Ergofobia – lęk przed pracą

160 godzin. Tyle spędzamy w pracy, gdy jesteśmy zatrudnione na pełen etat. A gdyby doliczyć jeszcze nadgodziny i wszystkie momenty, kiedy w czasie wolnym przez głowę przelatują nam myśli o pracy? Wtedy okaże się, że kwestie zawodowe towarzyszą nam znacznie częściej, niż mogłyśmy oczekiwać.

A co, jeśli te ponad 160 godzin wypełnia lęk? Jeśli każde wyjście do pracy oznacza ucisk w żołądku i gulę w gardle? Jeśli przebywanie w biurze to nieustanny niepokój i gonitwa nieprzyjemnych myśli?

To może być lęk przed pracą. Lęk, który jest bardzo dokuczliwy i potrafi doprowadzić nas na skraj psychicznej wytrzymałości. Na szczęście psychologom udało się go całkiem dobrze poznać i opracować metody, dzięki którym można sobie z nim poradzić. Sprawdźmy więc, co wiemy o lęku przed pracą. Skąd się bierze? Jakie objawy nam przynosi? Co robić, gdy nam dokucza?

Czym jest lęk, fobia?

Zacznijmy od przeanalizowania samego lęku. Bo choć doświadcza go każdy człowiek, to tak naprawdę mówi się o nim niewiele. Zastanówmy się więc nad tym, jak go rozpoznać.

Lęk to naturalna reakcja organizmu na niebezpieczeństwo. Wysyła nam sygnał: „Uważaj! Zbliża się zagrożenie!” i mobilizuje wszystkie zasoby do działania. Żeby lepiej to zobrazować, wyobraź sobie teraz, że idziesz przez park.

Zdążyło się już ściemnić, a wokół nie ma żywej duszy. Pogoda nie rozpieszcza, więc idziesz jak najszybciej. Chcesz już dotrzeć do domu, ogrzać się i odpocząć.

Nagle zza krzaków dobiega dziwny dźwięk. Gęste zarośla zaczynają się poruszać. Tam COŚ jest!

Zanim jeszcze zdążysz pomyśleć, czego się boisz, Twoje ciało zaczyna reagować. Bo nieważne, co dokładnie czai się w krzakach. Liczy się to, że mózg zinterpretował to jako zagrożenie. Może to dziki pies, skradający się złodziej albo niebezpieczny nożownik, ale to ma teraz drugorzędne znaczenie.

Oddychasz coraz szybciej, a wszystkie mięśnie napinają się w gotowości. Słyszysz głośne uderzenia własnego serca, które stara się teraz ekspresowo rozpompować krew i doprowadzić ją do wszystkich kończyn.

Nie liczy się nic poza tym, co czai się w krzakach. Gdy wyskoczy, będziesz musiała podjąć działanie w ułamku sekundy. Twój organizm wyda Ci wtedy sygnał – walcz lub uciekaj. Lub każe zastygnąć Ci w miejscu, licząc na to, że zostaniesz niezauważona.

To właśnie jest lęk. Dzięki niemu organizm szybko przełączył się w „stan wyższej gotowości” i skoncentrował na zagrożeniu czyhającym w ukryciu.

Ale gdy okaże się, że w krzakach siedzi tylko zziębnięty kotek, wszystko zacznie wracać do normy. Małego futrzaka przecież nie trzeba się bać – więc serce zwolni, oddech się unormuje, a napięcie powoli odpuści.

Czym lęk różni się od strachu?

W uproszczeniu możemy powiedzieć, że lęk powstaje w naszej głowie. Pojawia się nie dlatego, że dostrzegamy coś zagrażającego – ale dlatego, że to sobie wyobrażamy lub przewidujemy, że niebezpieczeństwo nadejdzie w przyszłości.

A strach? On pojawia się w odpowiedzi na bardzo konkretny obiekt: głęboką przepaść, pędzący w naszą stronę samochód lub biegnącego owczarka, którego właściciel nieroztropnie spuścił ze smyczy.

Lęk może się w nas pojawić, gdy tylko wyobrażamy sobie te rzeczy. Gdy nie ma ich w pobliżu lub są tak daleko, że nie mogą w żaden sposób nam zagrozić.

