Wyobraź sobie, że wracasz do domu po pracy, ale nawet podczas kolacji z rodziną nie możesz przestać myśleć o niedokończonym projekcie. Zamiast cieszyć się chwilą z bliskimi, sprawdzasz służbową pocztę na telefonie i planujesz kolejne zadania na jutro. Nawet w weekend masz wyrzuty sumienia, kiedy próbujesz odpocząć. Jeśli to brzmi znajomo, być może doświadczasz objawów pracoholizmu.
Czy obszar zawodowy wypełnia zdecydowaną większość Twojego czasu? Czujesz ciągły wewnętrzny przymus wykonywania pracy? Masz natrętne, obsesyjne myśli o zadaniach do wykonania, nawet kiedy masz wolne? Narzekasz na wpływ kultury firmowej, która uniemożliwia ci życie życia takie, jakiego pragniesz? Uważasz, że równowaga między życiem zawodowym a prywatnym nie istnieje?
Być może zmagasz się z problemem uzależnienia od pracy.
Test na pracoholizm
Spróbuj odpowiedzieć na poniższe pytania, aby dowiedzieć się, czy ten problem występuje u Ciebie. Poniższe narzędzie stworzone zostało przez pracowników Uniwersytetu w Bergen, a jego celem jest wstępne rozpoznanie problemu uzależnienia od pracy. Przyjrzyj się każdemu z poniższych stwierdzeń i uszereguj zgodnie z poniższą skalą:
1 = Nigdy, 2 = Rzadko, 3 = Czasami, 4 = Często 5 = Zawsze
- Zastanawiasz się w jaki sposób możesz poświęcić więcej czasu na pracę.
- Spędzasz znacznie więcej czasu na pracy, niż początkowo zamierzałaś.
- Pracujesz w celu zmniejszenia poczucia winy, niepokoju, bezradności i depresji.
- Inni mówili ci, żebyś ograniczyła pracę, ale nie jesteś w stanie tego zrobić.
- Stresujesz się, gdy nie możesz pracować.
- Przedkładasz pracę nad hobby, zajęcia rekreacyjne i ćwiczenia.
- Pracujesz tak dużo, że negatywnie wpływa to na Twoje zdrowie fizyczne i psychiczne.
Jeśli przynajmniej 4 pytania oceniłaś na 4 (Często) lub 5 (Zawsze) może to sugerować, że nadużywasz pracy lub jesteś pracoholiczką.
Co to jest pracoholizm?
Pracoholizm jest definiowany jako ciągły przymus pracy oraz bezustannej koncentracji na sferze zawodowej. Nawet wolny czas poświęcany jest na rzecz inwestowania w swój rozwój i działania, które mają przynosić wymierne korzyści. Jak pisze Griffith (2005), najbardziej oczywistym sygnałem, że ktoś jest pracoholikiem jest sytuacja, w której praca i sprawy z nią związane pochłaniają życie człowieka, prowadząc do zaniedbania przez niego innych obszarów.
Pracoholizm jest często wynikiem znacznie większego problemu. Wiele osób często nadużywa pracy, aby uniknąć stawiania sobie ważnych pytań w życiu, uciec od własnych problemów lub złożoności świata. Niestety praca nie rozwiązuje tych problemów, a nadmierna na niej koncentracja może powodować problemy społeczne, emocjonalne i interpersonalne.
Pracoholizm a zaangażowanie w pracę
Warto dodać, że pracoholizm nie jest synonimem zaangażowania w pracę. Jedną z kluczowych różnic między pracoholizmem a zaangażowaniem w pracę jest motywacja. Pracoholicy są zmuszani do pracy, ponieważ czują wewnętrzny przymus – mają nieustanne uczucie, że powinni pracować. Zaangażowanie w pracę oznacza, że lubisz to, co robisz i czerpiesz z tego satysfakcję. Potrafisz jednak odpocząć, wyłączyć się po godzinach i cieszyć się innymi aspektami życia. Pracoholizm natomiast sprawia, że czujesz przymus pracy, nawet wtedy, gdy jesteś zmęczona lub chciałabyś zrobić coś innego. To nie jest już wybór, lecz wewnętrzny nacisk.
