Ludzie od dawna zdawali sobie sprawę z ogromnego znaczenia, jakie odgrywa w ich życiu zdrowie. Ogólny dobrostan fizyczny pozwala prawidłowo funkcjonować i stawiać czoła codziennym wyzwaniom. Nie warto zatem kwestionować tego, czy powinniśmy o siebie dbać. Badania kontrolne, aktywność fizyczna, odpowiednia dawka snu i prawidłowe nawyki żywieniowe to tylko niektóre z zaleceń lekarzy, które warto implementować. W końcu dobrego samopoczucia i braku choroby nie możemy sobie kupić, nieważne jak dużą sumą pieniędzy dysponujemy. Może jednak dojść do sytuacji, gdy troska o zdrowie przeradza się w niezdrową obsesję…
Dowiedz się, czym jest hipochondria oraz jak radzić sobie z nadmiernym lękiem o własne zdrowie?
Hipochondria – własne zdrowie źródłem lęku
Co to jest hipochondria? Można ją inaczej określić jako lęk o własne zdrowie. O ile większość z nas interesuje się swoim stanem i przykłada wagę do tematów i problemów zdrowotnych, dla hipochondryka własne zdrowie jest centrum nie tylko zainteresowań, lecz także głębokich lęków.
Hipochondria należy do grupy zaburzeń somatoformicznych i wiąże się z nieprawidłową oceną swoich objawów cielesnych. Obejmuje ciągłą koncentrację na funkcjonowaniu własnych narządów oraz obserwację sygnałów płynących z ciała. Na ich podstawie rodzi się przekonanie o istnieniu poważnych chorób lub bycia podatną do ich przebycia.
Zaburzone postrzeganie własnego zdrowia charakteryzuje się także występowaniem obaw, które są nieproporcjonalne wobec faktycznego stanu. Lęk o zdrowie jest całkowicie nieadekwatny, biorąc pod uwagę objawy. Ze względu na sam niepokój mogą pojawiać się także niektóre z odczuwanych i przypisywanych innym schorzeniom objawów, takie jak: przyspieszone bicie serca, nerwoból, nadmierna potliwość.
Hipochondryk – przykład lęku o zdrowie
Anna, 34-letnia kobieta, od pewnego czasu zauważyła, że często odczuwa bóle głowy, nudności oraz ogólne uczucie zmęczenia. Zamiast zignorować te objawy, Anna zaczęła przeszukiwać Internet w poszukiwaniu informacji na temat swoich dolegliwości. Zaczęła wierzyć, że ma poważną chorobę mózgu lub nowotwór. Pomimo wizyt u lekarzy i wykonania serii badań w celu wykluczenia istnienia poważnych schorzeń, Anna nie mogła uwierzyć, że jej objawy są wynikiem zwykłego stresu i przemęczenia. Stała się obsesyjnie zaniepokojona swoim zdrowiem, ciągle monitorując swoje ciało w poszukiwaniu nowych objawów i szukając kolejnych potwierdzeń choroby.
W tym przykładzie Anna wykazuje typowe cechy hipochondrii, takie jak:
- Obsesyjne myśli o swoim zdrowiu.
- Nadmierne zaniepokojenie zwykłymi objawami fizycznymi.
- Ciągłe poszukiwanie informacji na temat swojego zdrowia, często za pomocą Internetu.
- Trudności w zaakceptowaniu diagnoz medycznych i brak przekonania, że objawy są wynikiem stresu czy zmęczenia.
Choroba. Kiedy każdy sygnał staje się alarmem…
Jeśli chcielibyśmy przedstawić odczuwanie obaw o zdrowie jako właściwość charakteryzującą każdego człowieka, moglibyśmy zaobserwować różne nasilenie w zależności od osoby. O ile łagodny i umiarkowany stopień są pożądane, tak przesunięcie się w stronę skrajności rodzi zagrożenia. Zupełny brak mógłby wiązać się z bagatelizowaniem poważnych objawów i unikaniem lekarzy jak ognia. Z kolei przesadne nasilenie jest równe nieproporcjonalnym obawom.
