Dialog sokratejski jest jedną z podstawowych technik zadawania pytań w podejściu poznawczo-behawioralnym. Przede wszystkim pełni bardzo ważną funkcję w przyjrzeniu się zależnościom między myślami, emocjami i zachowaniem. Pozwala również na pracę i stworzenie alternatywnych przekonań, odkrycie nowych argumentów, prowadzący do zmiany (restrukturyzacja poznawcza) starych, często nieadaptacyjnych przekonań.
Treści poznawcze
Poznawcze elementy można odnaleźć w prawie każdym problemie. Nawet jeśli pozornie wydaje się nam, że w danej sytuacji nic nie możemy sobie przypomnieć ani odtworzyć. Myśli często mogą być dla nas nieuchwytne, szczególnie gdy występuje silny afekt. Jak wskazał Aron Beck, negatywne stany emocjonalne, zwykle obejmują jednak negatywne automatyczne myśli. Na przykład w rozumowaniu osoby depresyjnej, gdy zacznie zatrzymywać się i wychwytywać swoje treści poznawcze mogą pojawiać się tego typu myśli jak: „nie umiem radzić sobie z życiem”, „jestem bezradny i słaby”.
Dysfunkcjonalne myślenie
Myśli to nie fakty. Nie każda nasza myśl to obiektywny, racjonalny fakt. Źródło naszych doświadczeń wpływa na interpretacje bieżących wydarzeń. Podstawowe problematyczne dysfunkcjonalne myśli to często: negatywne automatyczne myśli, dezaadaptacyjne myśli i zniekształcenia poznawcze, opierające się na błędnym rozumowaniu zdarzeń. Aby pracować z tego typu trudnościami terapeuta zadaje szereg pytań. Dobrze postawione pytanie pozwala pracować nad zrozumienie myśli, nazwać je na nowo, sprzyja zmianie perspektywy określonych sądów, pozwala zastępować stare przekonania bardziej zdrowszymi, które w praktyce umożliwiają sformułować zdrowszy punkt widzenia.
Restrukturyzacja poznawcza
Jest to główna strategia poznawcza, w ramach, której pacjent dokonuje ponownej oceny znaczenia bodźca po to, by zmienić swoją reakcje emocjonalną. Tradycyjnym podejściem w terapii poznawczo-behawioralnej jest restrukturyzacja poznawcza, czyli kierowany, systematyczny proces, za pomocą, którego terapeuta pomaga pacjentowi rozpoznać a w razie potrzeby także zmodyfikować niepomocne sądy. Warto pamiętać, że przeciwną techniką stosowaną w ACT jest defuzja poznawcza, związana z dystansowaniem się od własnych myśli i i akceptacji.
Terapia poznawczo behawioralna – rola terapeuty
Postawa terapeuty poznawczo-behawioralnego jest postawą zaangażowaną, pełną ciekawości wobec przekonań pacjenta. Wspólna rozmowa toczy się w duchu współpracy i zrozumienia. Terapeuta pyta i podsumowuje wypowiedzi pacjenta, uwypukla wypowiedzi świadczące o sprzeczności, sygnalizuje, ale nie interpretuje, prosi o uszczegółowienie informacji, stara się zachęcać do refleksji pacjenta. Terapeuta stara się nie doradzać, nie decydować za pacjenta i nie oceniać założeń pacjenta. Zamiast mówić pacjentowi, co ma myśleć, terapeuta stosuje ukierunkowane odkrywanie, w ramach którego zadaje ukierunkowane lecz otwarte pytania np. w dialogu sokratejskim. Terapeuta pomaga za pomocą odpowiednich pytań dotrzeć do nowych, ważnych informacji, zmieniających perspektywę i aktualny wgląd.
Atuty i zalety dialogu sokratejskiego z perspektywy psychoterapeuty
Dialog sokratejski to narzędzie, które psychoterapeuta wykorzystuje, aby wspierać Cię w odkrywaniu własnych zasobów i budowaniu wewnętrznej siły. Oto, co zyskujesz dzięki tej metodzie w relacji terapeutycznej:
1. Partnerska relacja oparta na zaufaniu
Psychoterapeuta nie narzuca gotowych odpowiedzi. Z empatią i ciekawością towarzyszy Ci w poszukiwaniu Twoich własnych rozwiązań. Dzięki temu możesz poczuć się bezpiecznie – Twoje doświadczenia są traktowane z szacunkiem i bez oceniania.
