Aaron Beck (1967) wprowadził ideę schematów do terapii poznawczej. Schematy poznawcze są rozumiane jako trwałe negatywne lub pozytywne przekonania, dotyczące własnego ja, innych ludzi oraz otaczającego świata. Dobre schematy pełnią funkcje adaptacyjną, negatywne mają destruktywny wpływ na nas i nasze relacje. Jeffrey Young twórca terapii schematów dodał do rozumienia schematów aspekt ich powstawania. Rozwój schematu uznajemy, jako wynik toksycznych doświadczeń z dzieciństwa i okresu adolescencji. Trudne, negatywne doświadczenia, powodują nierealizowanie w wystarczający sposób naszych podstawowych potrzeb emocjonalnych. Young wyróżnił 18 negatywnych schematów wyniesionych z doświadczeń z dzieciństwa. Stworzone schematy mogą wdzierać się i zniekształcać nasze przeżywanie obecnych chwil i wydarzeń.
Czym jest terapia schematów ?
Terapia schematów skupia się na odnalezieniu niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych i pomaga, aby w adekwatny i zdrowy sposób zacząć je realizować. Uleczanie schematu jest najważniejszym celem terapii, często istotnym elementem pracy są również tryby schematów. Proces terapeutyczny w terapii schematów bywa dłuższy niż w terapii poznawczo-behawioralnej, ponieważ nieadaptacyjne schematy są trwałymi wzorcami które są obecne w naszym życiu przez długie lata (czyli są wczesnymi nieadaptacyjnymi schematami). Leczenie obejmuje kompleksowe podejście, interwencje terapeutyczne dotyczą sfery: poznawczej, behawioralnej i afektywnej.
Jak działają schematy ?
Teoria schematów Younga mówi, że nasze schematy, mogą przez większość czasy być ukryte. Schemat ujawnia się dopiero w momentach, które na jakimś poziomie są podobne do naszych doświadczeń z dzieciństwa. Jeśli schemat zostanie uruchomiony, przeszłość wkracza do obecnej chwili.
Na przykład, gdy posiadasz schemat opuszczenia i doświadczałaś w swoim życiu strat ważnych osób (twój rodzic wyjeżdżał albo bardzo dużo pracował) możesz w dorosłym życiu doświadczać tego schematu na wiele sposobów np. gdy pokłócisz się z partnerem bądź kiedy wyjeżdża w podróż służbową.
Schematy Younga – Przykład schematu
Aby jeszcze dokładniej przybliżyć Ci działanie schematu, przeczytaj poniższy przykład.
Wyobraź sobie kobietę, która w swoim dorosłym życiu zmaga się z ciągłymi obawami o swoją figurę i wygląd. Kiedy była mała, rodzice bardzo kontrolowali jej sposób odżywiania, nie było dopuszczalne jedzenie typu Fast food ani słodyczy. Rodzicom bardzo zależało na utrzymaniu zdrowego stylu życia, ważny był dla nich wizerunek i ocena społeczna. Często zabierali ją na wycieczki rowerowe, w których tak naprawdę nie chciała uczestniczyć, jednak zgadzała się, bo nie chciała ich zawieść. Jako młoda dziewczyna coraz bardziej koncentrowała się na swoim wyglądzie. Przez okres liceum często porównywała się z innymi koleżankami, wydawało jej się, że jest od nich grubsza i mniej atrakcyjna. W chwilach słabości sięgała po produkty wysokokaloryczne, mając potem wyrzuty sumienia i czując się ze sobą źle.
W ostatnim okresie już jako osoba dorosła wybrała się z koleżanką na pokaz mody, bardzo silnie reagując na widok szczupłych modelek. Powiedziała przyjaciółce, że przy nich czuje się, że jest po prostu tłusta. Wobec tego zdarzenia podjęła decyzje, że musi przejść na kolejną dietę i wznowić ćwiczenia.
W tym przykładzie, wydarzenie (pójście na pokaz mody) wywołało przez nią dobrze znaną reakcję emocjonalną, uruchomiły się w niej silne emocje, związane z poczuciem niepełnowartościowość, gorszości (Schemat Wadliwości). Ten przypadek stanowi przykład uruchomienia się „starego schematu” i strategii radzenia, która podtrzymuje problem (kolejna dieta, ćwiczenia).