Nikt nie ma wątpliwości, że jeśli w momencie pojawienia się bólu w klatce piersiowej osoba, u której wcześniej wystąpił zawał, wzywa karetkę, postępuje rozsądnie. Gdy jednak numer alarmowy wybiera ktoś, kto twierdzi, że potrzebuje pilnej pomocy, ponieważ odczuwa lekki ból głowy, mamy do czynienia z przesadną reakcją. W głowie hipochondryka nawet ledwie dostrzegalna plamka na ciele, niewielki siniak czy lekki dyskomfort urasta do niebezpiecznej dolegliwości.
Objawy hipochondrii
Nadmierna koncentracja na zdrowiu
Zdrowie wpływa na jakość życia człowieka i jest jednym z najważniejszych jego elementów. Skupiając się jednak tylko na jednej części, ignorujemy pozostałe. Hipochondryk to osoba, któa nie dąży do złotego środka – umiaru pomiędzy skrajną ignorancją oraz skrajną koncentracją. Jego nieproporcjonalny do ryzyka medycznego lęk o własne zdrowie paradoksalnie nie ma ze zdrowiem wiele wspólnego. Nie sposób jest mu ukazać, że nie musi przejmować się każdą drobnostką i upatrywać w niej śmiertelnego zagrożenia.
Stawianie błędnych diagnoz
Diagnozowanie samego siebie wiąże się z popełnianiem licznych błędów. To dlatego w tym zakresie najlepiej zaufać lekarzom, którzy przez lata zdobywali wiedzę i doświadczenie, a nie wysnuwać pochopne wnioski na podstawie pojedynczych symptomów. Hipochondryk nieustannie zauważa nawet najdrobniejsze zmiany i rozpamiętuje takie czynności organizmu, jak pocenie się czy szybsze bicie serca. Na ich podstawie wnioskuje o istnieniu poważnych chorób, które sieją spustoszenie w jego organizmie. Łączy w całość nawet zupełnie niepasujące elementy i upiera się przy postawionej przez siebie diagnozie.
Stały niepokój
Hipochondryk doświadcza ogólnego niepokoju, ponieważ martwi go jego stan fizyczny. W jego głowie stale pojawiają się myśli o zabarwieniu negatywnym, takie jak „na pewno jestem chory”, „nic mi już nie pomoże”, „to nieuleczalne”. Nie pozostaje to bez znaczenia dla jego ogólnego samopoczucia, funkcjonowania społecznego oraz zawodowego. Gdy każdy dzień wiąże się z obezwładniającym napięciem, może zastanawiać się „dlaczego ciągle prześladuje mnie lęk o swoje zdrowie?”.
Wybiórcze traktowanie informacji
Osoba z hipochondrią często posługuje się terminami medycznymi i zna wiele rozbudowanych informacji na temat rozmaitych chorób. Czyta literaturę medyczną lub przekopuje kolejne strony wyszukiwarki internetowej (to zjawisko doczekało się nawet nazwy cyberchondrii). Fakty na temat poszczególnych schorzeń traktuje jednak bardzo wybiórczo. Z kolei docierając do niezweryfikowanych źródeł, takich jak fora internetowe, łatwo może znaleźć potwierdzenie swoich obaw i szkodliwe mity, które wzmagają przerażenie.
Nieadekwatne reakcje
Hipochondryk potrafi stwierdzić, że kaszel w okresie przeziębieniowym jest objawem postępującej gruźlicy, a zatrucie wywołane zjedzeniem nieświeżego dania to rzadka przewlekła dolegliwość żołądkowa. Występujący jednorazowo lekki ból głowy, który u większości osób nie wzbudzi przesadnych emocji, dla osoby hipochondrycznej może być podstawą do stwierdzenia, że w jej mózgu powiększa się nieoperowalny guz.
Obawy mimo wykluczenia choroby
Brak potwierdzenia ze strony specjalistów nie przynosi osobie z zaburzeniami hipochondrycznymi ukojenia. Obawy nie tylko nie ustępują, lecz mogą nawet się zwiększyć. Reakcją pacjenta na pozytywne wieści lekarza i zapewnienia o dobrym zdrowiu jest rozczarowanie. Brak postawienia konkretnej diagnozy to furtka do zwątpienia w kompetencje danego specjalisty i udania się do kolejnego w nadziei na dokładniejsze rozpoznanie. Pacjent z hipochondrią może także ogłosić, że jest ekstremalnie rzadkim przypadkiem i cierpi z powodu nieznanej jeszcze choroby. Chce powtórzenia przeprowadzonych badań lub bardziej rozbudowanej diagnostyki.