Po drugie, pracoholicy i osoby zaangażowane w pracę odczuwają bardzo różne emocje. Pracoholizm jest związany z doświadczaniem negatywnych emocji (np. poczucia winy, lęku, złości i rozczarowania), podczas gdy osoby zaangażowanie w pracę doświadczają większej ilości pozytywnych emocji (np. ciekawości, radości).
Pracoholizm – cechy
Według Machlowitz (1980) osoby nadużywające pracy mają określone cechy charakteru. Są wytrwali, energiczni, rywalizujący, zmotywowani, a jednocześnie często doświadczają wielu wątpliwości.
Killinger (2007) wyróżnia trzy rodzaje pracoholików: kontroler, kontroler narcystyczny i zadowalacz. Do pierwszej z nich należą osoby niezależne i ambitne, wysoce zmotywowane, impulsywne, niecierpliwe, o skromnym zapotrzebowaniu na sen, dużej wytrzymałości. Często ta grupa zajmuje stanowiska kierownicze lub prowadzi własną działalność gospodarczą. Drugi rodzaj pracoholików, kontrolerzy narcystyczni, to osoby które tłumią negatywne emocje, są narcystyczne, nie potrafią okazywać szczerych uczuć, często mogą manipulować swoim środowiskiem społecznym dla własnych korzyści. Ostatni typ, zadowalacze, to osoby ambitne, towarzyskie, wysoko zależne od aprobaty innych ludzi, niechętne do podejmowania dużego ryzyka.
Z kolei Robinson (2001) określa cztery typu osób uzależnionych od pracy:
Typ 1: Nieustępliwy pracoholik. Ten typ pracuje cały czas, wierzy, że praca jest ważniejsza niż związki czy cokolwiek innego w życiu. Według Robinsona takie osoby są perfekcjonistami, które również wymagają dużo od innych. Są akceptowani i szanowani za swoją ciężką pracę i kompetencje.
Typ 2: Odwlekający pracoholik. Ten typ czeka na ostatnią możliwą chwilę z ukończeniem zadania, często wpada w panikę, a potem gorączkowo pracuje, aby dokończyć zadanie. W przeciwieństwie do nieustępliwych pracoholików, których produktywność jest zwykle dość wysoka, prokrastynujący pracoholicy przechodzą przez długie okresy, w których mają przerwy i nie pracują.
Typ 3: Poszukiwacze wysokich bodźców. Trzeci typ to osoby, które łatwo się nudzą i stale szukają stymulacji i ekscytacji. Szukają ekscytacji w stosunkowo bezpieczny sposób – podejmują się nowych zadań, tworzą krótkie terminy pracy, utrzymują wiele projektów jednocześnie. Potrzebują dużo wyzwań i mając chroniczną niezdolność do relaksu.
4: Biurokraci. To osoby, które lubią oceniać innych, często zasiadają w różnych komisjach. Często powołują się na zasady, aby kontrolować projekty i innych ludzi. Są detaliczni w swojej pracy, nie patrzą na sprawy holistycznie, często aspekty ludzkie nie są brane przez nich pod uwagę. Ten typ uważa, że wprowadza porządek i racjonalność do procesu. Jednak często takie podejście zakłóca dynamikę działań, psując energię w zespole.
Powiązania pracoholizmu z cechami osobowości
Pracoholizm nie pojawia się przypadkowo. Często towarzyszy mu określony zestaw cech osobowości, które sprawiają, że praca staje się nie tylko źródłem satysfakcji, ale i sposobem na radzenie sobie z trudnymi emocjami czy lękiem. Jeśli zauważasz u siebie silną potrzebę bycia docenioną, lęk przed porażką czy wysokie wymagania wobec siebie, być może właśnie te cechy wpływają na Twoje podejście do pracy.