Zachęta do refleksji:
Pamiętaj, że każda z nas może mieć swoje schematy – to naturalna część ludzkiego doświadczenia. Ważne, by z łagodnością i ciekawością przyglądać się sobie i swoim reakcjom. Jeśli chcesz, możesz prowadzić dziennik, w którym będziesz zapisywać sytuacje wywołujące silne emocje i swoje myśli na ich temat. To pomoże Ci z czasem lepiej rozumieć własne schematy i świadomie nad nimi pracować.
Jak rozpoznać wczesny nieadaptacyjny schemat emocjonalny?
Wczesne nieadaptacyjne schematy emocjonalne to nie tylko pojedyncze myśli czy przekonania. To trwałe, powtarzające się wzorce, które obejmują Twoje wspomnienia, emocje, reakcje ciała oraz sposób, w jaki postrzegasz siebie i relacje z innymi. Schematy powstają najczęściej w dzieciństwie lub okresie dorastania i mogą nieświadomie wpływać na Twoje codzienne decyzje, relacje i samopoczucie przez całe życie.
Cechy, po których możesz rozpoznać schemat
- Schematy są aktywowane przez sytuacje, które przypominają Ci trudne doświadczenia z przeszłości.
- Gdy się uruchamiają, często pojawiają się silne emocje, takie jak smutek, złość, lęk czy poczucie winy.
- Możesz zauważyć powtarzające się myśli typu: „Znowu to samo”, „To na pewno moja wina”, „Nigdy mi się nie uda”.
- Ciało także reaguje – możesz odczuwać napięcie, przyspieszone bicie serca, zmęczenie.
- W tych momentach masz wrażenie, jakby przeszłość „wchodziła” do teraźniejszości, a Ty reagujesz bardziej intensywnie, niż wymaga tego sytuacja.
Typowe sygnały, że schemat został uruchomiony:
- Masz trudność z racjonalnym spojrzeniem na sytuację.
- Czujesz się „zalana” emocjami, jakbyś znowu była tą małą dziewczynką, która nie otrzymała wsparcia lub akceptacji.
- Twoje reakcje wydają się nieadekwatne – możesz się wycofywać, złościć lub nadmiernie przejmować opinią innych.
- Po wszystkim często pojawia się poczucie winy, wstydu albo rozczarowania sobą.
Dlaczego warto rozpoznawać schematy?
Zrozumienie, kiedy i jak uruchamiają się Twoje schematy, to ważny krok w kierunku zmiany. Dzięki temu możesz zacząć świadomie wybierać, jak chcesz reagować – zamiast podążać utartą, często bolesną ścieżką. To pierwszy krok do tego, by zadbać o swoje potrzeby w zdrowy, wspierający sposób.
Ćwiczenie z zakresu terapii schematów – wychwytywanie schematu
W pracy nad zmianą schematów, bardzo istotny jest moment uchwycenia uruchomiania się schematu. Gdy jesteśmy już pod wpływem działania schematu dużo trudniej zmienić bieg wydarzeń. Aktywny schemat wywołuje w nas dużo starych, dobrze znanych emocji, czujemy się trochę jak małe dzieci, które zalewa fala negatywnych wspomnień i emocji.
Poobserwuj siebie i spróbuj odpowiedzieć na pytania:
- Co powoduje, że nadmiernie reagujesz na pewne sytuacje?
- Czy potrafisz zidentyfikować czynnik wyzwalający (np. sytuacje, wydarzenie) uruchamiający Twój schemat?
- Jakie wówczas pojawiają się emocje?
- Co wtedy myślisz?
- Jak sądzisz, jaki Twój schemat uruchomił się w tych sytuacjach?
Lista 18 schematów wyniesionych z dzieciństwa
Teoria schematów Younga przedstawia 18 schematów, sprawdź, czy z niektórymi schematami się identyfikujesz.
Pierwsza obszar: Rozłączenie i odrzucenie
Osoba w tym obszarze wykazuje problemy z przywiązaniem. To, czego brakowało w przeszłych doświadczeniach to niezawodności, wsparcia, empatii i szacunku opiekunów. W dzieciństwie osoba ta mogła być traktowana w chłodny, często odrzucający sposób. Brakowało wsparcia emocjonalnego a czasem nawet podstawowej opieki. Opiekunowie byli nieprzewidywalni, nieobecni, niezainteresowani lub agresywni.
