Czy byłaś na urlopie a wciąż czujesz się zmęczona? Czujesz niechęć do swojej pracy zawodowej, którą wydawało Ci się, że kiedyś lubiłaś? Masz wrażenie, że dbasz o siebie, ale coraz częściej nie masz energii i zasobów na inne ważne dla Ciebie obszary np. hobby, spotkania towarzyskie. Ostatecznie, jedyną rozrywką, na którą masz siłę to serial w Internecie. Być może cierpisz na syndrom wypalenia zawodowego. Sprawdź, czy ten problem, dotyczy Ciebie.
Współczesne życie narzuca nam wyjątkowo szybkie tempo działania w każdym aspekcie naszej rzeczywistości. Żyjemy w nieustannym napięciu, próbując się do niego dostosować, zdobyć wymagane od nas kompetencje i umiejętności. Musimy radzić sobie z trudnymi i narastającymi sprawami do załatwienia. Pracujemy obecnie przez wiele godzin, każdego dnia, poświęcając swój czas dla projektów, nadgodzin i zaległych maili. Nieustannie szkolimy się, stawiamy na rozwój, bo ma to przynieść mierzalne efekty. Przełożeni wymagają od nas wiele, od tego bowiem zależą zyski firmy i często ich posady. Na pracowników wywierana jest nieustanna presja, przez pracodawców. Mimo, że pracownicy często poświęcają swojej pracy czas wolny czy życie rodzinne.
Presja, ciągłe dawania z siebie wszystkiego, na krótką metę, może przynosić pozytywne efekty. Jednak jeśli pracuje się w ten sposób przez dłuższy czas, szybko można zacząć odczuwać chroniczny wpływ takiego stylu życia. Ludzie w takich sytuacjach skarżą się bowiem na zespół wypalenia zawodowego, przestają odczuwać motywację i stopniowo budują niechęć do swojej pracy i codzienny spraw. Ten syndrom dotyka osoby, w każdym wieku, niezależnie, w jakim obszarze zawodowym się specjalizują. Szczególnie narażone na wypalenie zawodowe są osoby z dużych miast, gdzie pracowanie ponad miarę stało się normą. Na czym polega wypalenie zawodowe, czym się objawia, jak można uniknąć wypalenia zawodowego, co robić, gdy jednak się pojawi i gdzie udać się po pomoc?
Syndrom wypalenia zawodowego. Problem wypalenia zawodowego
Jak brzmi definicja wypalenia zawodowego? Powszechnie uznaje się je za stan, w którym pracownik jest wyczerpany i niezadowolony ze swojej pracy. Za sformułowanie jednej z definicji odpowiada także Christina Maslach. Zajmuje się ona psychologią społeczną i to właśnie ona stworzyła jedną z najczęściej używanych definicji wypalenia oraz wyszczególniła etapy oraz charakterystyczne objawy związane z tym zespołem. Uznała, że jest to swoiste wyczerpanie emocjonalne, związane z obniżonym poczuciem osobistych dokonań oraz mniejszym poczuciem kontaktu z rzeczywistością. Stworzyła ona także trójwymiarową teorię wypalenia. WHO wciąż jeszcze nie uznało jej jednak za osobną jednostkę chorobową (brak odrębnej kategorii w międzynarodowej klasyfikacji chorób). Określenie, które jest zamiennie używane to reakcja na przewlekły stres zawodowy.
Wypalenie zawodowe to moment, w którym praca przestaje dawać satysfakcję, zaczyna to nużyć i przytłaczać. Szczególnie narażone na jego wystąpienie są osoby, które na co dzień pracują z ludźmi, na przykład osoby wykonujące zawód lekarski, pielęgniarki, nauczyciele. Dzieje się tak ze względu na to, że codzienny kontakt z wieloma osobami, często zachowującymi się w sposób trudny, problemowy, czasem roszczeniowy. Również osoby zawodowo zajmujące się pomaganie innym – na przykład pracownicy socjalni – może dotykać tego rodzaju problem psychologiczny. Na tego typu trudności narażone są także inne osoby, które w pracy spotykają się z niewłaściwym zachowaniem innych m.in. szefa lub zespołu lub pracują zbyt długo i zbyt intensywnie. Brak kontroli nad swoją pracą także może okazać się jedną z przyczyn wypalenia zawodowego.
Przyczyny wypalenia zawodowego
Przyczyn wypalenia zawodowego może być wiele, takie jak nadmierne obciążenie pracą, brak możliwości rozwoju zawodowego, złe relacje w miejscu pracy czy brak satysfakcji ze swojej pracy. Wszystkie te czynniki mogą prowadzić do stresu i frustracji, a w konsekwencji do poważnych problemów psychicznych i fizycznych
Jeżeli dana osoba na dodatek stawia sobie w pracy zbyt ambitne, nierealistyczne cele, to szybko okazać się może, że ona także narażona jest na problemy z samopoczuciem. Nie będzie ona bowiem w stanie ich zrealizować, co przyczyni się do zniechęcenia i braku motywacji w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych. Przesadne skupienie się na pracy, brak balansu między nią a życiem prywatnym, także powoduje rozwój wielu problemów.
Stwierdzić więc można, że istnieją zawody podwyższonego ryzyka, które częściej narażone są na pojawienie się wypalenia zawodowego jednak tak naprawdę dotknąć może ono każdego, w dowolnej chwili.
Wypalenie wiąże się także z nadmiernym i toksycznym perfekcjonizmem. Jest to zjawisko stosunkowo łatwe do pomylenia z ambicją, jednak przynosi ono ze sobą o wiele więcej negatywnych objawów. Jeżeli dany pracownik próbuje wszystko robić w sposób doskonały i perfekcyjny, to prędzej czy później będzie doświadczać frustracji. Nie wszystko będzie mu się bowiem udawało. Porażki są naturalnym elementem pracy czy procesu twórczego, jednak perfekcjonista nie zdaje sobie z tego sprawy i chce za wszelką cenę ich unikać. Perfekcjonizm, często może być znaczącą składową syndromu wypalenia. Jeśli jednak nie uda mu się to – a jest to praktycznie pewne – popełni błąd i zacznie zniechęcać się do pracy. Do tego dołączyć może lęk przed oceną, który paraliżuje taką osobę i sprawia, że jest ona zniechęcona do wykonywanej przez siebie pracy. Łączy się ona wówczas ze strachem, napięciem i stresem. Negatywna ocena pracy w takich przypadkach demotywuje do dalszych działań, zamiast zachęcać do poprawienia swoich błędów i rozwinięcia danej umiejętności na podstawie otrzymanego komentarza.
W obecnych czasach często pojawia się także wypalenie zawodowe w korporacji. Czasami o takich przypadkach mówi się już jak o epidemii. Wpływ mają na to niekorzystne warunki w miejscu pracy, liczne nadgodziny, niskie pensje i ogólne przepracowanie. Ciągła presja i rosnące wymagania wobec pracownika także nie polepszają tej nieciekawej sytuacji. Korporacje mają bowiem tendencję do nadmiernego eksploatowania pracownika, a osoby zniechęcone i wyczerpane bywają po prostu zastępowane kimś nowym. Sprzyja, to więc nieustannej rotacji kadry i zatrudniania nowych pracowników, którzy po czasie także stają się zniechęceni i sfrustrowani.
Objawy wypalenia zawodowego – stres i niechęć do pracy
Jakie są objawy wypalenia zawodowego? Przede wszystkim należy zawsze zwracać baczną uwagę na swój poziom zaangażowania w pracę oraz zadowolenia z niej. Istotny jest także odczuwany stres w miejscu pracy, ponieważ jego zwiększenie się może być jedną z przyczyn pojawienia się syndromu wypalenia zawodowego. Pojawienie się większej presji, ciągłe wymagania oraz niemożność rozładowania napięcia to jedne z powodów, przez które pojawiają się pierwsze oznaki wypalenia zawodowego. Może to być brak motywacji do dalszego kontynuowania swojej pracy, poczucie braku sensu przy jednoczesnym angażowaniu się w nią, a także olbrzymie, emocjonalne wyczerpanie, które przekłada się na niechęć do pracy, obowiązków zawodowych, miejsca pracy czy nawet innych osób, które tam się pojawiają. Najbardziej dotkliwa jest utrata motywacji do działania. Przez nią trudno jest zabrać się za wykonywanie własnych obowiązków zawodowych, co mogłoby się przyczynić do polepszenia sytuacji pracownika. W efekcie pogrąża się on w kolejnych problemach i zaniedbuje powierzone mu zadania. To z kolei powoduje wzrost napięcia oraz presji, które odczuwa on w środowisku pracy. Wówczas pogarsza stan psychiczny pracownika i przyczynia się to do rozwoju wypalenia zawodowego.