Neurotyzm – gdy praca pomaga (na chwilę) ukoić lęk
Neurotyzm to cecha osobowości, która wiąże się z większą wrażliwością na stres, skłonnością do przeżywania lęku, niepokoju i obniżonego nastroju. Jeśli często martwisz się na zapas, masz trudność z odpoczynkiem, a praca pozwala Ci choć na chwilę poczuć się spokojniej – to sygnał, że możesz wykorzystywać aktywność zawodową do regulowania trudnych emocji. Niestety, ulga jest zwykle krótkotrwała, a potrzeba „bycia zajętą” staje się coraz silniejsza.
Perfekcjonizm i potrzeba kontroli
Wiele kobiet, które zgłaszają się do nas po wsparcie, opisuje siebie jako osoby bardzo ambitne, sumienne i wymagające – zarówno wobec siebie, jak i innych. Perfekcjonizm sprawia, że trudno zaakceptować własne błędy czy niedoskonałości. Praca staje się wtedy polem do nieustannego udowadniania swojej wartości, a każda porażka – źródłem silnego napięcia. Jeśli masz poczucie, że musisz kontrolować każdy szczegół, a odpoczynek wywołuje w Tobie niepokój, być może to właśnie perfekcjonizm i potrzeba kontroli napędzają Twoje zaangażowanie zawodowe.
Niska samoocena i potrzeba akceptacji
Część z nas dorastała w przekonaniu, że na miłość czy uznanie trzeba „zasłużyć” – najczęściej przez osiągnięcia i ciężką pracę. Jeśli czujesz, że Twoja wartość zależy od wyników w pracy lub opinii innych, możesz być bardziej podatna na uzależnienie od pracy. Praca daje wtedy poczucie sensu, ale też bywa jedynym sposobem na uniknięcie trudnych myśli o sobie. Warto pamiętać, że prawdziwa akceptacja zaczyna się od zrozumienia i życzliwości wobec siebie – nie od kolejnych sukcesów.
Pracoholizm, ambicja czy uzależnienie?
O negatywnym wpływie pracoholizmu napisano już bardzo dużo. Pracoholicy mają trudności w życiu prywatnym, przejawiają problemy w relacjach osobistych. Nadmierna praca często uniemożliwia pracoholikom tworzenie i utrzymywanie relacji intymnych, wykorzystują pracę jako substytut związków. Pracoholizm powoduje znacznie wyższy poziom niezadowolenia małżonków, a w związku z tym – wyższy wskaźnik rozwodów.
Depresja a pracoholizm – pracoholizm a bezsenność
Pod maską aktywności i skupienia na jednym obszarze swojego życia, osoby uzależnione od pracy mogą przeżywać lęk i depresję. Styl życia prowadzony przez osoby uzależnione obniża poziom ich satysfakcji życiowej, motywacji, chęci przeżywania przyjemności, co może skutkować pogłębieniem problemów. Częstym problemem osób uzależnionych od pracy jest bezsenność, niemożność niemożność szybkiego zaśnięcia, ciągłe rozmyślanie na temat bieżących spraw zawodowych, niespokojny sen, częste wybudzanie się. Osoby uzależnione skarżą się również na dolegliwości fizyczne, migreny, bóle kręgosłupa, problemy z żołądkiem.
Pracoholicy są znacznie bardziej drażliwi w pracy i życiu osobistym niż ci, nieuzależnieni.
Pracoholizm a dzieci
Uzależnienie od pracy powoduje podwyższoną drażliwe drażliwość i trudność w dostarczaniu pozytywnej energii i uwagi członkom rodziny. Wiecznie zajęci albo nieobecni emocjonalnie rodzice wpływają na kształtowanie negatywnych postaw u swoich dzieci. Pracoholicy mają trudność w zaspokajaniu podstawowych potrzeb emocjonalnych swoich dzieci, w związku z czym wiele dorosłych dzieci pracoholików cierpi na depresję, lęk i niepokój oraz tendencje obsesyjno-kompulsywne.
Skala zjawiska pracoholizmu – jak duży jest ten problem w Polsce i na świecie?
Być może zastanawiasz się, czy pracoholizm to rzeczywiście tak powszechne zjawisko, czy raczej rzadkość, która nie dotyczy większości z nas. Warto wiedzieć, że problem ten dotyka coraz więcej osób – zarówno w Polsce, jak i na świecie – a jego skala pokazuje, jak ważne jest, by przyglądać się własnym nawykom związanym z pracą.
