Osobowość depresyjną charakteryzuje pesymistyczny sposób myślenia oraz krytycyzm wobec samego siebie i innych. Depresyjne zaburzenia osobowości (DZO) często bywa mylone z dystymią bądź depresją. Poznaj kryteria diagnostyczne osobowości depresyjnej, poznaj skuteczne metody leczenie zaburzenia osobowości depresyjnej.
Czym jest osobowość depresyjna?
Ten rodzaj zaburzeń osobowości charakteryzuje specyficzny, pesymistyczny i depresyjny sposób myślenia, zachowania oraz przeżywania.
Według DSM IV osobowość depresyjna charakteryzuje uogólniony wzorzec depresyjnego myślenia i zachowania, który pojawia się we wczesnej dorosłości. Do przejawów głębokiego negatywizmu należą: przekonanie o braku własnej wartości, przygnębienie, krytyczny stosunek do siebie, skłonność do ruminacji, negatywny stosunek do ludzi, pesymizm, surowe osądy.
Trudności diagnostyczne – zaburzenie osobowości depresyjnej
Kryteria diagnostyczne depresyjnych zaburzeń osobowości nie są ujęte w systemie diagnostycznym DSM-V i ICD-10. Badacze uznają, że osobowość depresyjna nie spełnia wymogów pełnoprawnej kategorii diagnostycznej, ze względu na bardzo zbliżone objawy z dystymią. Natomiast, autorzy DSM-IV uznali zaburzenia osobowości depresyjnej za warunkową jednostkę diagnostyczną. Ze względu na brak odpowiedniej liczby danych, umieszczono ją w rozdziale dodatkowym „zaburzenia wymagające dalszych badań”.
Środowiska naukowe są podzielone w kontekście diagnostyki tego zaburzenia osobowości. Pomimo opisanych tu trudności diagnostycznych istnieje udokumentowana grupa pacjentów, którzy spełniają kryteria diagnostyczne osobowości depresyjnej, jednocześnie nie spełniając innego zaburzenia.
Cechy osobowości depresyjnej
Według kryteriów DSM-IV (klasyfikacja zaburzeń psychicznych) najbardziej charakterystyczne cechy osobowości depresyjnej to:
- Dominujące uczucie przygnębienia i nieszczęścia niż smutku.
- Profil poznawczy charakteryzuje: pesymizm, krytycyzm oraz negatywny stosunek do siebie i świata.
- W podstawowych przekonaniach, dominują motywy bezwartościowości, niekompetencji, braku znaczenia i nieudolności.
- Głębokie poczucie winy i żalu.
- Przewlekła anhedonia, brak odczuwania przyjemności.
- Skłonność do zamartwiania się i rozpamiętywania problemów.
- Niska samoocena.
- Trudności mające charakter agektywny np. tłumienie emocji.
- Brak tolerancji własnych porażek.
- Czasami submisja (uległość, poddawanie się zasadom).
Diagnoza różnicowa. Osobowość depresyjna i dystymia
Największym wyzwaniem diagnostycznym jest rozróżnienie dystymii od osobowości depresyjnej. Obydwa rozpoznania cechuje niskie poczucie własnej wartości oraz uczucie beznadziei. Według badaczy w osobowości depresyjnej większą rolę mają utrwalone i uogólnione objawy psychologiczne, takie jak: negatywizm, pesymizm i samokrytycyzm. W przypadku dystymii bardziej zauważalny, jest obniżony nastrój a w osobowości depresyjnej bardziej widoczna jest przewlekła anhedonia.
Jak wygląda życie osób cierpiących na depresyjne zaburzenie osobowości?
Ludzie z osobowością depresyjną często odczuwają smutek lub wyrzuty sumienia, jednak rzadziej pojawia się u nich poczucie złości czy gniewu. Sytuacje, które u innych ludzi najczęściej wywołają złość, u osób z DZO doprowadzą głównie do większego smutku. Osoby z depresyjnym zaburzeniem osobowości zawsze pretensje za swoje niepowodzenia kierują w stosunku do siebie. Obwiniają się za każdy błąd, często naprawdę wierząc w to, że są złymi ludźmi.
Mają ogromne poczucie winy, często dotyczące rzeczy, które są niezależne od nich. Często rozpamiętują dawne błędy i porażki, widząc przyszłość w czarnych barwach.
