Sztuka empatycznej konfrontacji i wyznaczania granic jest jedną z najważniejszych umiejętności terapeuty schematu. Empatyczna konfrontacja wspiera proces terapeutyczny pacjentów, którzy unikają własnych przeżyć emocjonalnych, wykazują postawę bierno-agresywną, jak również wyrażają otwartą wrogość, czy postawę lekceważącą.
Dowiedz się, czym jest empatyczna konfrontacja, jakie są kroki empatycznej konfrontacji i w jaki sposób może pomóc w Twojej codziennej pracy psychoterapeutycznej?
Terapia schematów – autentyczność i empatia terapeuty
Aby konfrontować pacjentów z różnymi elementami ich funkcjonowania, należy zadbać o budowanie autentycznej i bezpieczną więzi, podczas całego procesu psychoterapii.
Empatia sprzyja budowaniu bezpieczeństwa w relacji terapeutycznej oraz zmniejsza częstotliwość reakcji obronnych u klienta. W przypadku konfrontacji terapeuty, empatyczny wstęp komunikatu osłabia impuls do obrony lub kontrataku.
Empatia nie jest życzliwością ani współczuciem. Okazywanie empatii wymaga zrozumienia drugiej osoby; myśli klienta, jego przeżyć, sposobów radzenia sobie z problemami i niepowtarzalnej historii życia.
Z kolei postawa autentyczna terapeuty wyraża spójność, w tym, co mówi i robi. Terapeuta powinien wyrażać swoje myśli i uczucia w sposób bezpośredni i prawdziwy. Nasi klienci są bardzo wrażliwi na fałsz i oznaki nieszczerości oraz gdy słowa nie pokrywają się z naszymi działaniami. Terapia schematów i jej podstawowe założenia podkreślają autentyczność i empatię, jako istotne czynniki leczące.
Empatyczna konfrontacja i zdrowe stawianie granic
Podczas procesów terapeutycznych mamy doświadczenie w pracy z klientami, którzy próbują odwrócić uwagę od głębszej pracy, związanej z angażowaniem emocji np. długie i szczegółowe opowiadanie historii lub nadmierne intelektualizacje. Inna grupa klientów (szczególnie o rysie narcystycznym) może unikać bolesnego materiału emocjonalnego i ryzyka ujawnienia wrażliwości, poprzez bierno-asertywne zachowania np. chroniczne spóźnianie się na sesje lub odwoływanie sesji w ostatniej chwili. Jak również, przez aktywne wybuchy złości i krytyki, gdy są proszeni o wykonanie pracy domowej lub przestrzegania innych zasad procesu.
W takich sytuacjach warto zastosować empatyczny komunikat. Empatia podczas stosowania konfrontacji wpływa na odbiór komunikatu i utrzymania przymierza. Kluczowa jest jednak dalsza część komunikatu, która pokazuje trudne, często nieadaptacyjne strategie radzenia klienta. Strategie radzenia lub tryby radzenia w wielu wypadkach chronią klienta przed brakiem realizowanych potrzeb, jednakże często w jego dorosłym życiu mają szereg negatywnych konsekwencji np. samotność, poczucie skrzywdzenia, poczucie bycia kontrolowanym lub pominiętym itd.
Czym jest empatyczna konfrontacja?
Empatyczna konfrontacja to oddziaływanie stosowane w terapii schematów. Termin „konfrontacja” może wprowadzać w błąd, gdyż nie oznacza bycia konfrontacyjnym ani agresywnym wobec klienta. Empatyczna konfrontacja jest korektywną reakcją terapeuty, stosowaną w celu wskazania klientowi jego nieadaptacyjnych sposobów radzenia sobie. Ten rodzaj komunikatu jest wypowiadany momencie, gdy pacjent znajduje się w nieadaptacyjnym trybie radzenia.
Terapeuta za pomocą empatycznej konfrontacji pomaga klientowi zobaczyć związek między jego zachowaniami a wcześniejszymi doświadczeniami oraz wspiera go w zidentyfikowaniu alternatywnych sposobów reagowania. Celem empatycznej konfrontacji jest pomoc klientowi w rozpoznaniu, jak jego strategie wpływają na jego życie i relacje, zapewniając jednocześnie wsparcie i walidację jego przeżyć.
Terapeuta zwraca uwagę na zachowania problematyczne pojawiające się w trybie radzenia sobie, pod kątem tego, w jaki sposób nie odpowiadają one obecnie potrzebom klienta. Na przykład, odpychanie ludzi poprzez zachowania atakujące, które uniemożliwiają nawiązanie kontaktu i bliskości, której potrzebuje.
Przykłady empatycznej konfrontacji
Załóżmy, że klient ze schematem porzucenia unika bliskich relacji, ze strachu przed opuszczeniem. W trakcie spotkań terapeutycznych wykazuje tendencje do racjonalizacji swojego położenia, przy małym kontakcie ze swoją emocjonalną stroną. W takim przypadku terapeuta może zastosować empatyczną konfrontację, aby pomóc klientowi rozpoznać wpływ tego unikania na jego życie i relacje. Terapeuta może powiedzieć: „Widzę, jak trudno ci zaufać innym i pozwolić, żeby ludzie się do ciebie zbliżyli. Jednak widzę też, jak to unikanie utrzymuje cię w izolacji i uniemożliwia doświadczanie miłości i połączenia, którego pragniesz”. Powiedz, co o tym myślisz, czy zauważasz u siebie tego typu tendencje?
Kolejny przykład komunikatu terapeuty w stosunku do klienta, który posiada schemat wadliwości i stosuje strategię kompensacyjne np. krytyka w stosunku do terapeuty.