-
Schemat Porzucenia i niestabilności więzi
Osoba spodziewa się, że straci tych, z którymi jest emocjonalnie związana. Oczekuję, że zostanie porzucona przez wszystkie ważne osoby; prędzej czy później. Ma przekonanie, że wszystkie intymne związki w końcu się skończą. Osoby doświadczające schemat porzucenia doświadczają na przemian strachu, smutku i gniewu.
-
Schemat nieufności i nadużycia
Osoba jest przekonana, że inne osoby ją wykorzystają. Oczekuje, że zostanie zraniona, oszukana, lub zmanipulowana. Naturalną reakcją, staje się nadmierna czujność i podejrzliwość w relacjach. W ten przeszłe doświadczenia związane z nadużyciem są zarządzane przez nieufność, która utrudnia wchodzenie w satysfakcjonujące relacje.
-
Schemat deprywacji emocjonalnej
Osoba wierzy, że jej podstawowe potrzeby emocjonalne (opieka, potrzreba empatii i ochrony) nie zostaną zaspokojone lub zostaną zaspokojone w niewystarczającym stopniu przez innych. Deprywacja emocjonalna zwiększa poczucie izolacji i samotności, nawet gdy osoba jest wśród ludzi, w relacjach koleżeńskich czy nawet w związku.
-
Schemat wadliwości i wstydu
Osoba czuje się niekompletna, bezwartościowa, gorsza. Uczucie niższości rodzi poczucie wstydu. Wierzy, że kiedy inne osoby poznają ją lepiej, odkryją jej wady, to nie będą chcieli mieć z nic z nią wspólnego. Wady mogą mieć charakter zewnętrzny np. cecha fizyczna lub wewnętrzna np. cecha charakteru, rodzinny sekret.
-
Schemat izolacji społecznej i wyobcowania
Osoba ma poczucie, że jest odizolowana od reszty świata i ludzi. Czuje, że jest w jakiś sposób inna od wszystkich, że nigdzie nie pasuje. Poczucie izolacji powoduje, że osoba czuję, że nigdzie nie przynależy.
Drugi obszar: osłabiona autonomia i brak osiągnięć
Osłabiona wiara w zdolność do niezależności, poradzenia sobie z życiowymi wymaganiami, trudność w podejmowaniu skutecznych działań. Rodzina pochodzenia wikła emocjonalnie, podważa wiarę w kompetencje dziecka, bywa nadopiekuńcza lub nie wspiera dziecka w samodzielnym działaniu.
-
Schemat zależności i niekompetencji
Osoba czuję się całkowicie bezradna, czuję, że nie może funkcjonować bez pomocy innych. Zależność w relacjach przejawia się trudnościami w podejmowaniu decyzji oraz funkcjonowaniu samodzielnie. Rodzina pochodzenia może być nadmiernie chroniąca i niewspierająca autonomii u dziecka.
-
Schemat podatności na zranienie i zachorowanie
Osoba jest przekonana, że w każdej chwili może przydarzyć się jej coś katastrofalnego (np. choroba, niebezpieczeństwo) lub jej bliskim. Często czuję bezradność, wierzy, że nic nie może zrobić, aby zapobiec nieprzewidywalnym wydarzeniom. Najczęściej absorbuję ją kontrolowanie otoczenia i podejmowanie nadzwyczajnych środków ostrożności.
-
Schemat uwikłania emocjonalnego
Osoba jest nadmiernie zaangażowana w jednego lub więcej opiekunów. Z powodu tego wykazuję trudności w rozwinięciu swojej własnej tożsamości i poczucia własnego ja (nie w pełni rozwinięte). Często ma przekonanie, że przynajmniej jedna z uwikłanych osób nie może przetrwać bez wsparcia drugiej. Uwikłanie często jest doświadczane jako poczucie pustki i zagubienia.
-
Schemat porażki (sfera osiągnięć)
Osoba czuje, że brakuje jej inteligencji i talentu. Swoje osiągnięcia interpretuje w kategoriach szczęścia. Osoba borykająca się z tym schematem często nawet nie próbuje odnieść sukcesu, ponieważ jest przekonana, że wszelkie próby zakończą się niepowodzeniem. Osoba często porównuje się do otoczenia i uważa, że nie jest w stanie osiągnąć tego samego poziomu, jeśli chodzi o karierę, edukację i osiągnięcia. Częste porównania wpływają na poczucie własnej wartości.
Trzeci obszar: uszkodzone granice
Osoba ta może mieć nieadekwatnie przesunięte granice, brak poczucia odpowiedzialności i niską tolerancję na frustrację. Ma trudności z wyznaczaniem realistycznych, długoterminowych celów. Może przejawiać problemy we współpracy z innymi. Rodzina pochodzenia mogła oferować mało zasad, wskazówek, przewodnictwa lub modelowała zachowania związane z poczucie wyższości nad innymi.
-
Schemat roszczeniowości i specjalnych uprawnień
Osoba ta uważa, że jest lepsza od innych i jest specjalnie uprzywilejowana. Rzadko kiedy wykazuje empatię, uważa, że może robić wszystko, co chce, bez względu na obowiązujące zasady. Głównym celem jest władza i zdobywanie kontroli nad sytuacjami i ludźmi.
-
Schemat niewystarczającej samokontroli lub samodyscypliny
Osoba nie toleruje żadnej frustracji w osiąganiu swoich celów. Ma niewielką zdolność do tłumienia uczuć lub impulsów. Stara się unikać wszelkiego dyskomfortu, ma trudność w podejmowaniu wysiłku a tym samym w osiąganiu własnych celów.
Czwarty obszar: nakierowanie na innych
Osoba ta posiada nadmiernie poczucie odpowiedzialności, zawsze musi brać pod uwagę potrzeby innych kosztem zaspokojenia własnych potrzeb. Nakierowanie na innych ma pomóc w uzyskaniu miłości i aprobaty. W rodzinie pochodzenia mogła występować miłość warunkowa, potrzeby rodziców miały pierwszeństwo nad tym, co było ważne i potrzebne dla dziecka.
-
Schemat podporządkowania
Osoba poddaje się woli innych, aby uniknąć negatywnych konsekwencji (np. kara, konflikt, odrzucenie). Poświęcanie własnych potrzeb może prowadzić do skumulowanego gniewu, który często jest wyrażany w sposób pasywno-agresywny lub przez wystąpienie objawów psychosomatycznych.
-
Schemat samopoświęcenia
Osoba dobrowolnie poświęca swoje potrzeby na rzecz innych, których często postrzega jako słabszych od siebie. Jeśli podejmuje działania w celu zaspokojenia własnych potrzeb, często czuje się winna. W dłuższej perspektywie może odczuwać urazę, gniew w stosunku do tych, dla których się poświęcała.
14 .Schemat poszukiwanie akceptacji i uznania
Osoba jest nadmiernie skupiona na opiniach i uwadze innych. Często stara się dopasowywać do otoczenia, kosztem budowania własnego ja. Poczucie wartości jest uzależnione od reakcji i oceny innych. Osoby często czują się nieautentyczne w swoim życiu, wykazują silny lęk przed negatywnymi reakcjami.
Obszar: nadmierna czujność i zahamowanie
Osoba przesadnie tłumi własne emocje, impulsy lub wybory. Skupia się na przestrzeganiu sztywnych zasad i norm, kosztem szczęścia, wolności w wyrażaniu siebie. Typowa rodzina pochodzenia jest zgorzkniała, wymagająca, karząca. Ważniejsze od przyjemności i relaksu są obowiązki i przestrzeganie zasad.
-
Schemat negatywizmu
Osoba ta zawsze widzi negatywne strony wydarzeń w swoim życiu, minimalizując to, co pozytywne. Przyjmuje zasadę, że w końcu i tak wszystko pójdzie źle, nawet jeśli jest dobrze. Stale się zamartwia, często narzeka i nie ma odwagi podejmować decyzji.
-
Schemat zahamowania emocjonalnego
Zahamowanie emocjonalne objawia się tym, że osoba trzyma ścisłą kontrolę nad swoimi emocjami i impulsami, ponieważ uważa, że wyrażanie spontanicznych emocji przyczyni się do ośmieszenia, wstydu, opuszczenia przez innych. Nigdy nie jest spontaniczna, skupia się na faktach. Nie angażuje się w konflikty i zdaje się być przesadnie racjonalna. Brak spontanicznej ekspresji emocji i tłumienie emocji wpływa na trudności w sferze relacji, zwłaszcza w początkowych fazach poznania.
-
Schemat zawyżonych standardów (hiperkrytycyzm)
Osoba ta wierzy, że nigdy nie będzie wystarczająco dobra i musi się bardziej starać, aby uniknąć krytyki. Skutkiem tego jest perfekcjonizm, sztywne reguły, koncentracja na czasie i wydajności. Działania te podejmowane są kosztem przyjemności, relaksu i utrzymywania kontaktów społecznych. Schemat ten może być kierowany na siebie lub na innych.
-
Schemat bezwzględnej surowości
Osoba czuje, że ludzie muszą być surowo karani za swoje błędy. Osoba często jest agresywna, nietolerancyjna i niecierpliwa. Bezwzględna surowość objawia się tym, że nie ma przebaczenia dla błędów, indywidualne okoliczności i uczucia nie są brane pod uwagę. Schemat ten może być kierowany na siebie lub na innych.
Wprowadzenie do obszarów schematów Younga – dlaczego podział na obszary jest ważny?
Każdy z obszarów schematów wiąże się z określoną potrzebą emocjonalną, która mogła nie zostać zaspokojona w dzieciństwie. Dzięki temu łatwiej jest zrozumieć, skąd biorą się Twoje trudności i jak możesz nad nimi pracować. Oto główne potrzeby, które odpowiadają poszczególnym obszarom:
- Bezpieczeństwo i przywiązanie – poczucie, że możesz liczyć na innych, być sobą i czuć się akceptowana.
- Autonomia i kompetencje – wiara w siebie, niezależność, możliwość podejmowania decyzji.
- Granice i samokontrola – umiejętność wyznaczania własnych granic, dbania o siebie i innych.
- Autoekspresja i autentyczność – prawo do wyrażania własnych potrzeb, uczuć i poglądów.
- Spontaniczność i radość – pozwolenie sobie na zabawę, odpoczynek, bycie tu i teraz.
Poniżej znajdziesz krótką charakterystykę każdego obszaru:
1. Rozłączenie i odrzucenie
Ten obszar dotyczy potrzeby bezwarunkowej akceptacji, bezpieczeństwa i przywiązania. Schematy z tej grupy pojawiają się, gdy w dzieciństwie zabrakło Ci wsparcia, czułości lub poczucia, że jesteś ważna. Możesz mieć poczucie, że inni Cię opuszczą, nie można im ufać lub nie jesteś wystarczająco dobra, by zasłużyć na miłość.
Przykład z życia: Jeśli często obawiasz się, że bliskie osoby odejdą lub nie będą przy Tobie, nawet gdy nie ma ku temu wyraźnych powodów, możesz doświadczać schematu porzucenia.
2. Osłabiona autonomia i brak osiągnięć
Obszar ten wiąże się z potrzebą niezależności, poczucia własnej wartości i sprawczości. Jeśli w dzieciństwie Twoja autonomia była ograniczana lub nie wspierano Twojej samodzielności, możesz czuć się niekompetentna, zależna od innych czy obawiać się porażki.
Przykład z życia: Jeżeli unikasz podejmowania decyzji bez wsparcia innych lub często czujesz się bezradna w nowych sytuacjach, być może działa u Ciebie schemat zależności.
3. Uszkodzone granice
Tutaj kluczowa jest potrzeba wyznaczania własnych granic i dbania o równowagę między sobą a otoczeniem. Schematy z tej grupy pojawiają się, gdy w dzieciństwie nie nauczono Cię stawiać granic lub przeciwnie – dawano Ci zbyt wiele swobody bez odpowiedzialności.
Przykład z życia: Jeśli trudno Ci odmówić sobie przyjemności, często odkładasz obowiązki lub masz trudność z utrzymaniem rutyny, możesz rozpoznawać u siebie schemat niewystarczającej samokontroli.
4. Nakierowanie na innych
Obszar ten dotyczy potrzeby równowagi między dbaniem o siebie a troską o innych. Schematy pojawiają się, gdy w dzieciństwie uczono Cię, że potrzeby innych są ważniejsze niż Twoje własne. Możesz mieć trudność z asertywnością i wyrażaniem swojego zdania.
Przykład z życia: Jeżeli często rezygnujesz z własnych planów, by zadowolić innych, lub czujesz się winna, gdy dbasz o siebie, możesz doświadczać schematu samopoświęcenia.
5. Nadmierna czujność i zahamowanie
Tutaj najważniejsza jest potrzeba spontaniczności, radości i akceptacji własnych emocji. Schematy z tej grupy rozwijają się, gdy w dzieciństwie kładziono nacisk na perfekcjonizm, kontrolę lub tłumienie uczuć.
Przykład z życia: Jeśli często czujesz, że musisz być „idealna” i nie pozwalasz sobie na odpoczynek czy spontaniczność, możesz mieć aktywny schemat zawyżonych standardów.