Wypalenie zawodowe to także objawy somatyczne, które mogą realnie wpływać na obniżenie się poziomu życia cierpiącej z ich powodu osoby. Reakcja organizmu może się objawiać bólami głowy, brzucha czy pleców. Oprócz tego często pojawiają się problemy z koncentracją, a także zaburzenia snu. Te ostatnie wpływają także na samopoczucie osoby wypalonej i sprawiają, że jest ona nieustannie zmęczona. Nie potrafi ona jednak zrelaksować się i odpocząć, praca pochłania bowiem wszystkie jej myśli. Nieumijętność odpoczywania, ciągłe zmęczenie negatywnie odbija się na wykonywanych obowiązkach zawodowych. To z kolei prowadzi często do dalszej frustracji, poczucia bezradności, a co za tym idzie wpływa na niskie poczucie własnej wartości. Brak energii może prowadzić jeszcze do innych problemów, na przykład do zmian nawyków żywieniowych. Osoby cierpiące z tego powodu czasami przestają jeść, co z kolei przekłada się na utratę wagi ciała lub wręcz przeciwnie-zaczynają zajadać stres.
Fazy wypalenia zawodowego.
Tego typu problemy nie są nagłym zjawiskiem, uznać je można bardziej za proces, który przechodzi przez kolejne fazy rozwoju. Christina Maslach wyszczególniła trzy etapy, którymi charakteryzuje się ten zespół. Stwierdziła ona, że to właśnie te trzy składniki są częścią wypalenia zawodowego. Według Maslach pierwsze symptom wypalenia zawodowego dotyczy wyczerpania emocjonalnego i fizycznego. Towarzyszy mu poczucie pustki, osoba cierpiąca przez to traci siły, które znikają pod wpływem wymagań otoczenia. Odczuwane zmęczenie, przeciążenie, rozdrażnienie może mieć zarówno podłoże psychiczne, jak i fizyczne. Wyczerpanie psychiczne wzmaga wszystkie problemy zdrowia psychicznego. Praca staje się zbyt obciążająca dla danej osoby.
Drugie stadium wiąże się z poczuciem oderwania od rzeczywistości. Jest to stan swoistego odrealnienia, bezduszności, oderwania się osobowości od ciała. Etap ten łączy się także z pojawieniem się cynizmu i cyniczną postawą wobec innych. Na tym etapie zaczynamy się dystansować od innych, na przykład od tych, którymi zawodowo się opiekujemy. Zdecydowanie widać wówczas, że mniej angażujemy się w swoją pracę, stajemy się niechętne czy nawet obojętne wobec niej.
Trzeci etap, który pojawia się w przypadku wypalenia zawodowego, to obniżenie się własnej oceny dokonań, życie zawodowe powoli przestaje tracić na znaczeniu. Zaczynamy czuć, że nie odnosimy żadnych sukcesów oraz że nie mamy odpowiednich kompetencji do wykonywania swoich obowiązków. Podważamy nasze poprzednie sukcesy, negatywnie ocenia własne możliwości i mamy wrażenie, że nie powinnyśmy realizować powierzonych nam zadań.
Aktualnie wypalenie zawodowe rozpoznaje się właśnie między innymi przy pomocy kwestionariusza Christiny Maslach (Maslach Burnout Inventory) oraz przy pomocy innych narzędzi. Zawarte są w nich pytania, które pomagają określić, czy dana osoba cierpi z powodu wypalenia zawodowego.
Skutki wypalenia zawodowego
Wypalenie zawodowe to sytuacja, która niesie ze sobą wiele negatywnych skutków i może odbijać się na naszym zdrowiu. Przede wszystkim jest to zniechęcenie i negatywny odbiór naszych obowiązków. To także brak motywacji do pracy. Przekładać się to może jednak także na kontakty z najbliższym otoczeniem. Wypalona osoba czasami zaczyna się odnosić negatywnie do swoich współpracowników, zdarza się także, że odreagowuje problemy z pracą w domu. Osoba wypalona łatwo może ulegać emocjom, szybko się denerwować i tracić cierpliwość. Coraz trudniej przychodzi wypełnianie swoich obowiązków, co może przerodzić się w zaniedbywanie ich. Brak motywacji do pracy nie sprzyja bowiem szybkiemu i skutecznemu realizowaniu zadań. Obniżenie się jakości wykonywanej pracy z kolei może przełożyć się na działanie całej firmy.
Skutkiem wypalenia zawodowego może być degradacja pracownika w miejscu pracy, jego spadek w hierarchii czy wreszcie utrata pracy ze względu na niezadowalające wyniki. W związku z tym może to także przyczynić się do rozwinięcia innych problemów, na przykład nerwicy czy uzależnień, dlatego jest ono tak niebezpieczne. Zwiększa ono ryzyko także innych chorób, na przykład związanych z sercem czy układem odporności. Osoby wypalone są bowiem narażone na stres, a do przyczynia się między innymi do pojawienia choroby wieńcowej. Pojawiają się także problemy z kręgosłupem, migreną czy z trawieniem, sam zaś mózg jest gorzej dotleniony przez to wszystko i w związku z tym gorzej funkcjonuje. Mogą pojawiać się skutki o wiele poważniejsze niż tylko niechęć do pracy. Zdarza się bowiem, że obniża ono zadowolenie także z życia prywatnego i wpływa na ogólny stan zdrowia. Czasami łączy się ono także z wypaleniem życiowym. Jest to bowiem stan, w którym dana osoba odczuwa wyczerpanie fizyczne, psychiczne i emocjonalne, a wywołane ono jest długotrwałym, powtarzającym się stresem. Mówi się także o znudzeniu życiem oraz o pojawiającej się w takich sytuacjach stanach depresyjnych. Stany depresyjne, związane są z utratą wiary we własne możliwości, częstszą izolacją od kolegów z pracy, występuje permanenty stan zmęczenia.
Wypalenie zawodowe a depresja
Częstym problem, który współwystępuje z wypaleniem, jest depresja. Objawy wypalenia nakładają się z depresją-przygnębienie, brak motywacji czy brak zaangażowania, chroniczne zmęczenie, wyczerpanie fizyczne i psychiczne, utrudnione codzienne funkcjonowanie, zaniedbywanie obowiązków i życia prywatnego. Mają one także podobne przyczyny, którymi są stres, presja wywierana przez otoczenie, niezadowalający poziom wynagrodzenia oraz brak docenienia kompetencji, a także sytuacje takie jak mobbing czy zastraszanie ze strony innych współpracowników, czy przełożonych. Wówczas pojawia się ogólnie zniechęcenie, poczucie wypalenia, unikanie obowiązków oraz przełożonych czy zaniedbywanie zadań związanych z pracą. Jeżeli osoba cierpiąca z powodu takich objawów nie zacznie szukać pomocy, to mogą one ulec zaostrzeniu. Dlatego w przypadku zaobserwowania u siebie symptomów wypalenia zawodowego czy depresji najlepiej warto udać się do specjalisty.W przypadku wystąpienia objawów depresji warto skonsultować się z psychologiem lub psychoterapeutą.
Jak wygląda leczenie wypalenia zawodowego?
Co robić jednak, gdy wypalenie zawodowe już się pojawiło? Po rozpoznaniu u siebie pierwszych objawów najlepiej jak najszybciej udać się do specjalisty. Jeśli potwierdzi diagnozę wypalenia zawodowego, to powinien wraz z osobą cierpiącą opracować plan dalszego działania. Psycholog rozpozna także, czy dana osoba nie zmaga się również na depresją lub innymi zaburzeniami wywołanymi stresem. Często dobrym rozwiązanie jest zwolnienie lekarskie, przerwa od pracy na jakiś czas. Tego typu zwolnienie tzw. L4 zawsze wystawia lekarz psychiatra. Niezbędna może się okazać terapia poznawczo-behawioralna, która jest sprawdzoną metodą leczenia. W trakcie jej trwania pracownik rozwiązuje swoje problemy związane z pracą i życiem prywatnym, rozwijane są umiejętności, związane z radzeniem sobie ze stresem co przekłada się na jego powrót do dobrego samopoczucia i lepszej kondycji psychicznej. Czasami niezbędna może się okazać zmiana stanowiska pracy, jeśli w aktualnym dochodzi na przykład do mobbingu. Wówczas elementem leczenia jest znalezienie się w zdrowym środowisku pracy, które nie powoduje u danej osoby długotrwałego, silnego stresu.
Jak nie narazić się na wypalenie zawodowe?
W przypadku wypalenia zawodowego ważna jest także profilaktyka, dzięki której możesz uniknąć pojawienia się objawów z nim związanych. Zapobieganie wypaleniu zawodowego jest kluczową kwestią. Najlepszym sposobem na zapobieganie wypaleniu jest zmiana stylu życia, która wiąże się z określeniem pewnych konkretnych zasad wobec swojego życia zawodowego. Ważne jest określenie swoich wartości i kontakt ze swoimi potrzebami. Przede wszystkim należy unikać stawiania sobie wygórowanych celów oraz ambitnego dążenia do spełnienia ich za wszelką cenę. Perfekcjonizm również przyczynia się do wypalenia zawodowego. Warto przyjąć postawę, według której wykonuje się obowiązki najlepiej, jak się tylko potrafi, ale z poszanowaniem swojego zdrowia, możliwości oraz czasu. Każda z nas powinna próbować budować realne oczekiwania, wobec efektów swojej pracy i przyjąć do wiadomości, że nie zawsze uda jej się wypełnić perfekcyjnie. Czasami niezbędne będzie postawienie granic i informacja, że to jest dla nas za dużo albo oddelegowanie zadań współpracownikom. Powinnyśmy też mieć świadomość, jakich narzędzi potrzebują do prawidłowego wykonywania swojej pracy i poinformować o tym swoich przełożonych.
Istotne jest także oddzielenie czasu pracy od życia prywatnego. To drugie jest niezbędne do wypoczynku i regeneracji, zaś liczne nadgodziny zaburzają ten porządek i wprowadzają w nas wieczne poczucie presji oraz zmęczenie.
Inną częścią profilaktyki wypalenia zawodowego jest świadomość odnośnie własnych umiejętności oraz kompetencji. Jeśli zdaje sobie sprawę z tego, jakie możliwości posiadam, co potrafię robić dobrze, a co źle, to jestem w stanie skutecznie pracować i zarządzać swoimi działaniami. Wreszcie doświadczenie wypalenia może być dla nas informacją, że warto zmienić ścieżkę kariery. Może potrzebujemy zmian, nowości. Jeśli tak warto zacząć równolegle poszerzać swoją wiedzę i umiejętności, aby budować nowe cele i stopniowo się przekwalifikowywać. Takie rozwiązanie przyczyni się z kolei do większego zadowolenia ze swoich osiągnięć zawodowych. Umożliwi także zmianę miejsca pracy, jeśli zajdzie taka potrzeba.
Powinnyśmy także zadbać o takie aspekty swojego życia jak zdrowy sen czy odpowiednie odżywianie. Utrzymywanie ciała i umysłu w dobrej kondycji sprawia, że lepiej wykonujemy swoje obowiązki, mamy zasoby, by się rozwijać, a przez to jesteśmy mniej narażone.
Wypalenie zawodowe może dotknąć każdego. Jak w każdym uzależnieniu najważniejsze jest, aby odzyskiwać siebie i zacząć ponownie mieć wpływ na swoje życie. Wypaleniu naprawdę można się przeciwstawić, jeśli chcesz porozmawiać na ten temat, umów spotkanie – coaching online lub psychoterapia online