Co ważne, lęk nie musi dotyczyć „tylko” fizycznych obiektów (zwierząt, przedmiotów, ludzi). Możemy lękać się konkretnych sytuacji lub mieć do czynienia z lękiem uogólnionym, gdzie znalezienie przyczyny jest niemalże niemożliwe.

Czy lęk zawsze jest zły?

Lęk nie jest przyjemny. To jednak nie powód, by widzieć w nim najgorszego wroga. W umiarkowanych ilościach potrzebuje go każda z nas. Dlaczego?

Bo jest niczym hamulec, który powstrzymuje przed podejmowaniem pochopnych działań. To on mówi „stop” i sprawia, że rezygnujemy ze zrobienia czegoś potencjalnie niebezpiecznego. I nie chodzi tutaj tylko o unikanie fizycznych zagrożeń – lęk chroni nas też przed podjęciem ryzykownej inwestycji, ośmieszeniem się przed publicznością czy wypowiedzeniem słów, które spotkają się z wyraźną dezaprobatą menedżera w pracy.

Jak widać, brak lęku nie byłby korzystny. Ale jego nadmiar to również nic dobrego. A to właśnie z nadmiarem mamy do czynienia w przypadku fobii. W tym ergofobii, której przyglądamy się dzisiaj szczególnie blisko.

Czym jest ergofobia, czym jest lęk przed pracą ?

Ergofobia (znana szerzej jako lęk przed pracą) to fobia specyficzna. Jej nazwa wywodzi się z greki i jest połączeniem słów ergos (praca) i phobos (strach). Zmagając się z ergofobią, doświadczamy nasilonego lęku podczas pracy. Dzieje się to mimo świadomości, że tak naprawdę nic nam nie zagraża.

I to właśnie ten irracjonalny, silny lęk staje się największym wrogiem, gdy mierzymy się z ergofobią. To przez niego jesteśmy cały czas w stanie podwyższonej gotowości, a ciało wysyła sygnały: „Niebezpieczeństwo!”, „Boję się tu być!”, „Praca to zagrożenie, uciekaj!”.

Tymczasem nie możemy uciec, zrezygnować ze źródła dochodu i zapomnieć o tym, że praca w ogóle istnieje. Musimy ignorować te nieprzyjemne komunikaty płynące z organizmu i dalej wykonywać swoje obowiązki, zupełnie jakby nic się nie działo. A to bardzo obciąża zarówno ciało, jak i psychikę.

Jak wygląda życie z ergofobią? Ergofobia w miejscu pracy

Poniedziałek. Szósta rano. Dźwięk budzika wyrywa Cię z niespokojnego snu. Siadasz na łóżku, a w Twojej głowie zaczyna toczyć się lawina myśli, której nie sposób będzie już zatrzymać.

Kulisz się ze ściśniętym gardłem, czując jak serce bije coraz szybciej i szybciej. Wstajesz i roztrzęsiona szykujesz się, by za godzinę zjawić się w biurze.

Jadąc samochodem, nie możesz pozbyć się niepokoju. Próbujesz odwracać uwagę, ale to w niczym nie pomaga. Jesteś już coraz bliżej pracy. Co dziś się stanie? Jak bardzo źle będzie? Czy wytrzymasz te osiem godzin?

Choć z pozoru to tylko „zwykły dzień” i nie czekają Cię żadne niespodzianki, to i tak nie jesteś w stanie się rozluźnić. A gdy korytarzem przeszedł szef, niemal czujesz zalewającą Cię panikę. Wiesz, że wykonujesz swoje obowiązki dobrze, ale co z tego? Już sama atmosfera biura, widok przełożonego i dźwięk rozmów współpracowników sprawiają, że nie chcesz tu być.

Gdy przychodzisz do domu, jest już lepiej. Ale nie na długo. Wiesz, że wszystko znów powtórzy się jutro. Nim się obejrzysz, zadzwoni budzik i cały ten koszmar zacznie się na nowo…

Jak ujawnia się lęk przed pracą?