Błędne koło lęku
Myśl o chorobie może pojawić się nagle lub być wywołana przez informację w mediach czy zasłyszenie przypadkowej rozmowy. Prowadzi ona do przekonania, że jest się chorym i poszukiwania objawów somatycznych, które będą stanowić potwierdzenie. Hipochondryk intepretuje normalne reakcje jako patologiczne, przez co odczuwa silny lęk. Zaczyna szczegółowo oglądać swoje ciało, umawiać wizyty u lekarza, szukać szerszych informacji na temat choroby. Wykonując te czynności, kreuje coraz czarniejsze scenariusze i znajduje kolejne „odstępstwa od normy” w swoim organizmie. Napędza wtedy błędne koło lęku o zdrowie.
Natrętne myśli
Uporczywe myśli, których nie można się pozbyć, mogą dotyczyć różnych aspektów. Osoba zmagająca się z lękiem o zdrowie notorycznie zajmuje się analizowaniem swojego stanu i poświęca temu całą swoją uwagę. Myśli o czynnikach zagrożenia, z którymi miała najmniejszą szansę się zetknąć (na przykład promieniowanie słoneczne prowadzące do nowotworów skóry czy kleszcze wywołujące boreliozę). Rozpamiętuje reakcje organizmu, które wzbudziły jej czujność i próbuje połączyć je z informacjami posiadanymi na temat różnych chorób.
Szereg działań ukierunkowanych na zdrowie
Każdy hipochondryk ma spektrum zachowań, które stanowią dla niego odpowiedź na wzmagający się niepokój. Jedni przeszukują internetowe zasoby lub wertują podręczniki medyczne, by na pozyskanych informacjach oprzeć samodiagnozę, inni ustawiają się co rano w kolejce do przychodni. Ujawniane zachowania mogą także dotyczyć ciągłego obserwowania własnego ciała, oglądania się w lustrze, sprawdzania znamion oraz blizn, mierzenia temperatury i ciśnienia. W zależności od tego, na jakim narządzie lub układzie skoncentrowany jest hipochondryk, podejmowany repertuar zachowań będzie się różnił.
Przyczyny hipochondrii. Skąd bierze się hipochondria?
Przyczyn lęku o zdrowie jest bardzo wiele i ciężko jest wskazać tę występującą najczęściej. Wśród możliwych wyjaśnień znajdują się:
- egocentryzm połączony z lękiem – poświęcanie sobie zbyt wiele uwagi i koncentrowanie się na wszystkim, co związane z własnym ciałem;
- traumatyczne wydarzenia z przeszłości – doświadczenia przerastające możliwości poznawcze i emocjonalne, które doprowadziły do urazu;
- nieprawidłowe wzorce wyniesione z domu – życie przez wiele lat z nadopiekuńczymi rodzicami, którzy nieszkodliwe objawy podnosili do rangi groźnych chorób;
- obserwowanie w przeszłości członka rodziny zmagającego się z chorobą terminalną;
- tendencje do nadmiernego reagowania, które prowadzą do odpowiadania na zagrożenia z otoczenia lękiem.
Depresja a objaw, związany z lękiem o zdrowie
Silny lęk o zdrowie może być bezpośrednio powiązany z występowaniem depresji. Osoba cierpiąca, z obniżonym nastrojem, uciekające od ludzi i zamykające się w sobie, mają większą skłonność do koncentracji na swoim ciele. Jeśli hipochondrii towarzyszy długotrwałe obniżenie nastroju, brak energii, spadek motywacji, ospałość i apatia, konieczność może stanowić włączenie leczenia przeciwdepresyjnego.
Diagnostyka hipochondrii
Diagnostyka hipochondrii jest zazwyczaj dokonywana przez specjalistę psychiatrę lub psychologa, który przeprowadza kompleksową ocenę psychiczną i wywiad z pacjentem. Oto kilka kroków, które mogą być częścią procesu diagnostycznego:
- Wywiad kliniczny. Specjalista przeprowadza wywiad z pacjentem, aby zrozumieć dokładnie objawy, obawy i myśli związane z lękiem przed chorobą. Ważne jest ustalenie, czy objawy mają podłoże fizyczne czy są wynikiem niepokoju lub lęku.