2. Wspieranie Twojej samodzielności i sprawczości
Zadaniem psychoterapeuty nie jest decydowanie za Ciebie, lecz zadawanie pytań, które pomagają spojrzeć na myśli i emocje z innej perspektywy. Dzięki temu uczysz się podejmować decyzje w zgodzie ze sobą i wzmacniasz poczucie wpływu na własne życie.
3. Rozwijanie krytycznego myślenia
Psychoterapeuta wspólnie z Tobą analizuje przekonania – bada, skąd się wzięły, na ile są użyteczne i czy warto je dalej pielęgnować. Dzięki temu uczysz się samodzielnie rozpoznawać zniekształcenia myślenia i szukać bardziej wspierających interpretacji.
4. Tworzenie przestrzeni do bezpiecznej eksploracji emocji
W dialogu sokratejskim możesz otwarcie mówić o swoich obawach, wątpliwościach i trudnościach. Psychoterapeuta dba o to, byś czuła się wysłuchana i zrozumiana – razem szukacie sensu w tym, co przeżywasz, i odkrywacie nowe sposoby radzenia sobie z emocjami.
5. Budowanie odporności psychicznej
Korzystając z dialogu sokratejskiego, psychoterapeuta pomaga stopniowo zmieniać sposób myślenia o sobie i otoczeniu. Dzięki temu możesz skuteczniej radzić sobie z wyzwaniami, a także budować trwałe poczucie własnej wartości i akceptacji.
Czego unikać w dialogu sokratejskim?
- Ocenianie Twoich myśli i przekonań
Terapeutka nie będzie wyrażać opinii na temat tego, co myślisz lub czujesz. Nie chodzi tu o stawianie ocen czy etykietowanie Twoich doświadczeń. - Podawanie gotowych rozwiązań lub rad
Nie usłyszysz gotowej odpowiedzi na swoje pytania ani sugestii, jak powinnaś postąpić. To Ty, dzięki wsparciu pytań, dochodzisz do własnych wniosków. - Narzucanie alternatywnych myśli
Dialog sokratejski nie polega na tym, że ktoś podpowiada Ci, co masz myśleć. Zamiast tego, poprzez wspólne eksplorowanie tematu, sama odkrywasz nowe perspektywy. - Zadawanie przypadkowych, nieuporządkowanych pytań
Pytania w tej metodzie nie są przypadkowe – mają swoją strukturę i cel. Ich zadaniem jest pomóc Ci lepiej zrozumieć siebie, a nie wprowadzać chaos czy zamieszanie. - Deprecjonowanie lub umniejszanie Twojego sposobu myślenia
W dialogu sokratejskim nie ma miejsca na podważanie czy bagatelizowanie Twoich uczuć i przekonań. Każde Twoje doświadczenie jest ważne i traktowane z szacunkiem.
Dlaczego to takie ważne?
Dialog sokratejski służy temu, byś sama – w swoim tempie i na swoich warunkach – mogła odkryć, co dla Ciebie naprawdę ważne. Dzięki temu wzmacniasz poczucie sprawczości i zaufania do własnych przemyśleń. Unikanie powyższych błędów sprawia, że proces ten jest bezpieczny, wspierający i naprawdę skuteczny.
Przykłady błędnych praktyk, których NIE stosujemy:
- „Powinnaś po prostu myśleć pozytywnie.”
- „Zrób tak, a na pewno poczujesz się lepiej.”
- „To, co czujesz, nie ma sensu.”
- „Moim zdaniem powinnaś…”
- „Nie przesadzaj, inni mają gorzej.”
W dialogu sokratejskim nie chodzi o narzucanie rozwiązań czy ocenianie. Chodzi o to, byś mogła bezpiecznie przyglądać się swoim myślom i emocjom – i sama decydować, które z nich są dla Ciebie pomocne.
Dialog sokratejski i pomocne pytania
Technika dialogu sokratejskiego to pomoc w odkrywaniu prawdy, często innej niż pierwotnie zakładamy. Nie staramy się zmienić myślenie pacjenta, ale kierujemy jego uwagę na inne perspektywy oceny sytuacji zdarzeń. Częstymi pytaniami stawianymi przez terapeutę są pytania o znaczenie danych myśli i konsekwencje np. „co by to dla Pani znaczyło” albo „w związku z wykonaniem danego zachowania, co by się później stało?”