Pacjenci z osobowością depresyjną są tak samo nieubłagani dla innych, jak i dla siebie. Zwykle nie są lubiani, prowadzą samotniczy tryb życia. Czasem surowo oceniają ludzi, wytykając im błędy i niedociągnięcia.
Osoby, które są dotknięte depresyjnym zaburzeniami osobowości, często nie potrafią funkcjonować w czasie wolnym. Nie potrafią doświadczać relaksu, co może zwiększać poczucie izolacji od innych osób.
Ludzie cierpiący na depresyjne zaburzenia osobowości zazwyczaj nie przyjmują w grupie pozycji liderskich. Są skłonni podążać za kimś innym. Zwykle cechują się brakiem asertywności, pasywnością i krytycyzmem wobec innych. Zwykle takie osoby mają trudności z awansem w pracy.
Można również wyróżnić kilka pozytywnych cech występujących u ludzi z osobowością depresyjną. Często są oni skrupulatni oraz dokładni w wykonywaniu powierzonych czynności. Są sumienni i traktują odpowiedzialnie zlecone im zadania. Dzięki swojemu krytycyzmowi często właściwie oceniają ryzyko planowanej czynności.
Osobowość depresyjna – test
Sprawdź, w jakim stopniu wykazujesz cechy osobowości depresyjnej. Pamiętaj, że test jest jedynie wskazówką, po właściwą diagnozę skieruj się do specjalisty.
- Twoim typowym nastrojem jest smutek i nie odczuwasz radości? Tak/Nie
- Masz pesymistyczne nastawienie do siebie oraz reszty świata? Tak/Nie
- Jesteś skłonny do poczucia winy i wyrzutów sumienia? Tak/Nie
- Jesteś krytyczny wobec siebie i innych? Tak/Nie
- Masz niską samoocenę a Twoja koncepcja siebie, jest oparta na przekonaniu o bezwartościowości? Tak/Nie
- Często rozmyślasz i się martwisz, nawet rzeczami, na które nie masz wpływu? Tak/Nie
- Masz oceniającą postawę wobec innych? Tak/Nie
Jeśli odpowiedzi na pięć lub więcej pytań brzmią „tak” a objawy utrzymują się dwa lata bądź dłużej, to warto skorzystać z konsultacji psychiatry, psychologa lub psychoterapeuty.
Skąd biorą się depresyjne zaburzenia osobowości?
Istnieje jednak kilka możliwych przyczyn, związanych z depresyjnymi zaburzeniami osobowości. Przypuszcza się, że mogą być jedną z najlżejszych postaci jednobiegunowych zaburzeń nastroju lub mogą być początkiem zaburzeń depresyjnych. Inną hipotezą jest to, że jest to swoista forma zaburzeń osobowości, jako podtyp dystymii, lub jeden z wymiarów osobowości.
Do wystąpienia osobowości depresyjnej mogą przyczynić się czynniki zarówno psychospołeczne, jak i biologiczne, na przykład zaburzenia neuroprzekaźnictwa. Depresyjne zaburzenia osobowości mogą wywołać również przebyte zaburzenia psychiczne, traumatyczne przeżycia z przeszłości, lub przewlekły stres. Rodzice, którzy przyjęli nadmiernie karzącą postawę lub nie interesowali się życiem dziecka, również mogą mieć wpływ na rozwój u niego depresyjnych zaburzeń osobowości w przyszłości.
Jak rozpoznać depresyjne zaburzenia osobowości? Dystymia a może depresja?
Depresyjne zaburzenia osobowości bywają bardzo często mylone z dystymią, zdarza się również, że są również mylone z depresją. Należy pamiętać, że osobowość depresyjna a depresja to dwa różne pojęcia. Depresja to cięższe, bardziej intensywne zaburzenie o krótszym czasie trwania (epizod), podczas gdy depresyjne zaburzenie osobowości charakteryzuje się przewlekłym, łagodniejszym nastrojem depresyjnym trwającym przez dłuższy okres. W przypadku depresji bardzo często wprowadzana jest również farmakoterapia.
Dystymia jest chronicznym zaburzeniem nastroju z mniej intensywnymi, ale trwałymi objawami depresji. Depresyjne zaburzenie osobowości natomiast to bardziej głęboko zakorzenione, trwałe wzorce negatywnego myślenia i zachowań, które są częścią osobowości danej osoby. Leczenie dystymii skupia się na złagodzeniu objawów depresji, podczas gdy leczenie depresyjnego zaburzenia osobowości wymaga długoterminowej terapii ukierunkowanej na zmianę wzorców myślenia i zachowania.