„Wiem, że Twoją intencją nie jest ranienie innych. Wiem, ile doświadczyłeś krzywd i częstą jedyną obroną i ochroną był kontratak, ale dziś Twoje słowa sprawiają, że czuję się dalej od Ciebie i trudniej jest mi empatyzować. Myślę, że tego rodzaju komentarze mogą zranić rozmówcę i nastawić go obronnie w stosunku do Ciebie. Co o tym myślisz?
Najważniejsze kroki empatycznej konfrontacji
Empatia terapeuty służy do wyrażenia zrozumienia przyczyn nieadaptacyjnych zachowań, na podstawie wczesnych doświadczeń. Jednocześnie wskazując, w jaki sposób te wzorce mają charakter autodestrukcyjny i blokują w teraźniejszości zaspokojenie potrzeb klienta. Na koniec terapeuta sugeruje konkretne alternatywne zachowanie, które z większym prawdopodobieństwem pomoże klientowi w zaspokojeniu jego potrzeb.
Empatyczną konfrontację możemy przedstawić w następujących krokach
- Terapeuta nazywa zachowanie, które ma zostać ograniczone.
- Formułuje osobistą troskę o klienta.
- Zachowanie klienta wiąże z odpowiednim trybem radzenia lub trybem rodzicielskim.
- Określenie trybów z uwzględnieniem warunków jego powstania, dodatnia funkcja np. ochronna
- Określenie negatywnych konsekwencji trybu występujące w aktualnej sytuacji terapeutycznej np. „Jeśli naruszasz moje granice, ja zaczynam się wycofywać i mniej z Tobą empatyzować”.
- Pacjent jest pytany, czy zna także inne sytuacje, w których pojawia się określony tryb.
- Rozmowa na temat negatywnych, długoterminowych konsekwencji.
- Normalizacja przeżyć klienta, podkreślenie troski o Tryb Dziecięcy. Terapeuta zapewnia pacjenta, że nie chce go (np. karać, opuszczać), ale wyraża obawę, że Takie zachowanie może na krótką metę przynieść ulgę pacjentowi, ale w dłuższej perspektywie będą problematyczne.
- Terapeuta rzuca pacjentowi wyzwanie. Określenie ponowne zasad, granic, wspólna umowa. Jeśli to konieczne ogłoszenie określonych konsekwencji, aby minimalizować określone zachowania.
Zachowania agresywne pacjenta
Pamiętaj, że nie każda empatyczna konfrontacja musi być wypełniona bardzo dużą ilością empatii, zwłaszcza gdy pacjent przekracza granice, ma agresywne wypowiedzi lub zachowania, które wywołują poczucie zagrożenia u terapeuty.
Czasem granicę należy wyznaczyć wprost i jednoznaczny „Wiem, że grożenie mi mogło nie być Twoją intencją, ale nie czuję się z tym dobrze i takie zachowanie jest dla mnie nie do przyjęcia. Oboje mamy te same prawa. Twoje słowa naruszają moje prawo do poczucia bezpieczeństwa i szacunku”. Proponuję zrobić sobie, chwilę przerwy i głębiej odetchnąć”.
Gdy asertywne komunikaty nie działają i przekraczające zachowania powtarzają się, należy ustalić stopniowe, coraz poważniejsze konsekwencje z pacjentem np. skończenie spotkania wcześniej lub ostatecznie, zakończenie procesu.
Plusy empatycznej konfrontacji
- Budowanie bezpiecznej relacji, przy uszanowaniu granic obu stron.
- Zwiększenie samoświadomości i refleksji klienta nad własnymi mechanizmami relacji.
- Doświadczenie współpracy.
- Redukcja napięć i konfliktów.
- Poprawa komunikacji.
- Rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów.
- Zwiększenie satysfakcji z relacji.
Podstawowe wskazówki dla terapeuty
- Miej kontakt ze swoimi granicami podczas pracy terapeutycznej.
- Dbaj, aby w trakcie terapii być w trybie Zdrowego Dorosłego. Ugruntuj i ukój wrażliwą część.
- Wykonaj konceptualizację pacjenta, nazwij jego strategie radzenia.
- Wykorzystaj swoją autentyczność w relacji.
- Staraj się zrozumieć mechanizmy radzenia pacjenta i ich źródła.
- Pamiętaj, że wrażliwe dziecko klienta istnieje, choć może być często niewidoczne za murem obron i ochron.
Empatyczna konfrontacja pomaga terapeucie i klientowi utrzymać sojusz terapeutyczny. Jest to technika, która sprzyja rozróżnieniu między przeszłymi a teraźniejszymi doświadczeniami. Umożliwia nazwanie strategii radzenia, jego funkcji, źródła pochodzenia oraz obecne konsekwencje.
Dzięki empatycznej konfrontacji jesteśmy w stanie nawiązać kontakt z naszymi klientami, z ich dawnymi ranami, wstydem, które kryją się za zabarykadowanymi strategiami radzenia.
Bibliografia:
Jacob Gitta Arnoud Arntz, Terapia schematów w praktyce. Praca z trybami schematów
Gillian Heath , Helen Startup. KREATYWNE METODY W TERAPII SCHEMATÓW. Innowacje w praktyce klinicznej. GWP 2023
Michiel van Vreeswijk , Jenny Broersen , Marjon Nadort, Wiley-Blackwell Handbook of Schema Therapy: Theory, Research and Practice, Wiley-Blackwell 2012
Eckhard Roediger, Bruce A. Stevens, Contextual Schema Therapy: An Integrative Approach to Personality Disorders, Emotional Dysregulation, and Interpersonal Functioning, Context Press 2018
https://psycnet.apa.org/record/2020-17548-017