Ergofobia może wyglądać tak, jak podana wyżej historia. Ale nie musi – bo strach przed pracą przybiera różne formy:

• czasem lęk pojawia się w związku z wykonywaniem wszelkich czynności zawodowych, a czasem dotyczy jedynie konkretnych czynności (na przykład uczestnictwa w zebraniach, wygłaszania prezentacji, przygotowywania sprawozdań),
• lęk nie zawsze jest skoncentrowany na obowiązkach zawodowych: może dotyczyć również kontaktów z przełożonym i współpracownikami lub samego przebywania w zakładzie pracy,
• w niektórych przypadkach dyskomfort związany z samym rozmyślaniem o pracy uniemożliwia udział w rekrutacjach i hamuje przed ubieganiem się o przyjęcie na nowe stanowisko.

Przyczyny ergofobii

Istnieje cały szereg czynników, które wpływają na rozwój lęku przed pracą. Są to:

• genetyka (większe prawdopodobieństwo wystąpienia ergofobii mamy wtedy, gdy ktoś z rodziny cierpi na zaburzenia lękowe),
• trudne doświadczenia związane z nagłymi zmianami w środowisku pracy, utracie posady bądź doznaniu niepowodzenia w realizacji służbowych obowiązków,
• doświadczanie w przeszłości szykanowania i odrzucenia ze strony szkolnych rówieśników (ergofobia może stać się kontynuacją fobii szkolnej)
• nakładanie na siebie zbyt dużej presji i stawianie samej sobie wymagań niemożliwych do spełnienia,
• otrzymywanie w dzieciństwie zbyt małej uwagi ze strony opiekunów,
• lęk przed oceną, porażką i krytyką ze strony innych ludzi,
• zaniżone poczucie własnej wartości,
• mobbing w miejscu pracy.

Ergofobia – objawy

Objawy ergofobii nie różnią się od tych charakterystycznych dla innych zaburzeń nerwicowych. Są to:

• poczucie oddzielenia się od samej siebie, brak kontroli („nie czuję się sobą”, „czuję się obco we własnym ciele”),
• kołatanie serca (szybsze lub nieregularne bicie serca),
• zawroty głowy, zaburzenia równowagi,
• neuralgia,
• bruksizm,
• nudności i dolegliwości żołądkowe,
• uderzenia gorąca lub zimna,
• niepokój i rozdrażnienie,
• drżenie kończyn,
• zaburzenia snu, bezsenność,
• duszności,
• biegunki.

Konsekwencje ergofobii

Do skutków ergofobii należą:

• spadek wydajności pracy (trudności w koncentracji i wykonywaniu powierzonych zadań),
• wyczerpanie psychiczne związane z ciągłym przeżywaniem nasilonego stresu,
• unikanie kontaktów z innymi, izolowanie się od świata,
• poczucie osamotnienia i niezrozumienia,
• znacznie utrudniony rozwój kariery,
• obawa przed utratą pracy,
• obniżony nastrój,
• zwiększone ryzyko wypalenia zawodowego.

Nie możemy też zapomnieć o tym, że lęk przed pracą może skłaniać nas do jej unikania. Często objawia się to spóźnieniami i regularnymi nieobecnościami, podczas których korzystamy ze zwolnień lekarskich.

A gdy nie możemy unikać i musimy stawić się w miejscu pracy, to bywa, że „jesteśmy tam tylko ciałem, ale nie umysłem”. Zjawisko to nosi nazwę prezentyzmu i oznacza bierną obecność. I nie ma się co dziwić, bo gdy czujemy się źle, nasze myśli koncentrują się na doświadczanych trudnościach. Ciężko jest nam więc zaangażować się w realizację celów wyznaczonych przez przełożonego.

Ergofobia a wypalenie zawodowe

Warto przyjrzeć się również powiązaniom pomiędzy lękiem przed pracą a wypaleniem zawodowym.

Czasem odczuwamy lęk właśnie dlatego, że się wypaliłyśmy. Czy to już wypalenie zawodowe?Jak zatem rozróżnić, czy mamy do czynienia z fobią, czy też mierzymy się z głębokim wypaleniem?

Należy przede wszystkim przyjrzeć się, jak zmieniało się nasze nastawienie do pracy i w którym momencie pojawił się w nas lęk:

• jeśli obniżenie satysfakcji z pracy, trudności w radzeniu sobie z zadaniami i wyczerpanie pojawiło się w nas przez to, że mierzymy się z lękiem – skłaniamy się w stronę fobii.
• jeśli lęk jest konsekwencją tego, że kariera nas przytłacza, a my jesteśmy wyczerpane pracą i nie możemy znaleźć w sobie motywacji do wykonywania obowiązków – skłaniamy się w stronę wypalenia zawodowego.

Ergofobia ≠ lenistwo

Cierpiąc na ergofobię, mierzymy się nie tylko z lękiem przed pracą, lecz również z niezrozumieniem otoczenia. Bliscy często wysuwają błędny wniosek, że skoro boimy się pracy i jej unikamy, to jesteśmy leniwe.

Tymczasem ergofobicy mają nierzadko bardzo wysokie ambicje, chcą pracować, często mają tendencje do perfekcjonizmu. Marzą o tym, by któregoś dnia bez lęku wejść do pracy, usiąść przy biurku i całkowicie oddać się swoim obowiązkom. Jednak za każdym razem, gdy rozpoczyna się zmiana, na pierwszy plan wysuwają się nieprzyjemne doznania z ciała. Czując kłucie w klatce piersiowej i koncentrując uwagę na nienaturalnie szybkim oddechu, nie da się myśleć o niczym innym. A wtedy całkowicie nieważny staje się plan wspinaczki po kolejnych szczeblach kariery.

Ergofobia – test

Przeczytaj poniższe stwierdzenia i i sprawdź, czy możesz zmagać się z lękiem przed pracą. Jeśli na większość pytań udzielisz odpowiedzi “tak”, warto zasięgnąć porady u psychologa.

Pamiętaj jednak, że to tylko kilka twierdzeń, a nie prawdziwa diagnoza. Tę uzyskasz dopiero u specjalisty.

1. Kiedy jestem w pracy, doświadczam nieprzyjemnych emocji i czuję w swoim ciele napięcie. TAK/NIE
2. Nie mogę przestać się martwić, że w pracy przydarzy się coś złego. TAK/NIE
3. Podczas pracy ogarnia mnie lęk, którego nie mogę opanować. TAK/NIE
4. Myśli o pracy wywołują we mnie niepokój. TAK/NIE
5. Obawiam się chodzić do pracy. TAK/NIE

Jak leczyć ergofobię?

Doświadczanie ergofobii jest męczące. Wydaje się tak trudne, że wiele z nas boi się, że już nigdy nie pozbędzie się dokuczliwych objawów. Czy praca musi się nam kojarzyć tylko z napięciem i stresem, a nie satysfakcją? Czy z ergofobią można walczyć?

Wiele z nas próbuje desperacko szukać odpowiedzi na te pytania na internetowych forach. Dziesiątki użytkowniczek zamieszczają tam przejmujące wyznania o tym, że paraliżujący strach uniemożliwia im wywiązywanie się z obowiązków, rujnuje komunikację w zespole i niszczy marzenia o awansie. Ale samo wyrzucenie z siebie problemu i rozmowa z osobami przeżywającymi podobną sytuację nie eliminuje objawów. Choć czasem zdarza się, że spontanicznie tracą one na sile, to nie warto czekać na cud w postaci samoistnego ustąpienia ergofobii. Warto wziąć sprawy we własne ręce. Teraz.

Sposoby radzenia sobie z ergofobią. Jak pokonać lęk przed pracą?