- Kryteria diagnostyczne. Specjaliści stosują kryteria diagnostyczne z podręcznika diagnostycznego DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) wydawanego przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. Zgodnie z DSM-5, hipochondria to zaburzenie nerwicowe, jest określana jako zaburzenie somatyzacyjne, które wymaga spełnienia określonych kryteriów diagnostycznych, takich jak przewlekłe obawy dotyczące poważnej choroby, które nie są uzasadnione obecnością choroby oraz niepokój i lęk związany z własnym zdrowiem.
- Ocena psychologiczna. Specjalista może przeprowadzić ocenę psychologiczną, która może obejmować testy psychologiczne, skale oceny lęków lub depresji, aby lepiej zrozumieć ogólny stan psychiczny pacjenta i jego funkcjonowanie.
Wykluczenie innych zaburzeń psychicznych
Istotne jest wykluczenie innych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia lękowe, depresja lub zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, które mogą towarzyszyć hipochondrii lub być mylone z nią. Ważne jest różnicowanie hipochondrii od innych zaburzeń, takich jak: somatyzacyjne zaburzenia bólowe, faktyczne zaburzenia zdrowotne i choroby somatyczne, depresja maskowana, zespół lęk uogólnionego czy zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne.
Chory a rodzina
Funkcjonowanie u boku hipochondryka jest wyczerpujące. Bliscy skarżą się na obciążenie, z jakim muszą mierzyć się każdego dnia, gdy są na bieżąco informowani o nieprawidłowościach, które dostrzega u siebie osoba z lękiem o zdrowie. To niejednokrotnie długie i dokładne opowieści. Zresztą, partnerzy oraz dzieci szybko zdają sobie sprawę, że ciężko jest porozmawiać o czymkolwiek innym, gdyż prędzej czy później temat zacznie dotyczyć zdrowia. Gdy rodzina ma już dość słuchania kolejnych historii chorobowych i próbuje przekonać hipochondryka, że jego postawę cechuje wmawianie sobie chorób, ten oburza się. Komunikaty takie jak „nic ci nie dolega” i „nie przesadzaj już” odbierane są jako brak zrozumienia oraz znikome zainteresowanie. Prowadzi to do ciągłych konfliktów i bezsilności obu stron.
Choć najbliżsi nie chcieliby być nieustannie bombardowani doniesieniami hipochondryka o kolejnych wykrytych u siebie chorobach, warto zdać sobie sprawę, że często jest to sposób na pozyskanie zainteresowania. Osoba z lękiem o zdrowie czuje się bezpieczniej, gdy jest otoczona troską, a inni przejmują się jej samopoczuciem. Gdy zaś usłyszy, że symuluje, jej hipochondria może się nawet nasilić.
Hipochondria – leczenie. Droga do uwolnienia od lęku
Przesadne dbanie o zdrowie wcale nie sprawi, że będziemy zdrowsi. Przeciwnie, odbiera nam to radość z życia, wprowadza stres i lęk jako codzienne elementy i sprawia, że przestajemy korzystać z kolejnych dni w obawie przed czyhającymi na nas chorobami. Jednak czy hipochondria jest uleczalna?
Na szczęście zaburzenia hipochondryczne nie są wyrokiem przekreślającym całe życie i skazującym na funkcjonowanie z lękiem do końca naszych dni. Istnieją skuteczne sposoby, aby się od niego uwolnić i zacząć na nowo cieszyć życiem. Co zatem można zrobić? Jak wygrać z hipochondrią?
Lęk o zdrowie – terapia poznawczo-behawioralna
Tak jak w przypadku innych zaburzeń na tle lękowym, najlepiej jest skorzystać ze specjalistycznej pomocy. Im dłużej będziemy zwlekać, tym bardziej niepokój opanuje i podporządkuje sobie naszą codzienność.
Według modelu CBT (terapii poznawczo-behawioralnej) lęk o zdrowie, znany również jako hipochondria lub zaburzenie somatyzacyjne, jest analizowany i leczony w ramach ogólnego modelu zaburzeń lękowych.
Model ten, zwany modelem Salkovskisa, obejmuje następujące elementy:
- Czynniki biologiczne. Obejmują one predyspozycje genetyczne oraz fizjologiczne reakcje organizmu na stres. W przypadku lęku o zdrowie, mogą występować uwarunkowania genetyczne oraz neurochemiczne, które predysponują jednostkę do reagowania na bodźce związane ze zdrowiem w sposób nadmiernie lękowy.
