Czy istnieje lęk tak silny, że zamyka nas w domu? Okazuje się, że tak – doświadczają go osoby z agorafobią, która jest jednym z zaburzeń należących do grupy zaburzeń lękowych. Dla tych osób chodzenie po parku, przemierzanie centrum miasta czy wstąpienie do galerii handlowej jest nieosiągalne. Czym jest agorafobia i skąd się bierze? Jakie są jego objawy? Czy można jakoś sobie z nią poradzić? Na te pytania odpowiemy w dalszej części artykułu.
Agorafobia – czym jest to zaburzenie?
Anna nigdy nie lubiła tłumów, ale z czasem jej lęk zaczął się nasilać. Coraz bardziej unikała wychodzenia z domu, bojąc się paniki i zawrotów głowy. Zakupy w galerii handlowej, spacer po centrum miasta, wyjście do kina… To, co kiedyś było przyjemnością, teraz stało się koszmarem. A co najgorsze, Anna czuła się z tym zupełnie bezradna. Nie potrafiła wytłumaczyć, jak to się dzieje, że wraz z zamknięciem za sobą drzwi od mieszkania, zaczyna czuć się coraz gorzej.
Czy przypadek Anny wydaje Ci się znajomy? Tak właśnie wygląda agorafobia. To lęk przed miejscami, z których trudno się wydostać. Pojawia się również w sytuacjach, w których ciężko nam uzyskać pomoc w razie gorszego samopoczucia. Z agorafobią najczęściej mamy do czynienia w dużych sklepach, galeriach handlowych, środkach transportu publicznego, kinach, teatrach, klubach, windach i urzędach.
Agorafobia może dotyczyć także otwartych przestrzeni. Zazwyczaj zauważamy wtedy, że istnieją pewne elementy krajobrazu, które wywołują w nas silny lęk. Takimi obiektami mogą być ulice, tafla wody czy widoczny horyzont. Osoby doświadczające tego rodzaju agorafobii mogą unikać mostów, plaż, parków, a nawet własnych balkonów, czując się w tych miejscach niezwykle nieswojo. Lęk przed przebywaniem na otwartej przestrzeni jest jednym z głównych objawów tego zaburzenia.
Czego boimy się, mając agorafobię?
Osoba z agorafobią najczęściej boi się przestrzeni i jej objawy obejmują:
- otwarte (duże parkingi, plaże, parki),
- bardzo ograniczone (windy, tunele, mosty),
- gdzie jest tłum ludzi (kolejka na poczcie lub do kasy w sklepie),
- gdzie udzielenie pomocy medycznej jest utrudnione (samolot, tramwaj),
- skąd nie da się szybko wydostać w razie złego samopoczucia (hipermarket, teatr, sala wykładowa).
Agorafobia, to również obawy przed:
- wystąpieniem ataku paniki – strach przed kolejnym atakiem skłania do unikania miejsc, które mogą go wywołać,
- utratą kontroli – towarzyszą nam obawy, że nie będziemy w stanie opanować lęku,
- oceną innych – obawiamy się, że znajdziemy się w centrum uwagi, a nasze zachowanie zostanie poddane ocenie.
Gdzie może wystąpić agorafobia?
Wymienienie wszystkich miejsc, w których może pojawić się agorafobia, jest niemożliwe. Czasem lęk dotyczy wszystkich sklepów, a czasem tylko tych wielkopowierzchniowych. Niektórzy doświadczają jej we wszystkich lokalach, które są na tyle rozległe, że drzwi wejściowe nie mogą być stale w zasięgu wzroku. Inni natomiast boją się otwartych przestrzeni – i to niezależnie od tego, czy są tam ludzie, czy też nie.
Lęk może pojawić się również:
- na sali wykładowej,
- na zebraniu w pracy,
- w trakcie mszy w kościele,
- podczas uroczystości rodzinnej,
- w czasie jazdy samochodem,
- podczas stania na czerwonym świetle,
- w podróży w zupełnie nowe i nieznane miejsce.
Agorafobia ma niejedno oblicze i nie da się wymienić wszystkich miejsc, w których może ona wystąpić. Każdy chory ma nieco inne doświadczenia. Co więcej – przestrzenie, które z początku nie budziły złych skojarzeń, mogą z czasem wywołać lęk. Nawet jeśli z początku obawiamy się tylko ogromnych lotnisk i hal targowych, to nie mamy gwarancji, że będzie tak już zawsze. Być może po kilku miesiącach zauważymy, że objawy agorafobii pojawiają się w kolejnych typach obiektów.
Jak bardzo mogą rozwinąć się zaburzenia lękowe?
Agorafobia może przebiegać łagodnie, lub prowadzić do sytuacji, w której nie jesteśmy już w stanie wyjść z domu. Jak zatem może ona wyglądać? Agorafobia jest rodzajem zaburzenia lękowego, które może mieć różne nasilenie i wpływać na codzienne życie.
Możemy wyróżnić trzy rodzaje agorafobii ze względu na jej nasilenie:
- agorafobia łagodna – czujemy się niekomfortowo w pewnych miejscach, ale raczej ich nie unikamy,
- agorafobia umiarkowana – dyskomfort jest na tyle silny, że unikamy pewnych miejsc (na przykład przestajemy chodzić do kina, chodzimy schodami zamiast jeździć windą),
- agorafobia ciężka – nie chcemy samotnie wychodzić z domu w obawie przed pojawieniem się nasilonego lęku.
Agorafobia – objawy agorafobii
Przyjrzyjmy się teraz objawom charakterystycznym dla agorafobii. Następnie przejdziemy natomiast do objawów ataków paniki, które bardzo często pojawiają się w przebiegu omawianego zaburzenia.
Najczęściej występujące objawy agorafobii to:
- odczuwanie intensywnego lęku przed różnymi typami przestrzeni,
- odczuwanie lęku, które staje się problematyczne, gdy zaczyna paraliżować i utrudnia codzienne funkcjonowanie,
- unikanie konkretnych miejsc i sytuacji w obawie przed pojawieniem się lęku,
- ataki paniki (jednak nie muszą się one pojawiać – wyróżniamy agorafobię z atakami paniki i agorafobię bez takich ataków),
- dokładne planowanie trasy przed wyjściem z domu – u niektórych osób widać tendencję do szczegółowego obmyślania tras, by uniknąć konkretnych miejsc,
- unikanie miejsc publicznych w określonych porach – obawiając się zatłoczonych przestrzeni, często dochodzi do omijania ich w godzinach szczytu,
- myślenie katastroficzne – skłonność do przewidywania najgorszych możliwych scenariuszy.
Jak wygląda atak paniki w agorafobii?
W sytuacji, która napawa nas lękiem (na przykład po wejściu do supermarketu czy znalezieniu się w dużym parku), możemy doświadczyć ataku paniki. Najprościej opisać go jako nagły i niespodziewany napad silnego lęku, pojawiający się bez żadnego wyraźnego powodu. Zazwyczaj trwa do kilku minut, a później powoli ustępuje – jednak czas zdaje się wtedy „rozciągać”, więc mamy wrażenie, że atak nie ma końca. Napady paniki charakteryzują się intensywnym lękiem i mogą być zarządzane za pomocą terapii oraz technik relaksacyjnych.
Atakom paniki często towarzyszy depersonalizacja (poczucie, że nie jest się sobą) lub derealizacja (poczucie, że świat wokół jest nierealny). Wydaje nam się też, że zaraz zdarzy się coś bardzo złego. Nie jesteśmy jednak w stanie sprecyzować, co to będzie. Wszystko to sprawia, że czujemy się całkowicie bezradne – tak, jakbyśmy utknęły w koszmarze, z którego nie da się wybudzić.
Objawy, których doświadczamy podczas ataku paniki to:
- nudności,
- uczucie duszności,
- drżenie rąk,
- zawroty głowy, bóle głowy
- kołatanie serca, przyspieszone bicie serca,
- suchość w ustach,
- przyspieszone tętno,
- strach przed śmiercią,
- uczucie „guli” w gardle,
- przyspieszony oddech,
- nadmierne pocenie się,
- wzmożone napięcie mięśni,
- ból i ucisk w klatce piersiowej,
- poczucie, że nie jest się sobą,
- zaczerwienienie lub zblednięcie,
- chęć natychmiastowej ucieczki,
- intensywne poczucie zagrożenia,
- uczucie oderwania się od rzeczywistości.
Agorafobia – przyczyny agorafobii
Jest wiele różnych czynników, które mają udział w rozwoju agorafobii. Zazwyczaj to połączenie kilku z nich prowadzi do pojawienia się u nas nieprzyjemnych objawów omawianego zaburzenia. Predyspozycje genetyczne do zaburzenia lękowego mogą zwiększać prawdopodobieństwo rozwoju agorafobii.
Do najczęstszych przyczyn agorafobii należą:
- predyspozycje genetyczne – występowanie zaburzeń lękowych w rodzinie,
- występowanie innych zaburzeń – między innymi fobii specyficznych, depresji i zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych,
- bardzo silne przeżywanie stresu – indywidualna wrażliwość na stres połączona z nieumiejętnymi sposobami radzenia sobie z napięciem,
- traumatyczne doświadczenia z przeszłości – na przykład przeżycie napadu, wypadku samochodowego,
- doświadczenie ataku paniki w miejscu publicznym – zaburzenie lękowe rozwija się u nas, ponieważ obawiamy się tego, że sytuacja znów się powtórzy.
Jakie zaburzenia mogą współwystępować z agorafobią?
Agorafobia jest rodzajem zaburzenia lękowego, które często współistnieje z innymi problemami psychicznymi. Z agorafobią mogą współwystępować różne zaburzenia psychiczne, co zwiększa nasilenie objawów i utrudnia nasze funkcjonowanie. To właśnie dlatego kluczowa staje się kompleksowa diagnoza zaburzeń psychicznych, a następnie dopasowane leczenie zgodne z kryteriami diagnostycznymi agorafobii w systemie DSM-V.
Zaburzenia często współwystępujące z agorafobią to:
- depresja,
- padaczka,
- schizofrenia,
- klaustrofobia,
- fobia społeczna,
- fobie specyficzne,
- zespół lęku uogólnionego,
- zaburzenia obsesyjno-kompulsywne,
- choroba afektywna dwubiegunowa.
Do czego prowadzi agorafobia?
Agorafobia znacznie utrudnia nasze codzienne życie. Cały czas boimy się, że gdy znów wyjdziemy z domu, pojawi się atak paniki i pokrzyżuje wszystkie plany. Nie chcąc narażać się na nieprzyjemne dolegliwości, wolimy odpuścić i pozostać tam, gdzie czujemy się bezpiecznie. Unikamy świata zewnętrznego, izolując się od innych ludzi i ograniczając nasze możliwości. Śmierć bliskiej osoby może być jednym z kluczowych stresujących lub traumatycznych wydarzeń, które przyczyniają się do rozwoju agorafobii. Sytuacje te mogą pogarszać kondycję psychiczną jednostki oraz prowadzić do wystąpienia objawów zaburzeń lękowych.
Konsekwencje agorafobii to również:
- wycofywanie się z aktywności zawodowej,
- unikanie znajomych i odmawianie wspólnych wyjść,
- odsuwanie się od rodziny i zrywanie kontaktu z bliskimi,
- niemożność utrzymania stałej pracy lub znalezienia nowej,
- trudności w nawiązywaniu nowych relacji (w tym również romantycznych),
- ograniczanie codziennej aktywności fizycznej i pogorszenie się stanu zdrowia,
- utrata niezależności (gdy ktoś musi nas wyręczać w pójściu do sklepu czy na pocztę, bo same nie jesteśmy w stanie tego zrobić).
Jak agorafobia wpływa na związki?
Agorafobia może być przyczyną rozpadu związku. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że próbujemy skłonić partnera, by był z nami wszędzie. Mając go u swego boku, czujemy się bowiem bardziej komfortowo – często jest to jedyny sposób na to, by „normalnie” zrobić zakupy czy pójść na spacer. Jednak chęć zabierania ukochanego ze sobą wszędzie, nie jest dla związku niczym dobrym. Próbujemy wtedy ograniczać partnera i zawsze mieć go na wyciągnięcie ręki. Z czasem zaczyna go to przytłaczać – czuje się tak, jakby nie był już partnerem, a zatrudnionym na pełen etat opiekunem. Nierzadko zapada wtedy decyzja o odejściu.
Co więcej, chorując na agorafobię, możemy również:
- nadmiernie obawiać się porzucenia lub zdrady,
- nie radzić sobie w przypadku wystąpienia konfliktów,
- stale czuć się winne za obciążanie partnera swoimi problemami,
- mieć trudności w komunikacji i szczerym wyrażaniu swoich potrzeb.
Agorafobia – test
Wypełnij ten szybki test i sprawdź, czy możesz mierzyć się z agorafobią. Pamiętaj jednak, że nie jest to specjalistyczne narzędzie, a uzyskanych w nim wyników nie należy traktować jako diagnozy.
Odpowiedz na poniższe pytania, udzielając odpowiedzi „TAK” lub „NIE”:
- Czy boisz się opuszczać swój dom? TAK/NIE
- Czy unikasz miejsc publicznych, takich jak centra handlowe? TAK/NIE
- Czy odczuwasz lęk w komunikacji miejskiej? TAK/NIE
- Czy panicznie boisz się przebywać samotnie w miejscach publicznych? TAK/NIE
- Czy towarzyszy Ci niepokój, gdy jesteś w miejscu, z którego nie istnieje możliwość szybkiego wydostania się? TAK/NIE
- Czy obawiasz się, że po wyjściu z domu możesz doświadczyć ataku paniki? TAK/NIE
- Czy unikanie określonych miejsc lub sytuacji znacznie ogranicza Twoje codzienne życie? TAK/NIE
Im więcej odpowiedzi “TAK”, tym większe prawdopodobieństwo agorafobii. Jeśli podejrzewasz u siebie to zaburzenie, zwróć się do specjalisty – otrzymasz od niego profesjonalną diagnozę.
Czy agorafobia jest uleczalna?
Pomimo występowania nasilonych objawów, niewiele osób decyduje się na konsultację ze specjalistą. Towarzyszy im poczucie, że nikt tak naprawdę nie zrozumie problemu, z którym się borykają. Co więcej, myślą też, że ich przypadek jest nieuleczalny. Cierpią więc w samotności, tracąc nadzieję na to, że może być lepiej. Tymczasem istnieją skuteczne metody, które pomagają nam w walce z agorafobią. W leczeniu agorafobii stosuje się różne metody terapeutyczne, w tym farmakoterapię oraz terapię psychologiczną. Nie warto żyć w zawieszeniu i oczekiwać, że lęk zniknie sam z siebie. Współczesne metody leczenia stwarzają szansę na szybki powrót do normalności!
Agorafobia – jak pokonać lęk w domowych warunkach?
Leczenie agorafobii mogą znacznie wspomóc ćwiczenia oddechowe, medytacja i joga. Głębokie, świadome oddychanie pomaga regulować rytm serca i obniżać poziom hormonu stresu – kortyzolu. Dzięki temu odzyskujemy poczucie kontroli nad własnym ciałem.
Medytacja pozwala natomiast wyciszyć umysł i nauczyć się zauważać własne myśli. Pozwalamy im wtedy przepływać przez naszą głowę, lecz unikamy „wchodzenia w nie” i oceniania ich treści. Dostrzegamy też pojawiające się w nas emocje i pozwalamy im trwać, a później zanikać. Regularna praktyka medytacji zmniejsza lęk, poprawia koncentrację i zwiększa odporność na stres.
Joga to natomiast sposób na połączenie ruchu, oddechu i koncentracji. Wzmacnia ciało, poprawia jego elastyczność, a przy tym zwiększa naszą świadomość. Ćwiczenie jogi pomaga radzić sobie z napięciem mięśniowym, które często towarzyszy napadom lęku. Pamiętajmy jednak o regularności – to ona jest tutaj kluczem do sukcesu.
Połączenie wszystkich trzech form praktyki może przynieść bardzo duże korzyści, jednak nie jest w stanie całkowicie wyleczyć naszej fobii. Przezwyciężenie zaburzenia będzie możliwe dopiero dzięki wdrożeniu profesjonalnych oddziaływań, takich jak psychoterapia.
Pomoc w leczeniu agorafobii
Agorafobia to rodzaj zaburzenia lękowego, które wymaga kompleksowego podejścia w leczeniu. Choć nie ma jednego uniwersalnego sposobu na pokonanie tego lęku, kluczową rolę odgrywa psychoterapia, a w niektórych przypadkach również farmakoterapia.
Zwykle psychiatra przepisuje leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe oraz leki na uspokojenie. Najczęściej są to inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) lub selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) wraz z benzodiazepinami. Farmakoterapia przydaje się szczególnie wtedy, gdy przez natężenie objawów lękowych codzienne funkcjonowanie jest praktycznie niemożliwe. Branie leków pozwala na szybką poprawę – lecz dla długotrwałych efektów należy połączyć je z psychoterapią.
Leczenie agorafobii – terapia poznawczo-behawioralna
Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest uznawana za najbardziej skuteczną metodę leczenia agorafobii. Koncentruje się na dotarciu do negatywnych wzorców myślenia, przez które pogarsza się nasze funkcjonowanie. Kiedy zauważymy, jakie przekonania sprawiają, że po wyjściu z domu odczuwamy strach, możemy iść krok dalej – i je zmodyfikować. W czasie terapii zajmujemy się również poznawaniem mechanizmów lęku i opanowywaniem skutecznych metod radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
CBT pomaga nam:
- zrozumieć mechanizmy lęku,
- rozpoznawać negatywne schematy myślenia,
- zmieniać głęboko zakorzenione przekonania,
- stopniowo wystawiać się na sytuacje lękotwórcze.
Ważne jest, aby pamiętać, że terapia jest procesem, który wymaga czasu i zaangażowania. Efekty nie pojawiają się od razu, ale konsekwentna praca nad sobą pozwoli nam odzyskać kontrolę nad swoim życiem.
Bibliografia
Adamczyk, K., Adamczyk, D., Wójcik, R., Fałkowska, U., Soroka, E. (2018). Rzadkie fobie specyficzne – rodzaje i leczenie, Varia Medica, 2(5), s. 423-429.
Kacprzyk-Straszak, A., Pawlak, A., Kucharczyk, K. (2017). Zaburzenia lękowe – rzeczywistość obok nas, Beskidzkie Dziedzictwo V, s. 95-114.
Nitka-Siemińska, A. (2014). Zaburzenia lękowe – charakterystyka i zasady leczenia, Forum Medycyny Rodzinnej, 8(1), s. 37-43.