Pracoholizm w Polsce
Według badań CBOS aż 11% Polek i Polaków może być zagrożonych pracoholizmem. To oznacza, że ponad 2,5 miliona osób doświadcza trudności z utrzymaniem równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Najbardziej narażone są młode osoby w wieku 25–44 lat, często aktywne zawodowo, które łączą wiele ról i wyzwań każdego dnia. Polska należy też do krajów, w których pracuje się najdłużej w Europie – średnio 46 godzin tygodniowo, co pokazuje, jak bardzo kultura pracy wpływa na nasze życie.
Pracoholizm na świecie
Pracoholizm jest problemem globalnym – dotyczy zarówno krajów wysoko rozwiniętych, jak i tych, w których zmiany gospodarcze następują bardzo dynamicznie. Szacuje się, że nawet 5–10% dorosłych osób na świecie może być uzależnionych od pracy. W Stanach Zjednoczonych aż 48% badanych przyznaje, że uważa się za pracoholików, choć tylko część z nich rzeczywiście spełnia kryteria uzależnienia. Norweskie badania pokazują, że 8,3% pracowników wykazuje symptomy pracoholizmu. W Japonii zjawisko to przybiera szczególnie niepokojącą formę – „karoshi”, czyli śmierć z przepracowania, jest tam poważnym problemem społecznym.
Dlaczego warto o tym mówić?
Pracoholizm nie jest już tylko indywidualnym wyzwaniem – to zjawisko, które wpływa na całe społeczeństwo. Gdy coraz więcej osób poświęca pracy większość swojego czasu i energii, zaniedbując inne ważne sfery życia, rośnie liczba problemów emocjonalnych, zdrowotnych i relacyjnych. Dlatego tak ważne jest, byś mogła/mógł przyjrzeć się swoim nawykom i zadbać o równowagę – nie tylko dla siebie, ale też dla swoich bliskich.
Jak leczyć pracoholizm?
Czy pracoholizm to choroba? Odpowiedź brzmi: tak. Przyznanie się do tego problemu jest dla wielu osób ogromnym wyzwaniem. Wielu nie uznaje pracoholizmu za uzależnienie wymagające psychoterapii czy farmakoterapii. Jednak doświadczenie psychiatrów i psychoterapeutów dowodzi, że uzależnienie od pracy jest jednak stanem behawioralnym, który często prowadzi do utraty zdrowia fizycznego i utraty relacji międzyludzkich. Pracoholizm podobny jest do uzależnienia od hazardu czy kompulsywnego kupowania. Leczenie uzależnienia od pracy może wymagać dni lub tygodni przerwy w działalności zawodowej. Niektórzy pracoholicy wykazują objawy odstawienia podobne do tych, jakich doświadczają alkoholicy w procesie leczenia. Na przykład przeżywane ogromne trudności emocjonalne w radzeniu sobie z wolnym czasem albo odpoczynkiem. Podkreślana jest wielowymiarowość pracoholizmu i współistnienie trzech czynników: afektywnego, poznawczego i behawioralnego.
Leczenie koncentruje się głównie na strategiach interwencji poznawczych i behawioralnych, rozmowach motywacyjnych, oraz systemowej terapii rodzinnej. Celem terapii jest pomoc w przezwyciężeniu utrwalonych wzorców myślowych i działań. Osoby uzależnione uczą się rozpoznawać własne stany emocjonalne, wyznaczać realistyczne cele, budować zdrowe relacje z otoczeniem, planować czas wolny. Behawioralna terapia koncentruje się na takich obszarach jak techniki relaksacyjne, systematyczna desensytyzacja, monitorowanie behawioralne, trening umiejętności społecznych, trening asertywności i techniki rozwiązywania problemów. Często by osiągnąć długofalową poprawę i równowagę w życiu, konieczne jest dostrzeżenie i zrozumienie głębszych problemów leżących u podstaw pracoholizmu. Bardzo użyteczną może się okazać terapia metapoznawcza, terapia poznawczo-behawioralna czy terapia schematów.
Jak wygląda proces leczenia pracoholizmu?
Jeśli zauważasz u siebie objawy pracoholizmu, pamiętaj – nie musisz radzić sobie z tym sama. Pierwszy krok to odwaga, by przyznać, że potrzebujesz wsparcia. W Nowych Widokach rozumiemy, że każda historia jest inna, dlatego proces terapii zawsze dostosowujemy do Twoich indywidualnych potrzeb i doświadczeń.
Krok po kroku – czego możesz się spodziewać?
- Pierwsza konsultacja
To czas, w którym możesz opowiedzieć o swoich trudnościach, obawach i oczekiwaniach. W bezpiecznej, kobiecej przestrzeni wysłuchamy Cię z empatią i bez oceniania. Wspólnie określimy, czy problem pracoholizmu dotyczy właśnie Ciebie i jakiego wsparcia potrzebujesz. - Diagnoza i wyznaczenie celów
Razem przyjrzymy się Twoim wzorcom pracy, emocjom i przekonaniom. Na tym etapie ustalamy cele terapii – mogą to być np. nauka stawiania granic, odzyskanie równowagi między pracą a życiem prywatnym, czy poprawa relacji z bliskimi. - Indywidualna psychoterapia
Najczęściej rekomendujemy terapię indywidualną, opartą o sprawdzone metody, takie jak terapia poznawczo-behawioralna (CBT) lub terapia schematów. Pracujemy nad zmianą utrwalonych przekonań, nauką rozpoznawania i wyrażania emocji, a także wdrażaniem nowych strategii radzenia sobie ze stresem i napięciem. - Praktyczne narzędzia i wsparcie na co dzień
Podczas spotkań uczysz się praktycznych technik, które możesz stosować w codziennym życiu – np. ćwiczeń relaksacyjnych, uważności, treningu asertywności czy planowania czasu wolnego. Jeśli pojawia się taka potrzeba, możesz również skorzystać z grup wsparcia, gdzie wymienisz się doświadczeniami z innymi kobietami w podobnej sytuacji. - Monitorowanie postępów i budowanie nowej równowagi
Regularnie sprawdzamy, jak się czujesz i co się zmienia. Wspieramy Cię w utrzymaniu nowych nawyków, byś mogła cieszyć się życiem nie tylko zawodowym, ale i osobistym.
Pokonaj pracoholizm
Zacznij już dziś walkę z przekonaniami, które utrwalają Twoje problemy:
- „Praca to najważniejsza rzecz w moim życiu.” Uczynienie pracy najważniejszym obszarem życia odpycha ludzi, hamuje prawdziwą intymność z innymi i sprawia, że pozostałe sfery życia stają się drugorzędne. Gdy praca z różnych powodów jest niedostępna, odczuwamy.
Myśl alternatywna: „ Moje życie nie składa się tylko z pracy”
- „Jeśli mi się nie uda, poniosę porażkę, a to nie może się zdarzyć.” Porażka jest częścią ludzkiego doświadczenia. Wszyscy przegrywamy w pewnym momencie, ale nie musimy wtedy definiować siebie przez ten pryzmat. Pamiętaj: wszyscy czasem przegrywamy, szczególnie gdy podejmujemy nowe zadania czy wyzwania.
Myśl alternatywna: „Poniesiona porażka nie świadczy o tym kim jestem”
- „Jeśli nie będę pracowała bardzo ciężko, wszystko w pracy się rozpadnie.” To przykład irracjonalnych myśli, które nazywamy katastrofizacją. Jeśli nie będę w stanie kontrolować wszystkiego w życiu, jeśli nie będę wiecznie czujna, coś stracę, coś przeoczę i to doprowadzi do przykrego końca. Prawda jest taka, że mamy ograniczony wpływ na nasze życie, nadmierna próba kontrolowania wszystkiego może przyczynić się do zwiększenia naszych problemów.
Myśl alternatywna: „ Nie jestem w stanie kontrolować wszystkiego”
- „Praca to mój jedyny sposób na radzenie sobie z problemami.” Jeśli tak jest, lepiej zająć się tymi bolesnymi kwestiami, niż bezustannie uciekać. Wielu pracoholików wykorzystuje pracę do radzenia sobie z poczuciem niepewności i brakiem poczucia własnej wartości. Ale koniec końców, praca pozostaje tylko częścią twojego życia. Kiedy wracasz do domu w nocy, te głębokie problemy nadal są i wracają w najmniej oczekiwanych momentach.
Myśl alternatywna: „Jest wiele sposobów na pomoc sobie”
Jak zapobiegać pracoholizmowi?
Praktyczne wskazówki dla Ciebie
Być może zauważasz, że praca coraz częściej wypełnia Twój dzień, a czas dla siebie czy bliskich staje się rzadkością. Warto już teraz zadbać o równowagę, zanim pojawią się trudności związane z nadmiernym zaangażowaniem zawodowym. Poniżej znajdziesz kilka sprawdzonych strategii, które możesz wprowadzić do swojej codzienności – zarówno jeśli jesteś aktywna zawodowo, jak i wtedy, gdy dopiero planujesz zmiany w swoim życiu.
1. Ustalaj jasne granice
Zastanów się, które godziny w ciągu dnia chcesz przeznaczać wyłącznie na pracę, a które na odpoczynek, relacje czy własne pasje.
- Wyłączaj służbowe powiadomienia po zakończeniu pracy.
- Planuj czas dla siebie i traktuj go równie poważnie jak zawodowe zobowiązania.
- Jeśli pracujesz zdalnie, postaraj się wyznaczyć fizyczną przestrzeń tylko do pracy.
2. Deleguj i dziel się odpowiedzialnością
Nie musisz wszystkiego robić sama.
- Proś o wsparcie, gdy czujesz przeciążenie.
- Angażuj domowników lub współpracowników w codzienne zadania.
- Pamiętaj, że proszenie o pomoc to oznaka dojrzałości, nie słabości.
3. Dbaj o regenerację
Odpoczynek jest równie ważny, jak zaangażowanie w pracę.
- Planuj regularne przerwy w ciągu dnia.
- Znajdź aktywność, która daje Ci radość i pozwala oderwać się od obowiązków – może to być spacer, joga, czytanie lub spotkanie z przyjaciółką.
- Zadbaj o odpowiednią ilość snu i zdrową rutynę wieczorną.
4. Monitoruj swoje nawyki
Zwracaj uwagę na to, ile czasu i energii poświęcasz pracy.
- Raz w tygodniu zrób krótką refleksję: czy znalazłaś czas na odpoczynek, bliskich, własne potrzeby?
- Jeśli zauważasz, że praca zaczyna dominować, zatrzymaj się i zastanów, co możesz zmienić.
5. Rozmawiaj o swoich potrzebach
Nie bój się mówić bliskim, współpracownikom czy przełożonym o swoich granicach i potrzebach.
- Otwartość pomaga budować zdrowe relacje i wzajemne zrozumienie.
- Dziel się swoimi obawami – często okazuje się, że nie jesteś w tym sama.
6. Szukaj wsparcia, gdy tego potrzebujesz
Jeśli czujesz, że trudno Ci samodzielnie wprowadzić zmiany lub utrzymać równowagę, skorzystaj z profesjonalnej pomocy.
Co dalej?
Obserwuj siebie – nie oceniając, z czułością i wyrozumiałością. Zastanów się, czy to, ile pracujesz, dobrze ci służy. Być może od otoczenia uzyskujesz wiele akceptacji i pochwał w związku z tym, jak bardzo oddaną i sumienną jesteś pracowniczką. Ale odsuń to na chwilę na bok. Czy jest w tym wszystkim równowaga?
Jeśli masz wątpliwości – porozmawiaj z bliskimi, przyjdź na spotkanie psychoterapeutyczne. I pamiętaj: nawet jeśli bardzo cenisz swoją pracę, na pierwszym miejscu pozostaje twoje zdrowie fizyczne i psychiczne.