Dialog sokratejski wymaga czasu, subtelności i kreatywności. Oprócz charakterystycznych pytań i podsumowań zawiera elementy innych technik: klaryfikacji, skalowania, sprawdzania dowodów, stosowanie paradoksu, dekatastrofizacji.
- Klaryfikacja – podstawowa zasada terapii, koncentracja na wypowiedziach pacjenta, mająca na celu dokładne zrozumienie jego myśli, przeżyć i zachowań.
- Sondowanie – (inaczej: „metoda strzałki w dół”) – ma na celu odkrywanie znaczeń przekonań pacjenta, pomaga zidentyfikować często negatywne przekonania.
- Skalowanie – określenie poziomu intensywności emocji, przekonań, określenie zniekształceń poznawczych, monitorowanie zmian w trakcie trwania procesu terapii.
- Pytanie cud – interwencja badająca obraz idealnej przyszłości, w celu diagnozy rozbieżności między teraźniejszością a wizją pacjenta i jego celami.
- Paradoks- podążanie za kierunkiem pacjenta do jej logicznego, lecz skrajnego wniosku.
- Zaprzeczanie dezaadaptacyjnym myślom- nazywanie zniekształceń własnych przekonań, pytanie o dowody potwierdzające i zaprzeczające określonych interpretacji wydarzeń.
- Szukanie alternatywnych wyjaśnień – szukanie alternatywnych dowodów, które pacjent wysuwa jako potwierdzenie automatycznych myśli.
- Dekatastrofizacja- narzędzie szczególnie pomocne w radzeniu sobie z lękiem, stworzenie szczegółowego planu najgorszego scenariusza wydarzeń. Ma na celu zauważenie, że realistyczny rezultat zdarzeń jest często bardzo daleki od katastroficznych przekonań.
Przykłady pytań sokratejskich – jak możesz z nich korzystać?
Zadawanie sobie (lub komuś bliskiemu) pytań sokratejskich to sposób na przyjrzenie się swoim myślom z różnych stron, bez oceniania i presji. Dzięki temu możesz odkryć nowe możliwości, znaleźć alternatywne wyjaśnienia i poczuć większą kontrolę nad swoimi emocjami. Poniżej znajdziesz najczęściej stosowane typy pytań sokratejskich – możesz je wykorzystać w codziennych sytuacjach, kiedy chcesz lepiej zrozumieć siebie lub pracujesz nad zmianą przekonań.
1. Pytania o dowody
- Jakie masz dowody na to, że ta myśl jest prawdziwa?
- Czy są jakieś fakty, które przeczą temu przekonaniu?
- Co przemawia za tym, że czujesz się w ten sposób?
2. Pytania o alternatywy
- Czy jest inne możliwe wyjaśnienie tej sytuacji?
- Jak ktoś bliski spojrzałby na tę sprawę?
- Gdyby ta sytuacja przydarzyła się Twojej przyjaciółce, co byś jej powiedziała?
3. Pytania o konsekwencje
- Jakie są możliwe skutki tego, że wierzysz w tę myśl?
- Co najgorszego może się wydarzyć? A co najlepszego?
- Jak zmieniłoby się Twoje samopoczucie, gdybyś spojrzała na tę sytuację inaczej?
4. Pytania wspierające zmianę
- Co możesz zrobić, aby poczuć się lepiej w tej sytuacji?
- Jakie działania możesz podjąć, żeby poszukać nowych rozwiązań?
- Jaką małą zmianę możesz wprowadzić już dziś?
Jak możesz ćwiczyć zadawanie pytań sokratejskich?
Spróbuj zapisać myśl, która budzi w Tobie niepokój lub smutek. Następnie, krok po kroku, odpowiedz sobie na powyższe pytania. . Pamiętaj – nie chodzi o to, by „przekonać siebie na siłę”, ale by z życzliwością i ciekawością przyjrzeć się swoim przekonaniom.
Jeśli chcesz, możesz wrócić do tych pytań zawsze wtedy, gdy poczujesz, że Twoje myśli zaczynają być dla Ciebie trudne lub nieprzyjazne. To narzędzie, które możesz mieć zawsze pod ręką – dla siebie, w swoim tempie i na swoich zasadach.
Jesteś zainteresowana terapią poznawczo behawioralną? Umów wizytę – psychoterapia online