Biorąc pod uwagę objawy depresji bądź dystymii, często bagatelizuje się depresyjne zaburzenia osobowości. Jednak należy pamiętać, że zaburzenia te znacznie obniżają jakość życia i utrudniają codzienne funkcjonowanie osobie, która na nie cierpi. Jednak należy podkreślić, że pojawiły się narzędzie służące specjalistom do pomocy w identyfikacji depresyjnych zaburzeń osobowości.
Jak osobowość depresyjna wpływa na relacje i codzienne życie?
Osobowość depresyjna może wpływać na wiele obszarów Twojego życia – od relacji z bliskimi, przez funkcjonowanie w pracy, aż po codzienne drobiazgi. Poniżej znajdziesz najważniejsze aspekty, które mogą dotyczyć także Ciebie.
Relacje rodzinne i partnerskie
Jeśli masz cechy osobowości depresyjnej, możesz zauważyć, że budowanie i utrzymywanie bliskich relacji bywa dla Ciebie wyzwaniem. Być może często pojawia się u Ciebie poczucie winy lub przekonanie, że nie zasługujesz na wsparcie i zrozumienie. Zdarza się, że unikasz dzielenia się swoimi uczuciami z partnerem czy rodziną, obawiając się, że zostaniesz źle odebrana lub oceniona.
Czasami możesz mieć trudność z docenianiem drobnych gestów bliskich osób – nie dlatego, że ich nie zauważasz, ale przez wewnętrzny krytycyzm i skupienie na własnych niedoskonałościach. To może prowadzić do nieporozumień, poczucia osamotnienia lub dystansu w relacjach. Pamiętaj, że Twoje emocje i potrzeby są ważne, a budowanie otwartości krok po kroku jest możliwe.
Funkcjonowanie w pracy
W pracy osoby z osobowością depresyjną często wykazują dużą sumienność, odpowiedzialność i dokładność. Możesz zauważyć u siebie, że bardzo poważnie podchodzisz do powierzonych zadań, nie bagatelizujesz szczegółów i starasz się przewidywać ryzyko. To cenne cechy, które doceniają pracodawcy.
Jednocześnie możesz mieć trudność z przyjmowaniem pochwał, awansowaniem czy podejmowaniem ról liderskich. Być może łatwiej Ci podążać za innymi niż przewodzić zespołowi. Często pojawia się także obawa przed oceną lub lęk przed popełnieniem błędu, co może skutkować nadmiernym krytycyzmem wobec siebie i innych. W środowiskach nastawionych na rywalizację możesz czuć się mniej komfortowo, co nie oznacza, że nie masz wartościowych kompetencji.
Kontakty społeczne i codzienne sytuacje
Osobowość depresyjna może sprawiać, że unikasz sytuacji towarzyskich lub czujesz się w nich nie na swoim miejscu. Może być Ci trudno zrelaksować się podczas spotkań ze znajomymi czy rodziną, a czas wolny nie zawsze przynosi ulgę. Zdarza się, że nawet neutralne wydarzenia interpretujesz w negatywny sposób, co wzmacnia poczucie wyobcowania i samotności.
Często osoby z osobowością depresyjną nie przejmują inicjatywy w grupie, wolą słuchać niż mówić, a ich krytyczny umysł sprawia, że skupiają się na niedociągnięciach – zarówno własnych, jak i otoczenia. To może prowadzić do wycofania się z relacji, a nawet izolacji.
Pozytywne strony w codziennym funkcjonowaniu
Warto pamiętać, że Twoja uważność, rzetelność i empatia mogą być ogromnym wsparciem dla innych. Dzięki swojej wrażliwości często zauważasz potrzeby bliskich i jesteś gotowa pomóc. Twoja ostrożność i realistyczne podejście do życia sprawiają, że potrafisz trafnie ocenić ryzyko i unikasz pochopnych decyzji.
Nie musisz być zawsze liderką czy duszą towarzystwa, by mieć ważne miejsce w rodzinie, pracy i grupie przyjaciół. Twoje cechy mogą być Twoją siłą, jeśli nauczysz się z nich korzystać w sposób wspierający – dla siebie i innych.
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) w depresyjnych zaburzeniach osobowości
Aktualnie psychoterapia jest jedyną właściwą formą pomocy przy leczeniu zaburzeń osobowości. Jako metodę leczenia poleca się psychoterapię, szczególnie tą opartą na dowodach, czyli terapię poznawczo-behawioralną oraz terapię schematów. Terapia poznawczo-behawioralna jest jedną z najskuteczniejszych metod terapii w przypadku osobowości depresyjnej. Pozwala osobie z depresyjnymi zaburzeniami osobowości zrozumieć oraz zmieniać negatywne i szkodliwe wzorce. Pacjent wraz z terapeutą pracują razem nad tym, aby zidentyfikować myśli, które mają swój udział w depresyjnych zaburzeniach osobowości. A w następnej kolejności wspólnymi siłami starają się je modyfikować. Osoba cierpiąca na zaburzenia osobowości uczy się nowych sposobów na reagowanie oraz działanie. Ogólnym celem tej terapii, jest przewartościowanie własnych przekonań przez osobę z osobowością depresyjną.
Triada depresyjna Becka
Triada depresyjna Becka, sformułowana przez amerykańskiego psychiatrę Aarona T. Becka, jest kluczowym elementem w zrozumieniu mechanizmów depresji i jej wpływu na życie człowieka. Składa się ona z trzech głównych komponentów: negatywnego postrzegania siebie, świata i przyszłości. Te trzy elementy są ściśle powiązane z doświadczeniem samotności i poczuciem własnej wartości, wpływając na ludzi w różnym wieku.
- Negatywne postrzeganie siebie
Pierwszym elementem triady jest negatywny obraz siebie. Osoby doświadczające objawów depresji lub cierpiący na osobowość depresyjną często postrzegają siebie jako bezwartościowe, nieadekwatne i nieatrakcyjne. To negatywne postrzeganie siebie może prowadzić do:
- Obniżonej samooceny
- Wycofania społecznego
- Pogłębienia poczucia samotności
- Negatywne postrzeganie świata
Drugi element triady to pesymistyczne spojrzenie na postrzeganie rzeczywistości i otaczający świat. Osoby cierpiące często interpretują neutralne lub pozytywne wydarzenia w negatywny sposób. To może prowadzić do:
- Unikania interakcji społecznych
- Postrzegania innych ludzi jako zagrożenia
- Pogłębienia uczucia alienacji i samotności
- Negatywne postrzeganie przyszłości
Trzeci element triady to pesymistyczne oczekiwania wobec przyszłości. Osoby ą często nie widzą nadziei na poprawę swojej sytuacji, co może prowadzić do:
- Braku motywacji do zmiany
- Poczucia beznadziejności
- Pogłębienia poczucia samotności i izolacji
Najważniejsze cele terapii CBT
- Praca nad zmniejszeniem wiary w negatywne przekonania o sobie i o innych.
- Oddziaływania, związane z bardziej zrównoważonym i pozytywniejszym obrazem siebie i świata.
- Minimalizacja formułowania pesymistycznych interpretacji zdarzeń i prognoz, negatywny obraz przyszłości.
- Zwiększyć świadomość bieżących chwil, techniki mindfulness.
- Praca nad ograniczeniem wyszukiwania negatywnych informacji zwrotnych
- Minimalizacja zachowań, które podtrzymują negatywne przekonania.
- Praca nad minimalizacją zamartwiania się.
Depresyjne zaburzenia osobowości stanowią wyzwanie diagnostyczne. Często są bardzo trudne do zdiagnozowania i mylone z innymi zaburzeniami takimi jak: depresja czy dystymia. Zaburzenia osobowości obniżają jakość życia wielu ludzi, często prowadząc do izolacji. Utrzymując się, mogą sprzyjać pojawieniu innych zaburzeń współwystępujących. W związku z tym, w przypadku podejrzenia u siebie osobowości depresyjnej, należy jak najszybciej zasięgnąć opinii specjalisty. Pamiętaj, zaburzenia osobowości można skutecznie leczyć.
Bibliografia:
- T Denise D. Davis, Arthur Freeman, Aaron T. Beck. Terapia poznawcza zaburzeń osobowości. WUJ 2016
- K. Huprich. What Should Become of Depressive Personality Disorder in DSM-V? Feb 2009 HARVARD REV PSYCHIAT
- M. Bagby, A.G. Ryder, D. R Schuller. Depressive personality disorder: A critical overview Jun 2003
- 4. S.K. Huprich. Depressive personality disorder: Theoretical issues, clinical findings, and future research questions Sep 1998 CLIN PSYCHOL REV