Style radzenia sobie ze schematami
Każda z nas, kiedy doświadcza trudnych emocji wywołanych przez aktywację schematu, reaguje w określony sposób. Te sposoby nazywamy stylami radzenia sobie. Mogą one pomagać przetrwać w dzieciństwie, ale w dorosłym życiu nierzadko utrudniają budowanie satysfakcjonujących relacji i realizowanie własnych potrzeb.
W terapii schematów wyróżnia się trzy główne style radzenia sobie:
1. Podporządkowanie się schematowi
To styl, w którym w pełni „wchodzisz” w schemat i zachowujesz się tak, jakby jego przekaz był prawdą. Możesz na przykład wierzyć, że nie zasługujesz na miłość i w związku z tym unikasz bliskości lub zgadzasz się na rzeczy, które nie są dla Ciebie dobre, byle tylko nie zostać odrzuconą.
Przykład z życia:
Jeśli masz schemat wadliwości, możesz stale przepraszać za swoje niedoskonałości, nawet wtedy, gdy nie zrobiłaś nic złego.
2. Unikanie schematu
W tym stylu próbujesz „uciec” od trudnych uczuć i sytuacji, które mogą aktywować schemat. To może oznaczać unikanie bliskich relacji, tłumienie emocji, a czasem także sięganie po różne „odwracacze uwagi” (np. nadmierną pracę, seriale, jedzenie).
Przykład z życia:
Jeśli masz schemat porzucenia, możesz nie angażować się w związki albo szybko wycofywać się z relacji, zanim pojawi się ryzyko zranienia.
3. Nadkompensacja (przeciwstawianie się schematowi)
To styl, w którym zachowujesz się zupełnie odwrotnie niż podpowiada schemat – często bardzo intensywnie, jakbyś chciała udowodnić sobie i innym, że schemat nie ma racji. Z zewnątrz możesz wydawać się pewna siebie, ale pod spodem wciąż działa lęk czy poczucie nieadekwatności.
Przykład z życia:
Przy schemacie podporządkowania możesz reagować nadmierną kontrolą, dominacją albo krytyką wobec innych, by nie poczuć się słaba czy zależna.
Jak rozpoznać swój styl radzenia sobie?
Zatrzymaj się na chwilę i pomyśl, jak najczęściej reagujesz, gdy czujesz się przytłoczona emocjami lub masz wrażenie, że „znów wracasz do starych wzorców”.
- Czy masz tendencję do wycofywania się lub unikania trudnych sytuacji?
- Czy raczej podporządkowujesz się oczekiwaniom innych, nawet jeśli to dla Ciebie trudne?
- A może próbujesz „przewalczyć” swoje słabości, zachowując się bardzo asertywnie lub nawet dominująco?
Możesz też spróbować wypisać na kartce ostatnie sytuacje, w których pojawiły się silne emocje. Jak wtedy zareagowałaś? Czy widzisz powtarzający się schemat?
Dlaczego warto znać swój styl radzenia sobie?
Świadomość własnego stylu to pierwszy krok do zmiany. Dzięki temu możesz zacząć łagodniej patrzeć na siebie, zrozumieć, skąd biorą się Twoje reakcje i stopniowo uczyć się nowych, bardziej wspierających sposobów radzenia sobie. Pamiętaj, że każdy styl miał kiedyś swoją funkcję – ale dziś możesz wybrać inaczej, w zgodzie ze sobą i swoimi potrzebami.
Podsumowanie
Zastanów się, które z opisanych obszarów i schematów są Ci najbliższe. Nazwanie i zrozumienie własnych wzorców to pierwszy krok do zmiany. Pamiętaj, że nie jesteś z tym sama – każda z nas ma prawo do pracy nad swoimi schematami i budowania życia w zgodzie ze sobą. Jeśli czujesz, że potrzebujesz wsparcia, możesz umówić się na konsultację – razem znajdziemy drogę do większego zrozumienia i równowagi.
Pamitaj, możesz stopniowo uleczyć swoje schematy. Jeśli zauważasz u siebie występujące wzorce, umów się na pierwsze spotkanie – terapia schematow.
Literatura:
Creative Methods in Schema Therapy – Gillian Heath and Helen Startup
The Wiley-Blackwell Handbook of Schema Therapy: Theory, Research, and Practice – Michiel van Vreeswijk, Jenny Broersen, and Marjon Nadort
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10367516/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7754466/