Oto kilka sposobów, które mogą pomóc w radzeniu sobie z ergofobią:

1. Zrozumienie źródeł lęku. Identyfikacja konkretnych przyczyn ergofobii może pomóc w zrozumieniu, dlaczego występuje lęk przed pracą. Czy jest to strach przed niepowodzeniem, brak motywacji czy może nieodpowiednie warunki pracy?
2. Podziel zadania na mniejsze części. Dziel większe zadania na mniejsze, bardziej osiągalne kroki. Skupienie się na jednym małym kroku naraz może zredukować uczucie przytłoczenia.
3. Ustanowienie realistycznych celów. Unikaj stawiania sobie zbyt wysokich standardów. Ustawienie realistycznych celów może zmniejszyć presję i stres związany z pracą.
4. Rozwijanie umiejętności radzenia sobie ze stresem. Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, głębokie oddychanie czy joga, mogą pomóc w zarządzaniu stresem związanym z pracą.
5. Planowanie czasu. Organizacja czasu pracy może pomóc w zminimalizowaniu chaosu i poczucia utraty kontroli. Stworzenie harmonogramu lub listy zadań do wykonania może być pomocne.
6. Poszukiwanie wsparcia. Rozmawianie z przyjaciółmi, rodziną lub kolegami z pracy o lękach związanych z pracą może dostarczyć wsparcia emocjonalnego i perspektywy.
7. Szukanie pomocy profesjonalnej. W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy ergofobia prowadzi do znaczących trudności w życiu zawodowym, pomoc psychologa lub terapeuty może być bardzo skuteczna. Nie staraj się bagatelizować swoich trudności, poszukaj wsparcia.
8. Korzystanie z technik mindfulness. Praktyki mindfulness, które skupiają się na teraźniejszości i akceptacji, mogą pomóc w zmniejszeniu lęku i poprawieniu zdolności do skupienia uwagi na obecnym zadaniu.
9. Rozwijanie umiejętności zarządzania stresem. Nauka skutecznych strategii radzenia sobie ze stresem, takich jak techniki relaksacyjne, regularna aktywność fizyczna czy zdrowa dieta, może pomóc w zminimalizowaniu negatywnych skutków lęku związanego z pracą.

Leczenie ergofobii – terapia poznawczo-behawioralna

W przypadku ergofobii bardzo dobre rezultaty przynosi psychoterapia. Czasem łączy się ją z farmakoterapią (szczególnie, gdy objawy lękowe są tak silne, że niemal całkowicie uniemożliwiają funkcjonowanie).

Najczęściej stosuje się psychoterapię poznawczo-behawioralną (do której zalicza się terapia schematów). Jej głównym celem jest odnalezienie, a następnie przekształcenie nieprawidłowych przekonań. Praca nad tymi przekonaniami pomaga nam rozwinąć nowe sposoby myślenia. A gdy zmienia się nasze myślenie, zaczynamy inaczej reagować na otaczający nas świat. Wykształcamy w sobie zdrowsze, nieznane wcześniej sposoby pokonywania trudności.

Terapia poznawczo-behawioralna skupia się również na psychoedukacji. Dostarcza wiedzy, która pozwala lepiej zrozumieć, jak działa nasza psychika. Nie jest to jednak tylko „sucha teoria” – ważnym celem jest przekazywanie praktycznych wskazówek, pomocnych w radzeniu sobie z różnymi problemami (nieprzyjemnymi odczuciami płynącymi z ciała, przykrymi emocjami, napięciem).

Jak terapia poznawczo-behawioralna pomaga w leczeniu ergofobii?

• wyjaśnia, czym jest lęk i jak rozpoznawać charakterystyczne dla niego sygnały,
• pomaga zidentyfikować myśli, które są źródłem lęku,
• pokazuje, że „myśl jest tylko myślą” i nie zawsze pokrywa się w stu procentach z rzeczywistością,
• skłania do przekształcenia niektórych myśli i przekonań, dzięki czemu zmniejsza się również sam lęk,
• uczy technik radzenia sobie z niepokojem (głębokiego oddychania, uważności, relaksacji).

 

Pamiętaj, że lęk jest barierą – ale taką, którą możesz pokonać! Uda Ci się to z odpowiednią pomocą.

 

 

 

Bibliografia;

Bourne, E. (2011). Lęk i fobia. Praktyczny podręcznik dla osób z zaburzeniami lękowymi, Kraków.

Copp, T. (2020). Lęk w pracy menedżera, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Zarządzanie, 20(2), s. 93-105.

Merecz, D., Potocka, A., Waszkowska, M. (2019). Psychospołeczne zagrożenia w pracy, ich skutki i radzenie sobie z nimi. Wskazówki orzecznicze, Łódź.