, Beck AT. Randomized Trial to Evaluate the Efficacy of Cognitive Therapy for Low-Functioning Patients with Schizophrenia. Archives of General Psychiatry, 69(2), 121-127.
• Grant PM, Bredemeier K, and Beck AT. (2017). Six-Month Follow-Up of Recovery-Oriented Cognitive Therapy for Low-Functioning Individuals with Schizophrenia. Psychiatric Services, 68(10), 997-1002.
• Grant PM, Beck AT, Inverso E, Brinen AP, Perivoliotis D. (2020). Recovery-Oriented Cognitive Therapy for Serious Mental Health Conditions. Guilford Press.
• https://beckinstitute.org/blog/what-is-recovery-oriented-cognitive-therapy-ct-r/