- Czynniki poznawcze. Salkovis i jego współpracownicy podkreślają istotną rolę myśli i przekonań w kształtowaniu lęku o zdrowie. Osoby z tendencją do hipochondrii mogą interpretować zwykłe dolegliwości fizyczne jako objawy poważnych chorób lub zagrożeń dla ich zdrowia.
- Czynniki behawioralne. Modele CBT koncentrują się również na zachowaniach i strategiach radzenia sobie z lękiem o zdrowie. Osoby z tym zaburzeniem mogą szukać nadmiernej liczby porad medycznych, unikać aktywności, które wydają się zwiększać ryzyko zachorowania, lub stale monitorować swoje ciało w poszukiwaniu objawów.
- Czynniki emocjonalne. Lęk o zdrowie często wiąże się z silnymi emocjami, takimi jak lęk, niepokój, a nawet paniką związane z myślami o chorobach i dolegliwościach fizycznych.
W terapii opartej na modelu CBT, pacjenci uczą się identyfikować i kwestionować swoje negatywne myśli dotyczące zdrowia, zastępując je bardziej realistycznymi i pozytywnymi przekonaniami. Ponadto, terapeuci pomagają pacjentom rozwijać zdrowsze strategie radzenia sobie z lękiem, takie jak techniki relaksacyjne, techniki redukcji stresu oraz stopniowe narażanie się na sytuacje, które wywołują lęk, w kontrolowany sposób. Psychoterapia CBT może również skupiać się na pracy nad ewentualnymi zaburzeniami towarzyszącymi, takimi jak depresja, nerwica czy zaburzenia osobowości, które mogą współistnieć z lękiem o zdrowie.
Jak radzić sobie z hipochondrią
Radzenie sobie z hipochondrią może być trudne, ale istnieją skuteczne strategie, które mogą pomóc w zarządzaniu lękiem o zdrowie. Oto kilka sugestii:
- Uzyskaj wsparcie terapeutyczne. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest często skutecznym sposobem leczenia hipochondrii. Terapeuta pomoże Ci zidentyfikować i zmieniać negatywne myśli oraz zachowania związane z lękiem o zdrowie. W przypadku tego zaburzenia lękowego warto zwrócić się o pomoc.
- Przyjmuj leki, jeśli to konieczne. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić leki przeciwlękowe lub leki przeciwdepresyjne np. w przypadku stanów depresyjnych lub nasilonych stanów lękowych.
- Bądź świadoma swoich myśli i reakcji. Naucz się rozpoznawać, kiedy twoje myśli i reakcje stają się nadmierne lub nieproporcjonalne. Zastanów się, czy Twoje zmartwienia są uzasadnione, czy opierają się na lęku.
- Ogranicz przeglądanie Internetu. Unikaj przeszukiwania Internetu w poszukiwaniu informacji na temat objawów lub chorób. Często można znaleźć niepokojące lub nieprawdziwe informacje, które mogą zwiększyć lęk.
- Ogranicz wizyty u lekarza. Ogranicz częstotliwość wizyt u lekarza, zwłaszcza jeśli badania wykazały, że jesteś zdrowy. Stałe szukanie potwierdzenia choroby może wzmagać lęk.
- Znajdź zdrowe sposoby radzenia sobie ze stresem. Regularna aktywność fizyczna, techniki relaksacyjne (np. medytacja, głębokie oddychanie) i odpowiednia ilość snu mogą pomóc w zmniejszeniu ogólnego poziomu stresu i lęku.
- Prowadź zdrowy tryb życia. Zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna i unikanie używek mogą pomóc w utrzymaniu dobrego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego.
- Rozważ grupę wsparcia. Udział w grupie wsparcia dla osób z lękiem o zdrowie może dać Ci możliwość dzielenia się swoimi doświadczeniami i uczenia się od innych, jak radzić sobie z hipochondrią.
Z odpowiednią pomocą możesz przezwyciężyć hipochondrię. Nie zapominaj, że najważniejsze jest zdanie sobie sprawy z problemu i rozpoczęcie działania. Jak powiedział Anthony de Mello: „Nigdy nie wzniesiesz się ponad to, czemu nie chcesz spojrzeć w oczy”. Podjęcie właściwych działań pozwoli Ci na wyeliminowanie napięcia wpisanego dotychczas w Twoje funkcjonowanie.
Bez lęku skorzystacie oboje – Ty i Twoje zdrowie.
Bibliografia:
