Czy zdarza Ci się zatracić w fantazjach na tyle głęboko, że tracisz poczucie czasu? Czy czasem odkrywasz, że spędziłaś godziny na wymyślonych scenariuszach, podczas gdy rzeczywiste doświadczenia zostają pominięte. Jeśli te sytuacje brzmią znajomo, możesz mieć do czynienia z maladaptive daydreaming – zjawiskiem, które dotyka więcej osób, niż mogłoby się wydawać.
Czym jest maladaptive daydreaming?
Maladaptive daydreaming, czyli nieprzystosowawcze marzycielstwo, to znacznie więcej niż zwykłe rozmarzenie. To intensywne, długotrwałe fantazjowanie, które zaczyna dominować nad codziennym życiem. Podczas gdy normalne marzenia na jawie są krótkie i nie wpływają destrukcyjnie na funkcjonowanie, maladaptive daydreaming potrafi pochłonąć całe godziny i poważnie zakłócić codzienne aktywności.
Osoba doświadczająca tego zjawiska często tworzy rozbudowane, filmowe scenariusze z szczegółowymi postaciami, fabułami i światami. Te fantazje mogą być tak angażujące, że stają się bardziej atrakcyjne niż rzeczywistość.
Główne objawy nieprzystosowawczego marzycielstwa
Intensywność i czas trwania. Fantazje mogą pochłaniać od kilku minut do kilku godzin dziennie. Często są to bardzo szczegółowe, wielowątkowe historie z rozbudowanymi postaciami i skomplikowanymi relacjami.
Utrata kontroli. Pojawia się silna, niemal kompulsywna potrzeba fantazjowania. Próby przerwania marzeń wywołują frustrację, a powrót do rzeczywistości może być bolesny.
Wyzwalacze. Marzenia często uruchamiają konkretne bodźce: ulubiona muzyka, sceny z filmów, samotność, a nawet określone miejsca czy pory dnia.
Wpływ na życie codzienne. Fantazjowanie zaczyna kolidować z obowiązkami zawodowymi, nauką, relacjami społecznymi i podstawowymi czynnościami.
Reakcje emocjonalne. Po epizodach marzycielstwa często pojawia się poczucie winy, wstydu lub frustracji. Jednocześnie fantazje mogą wywoływać intensywne emocje – radość, smutek, ekscytację.
Towarzyszące trudności
Maladaptive daydreaming rzadko występuje samo. Często współwystępuje z:
- Problemami z koncentracją i pamięcią.
- Zaburzeniami snu.
- Spadkiem nastroju.
- Trudnościami w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji.
- Prokrastynacją i unikaniem obowiązków.
Czy maladaptive daydreaming to choroba?
Maladaptive daydreaming nie jest oficjalnie uznane za zaburzenie w klasyfikacjach diagnostycznych DSM-5 czy ICD-11. Jednak badacze opracowali narzędzia oceny, takie jak Maladaptive Daydreaming Scale (MDS), które pomagają określić stopień nasilenia problemu i jego wpływ na funkcjonowanie.
Brak oficjalnej diagnozy nie oznacza, że problem nie jest poważny. Wiele osób doświadczających MD opisuje znaczny wpływ na jakość i doświadczania swojego życia.
Skąd się bierze maladaptive daydreaming?
Przyczyny nieprzystosowawczego marzycielstwa nie są do końca poznane, ale badacze wskazują na kilka potencjalnych źródeł:
Mechanizm obronny. Fantazjowanie może być sposobem radzenia sobie ze stresem, traumą, lękiem czy depresją. Dla niektórych osób świat wyobraźni staje się bezpiecznym schronieniem przed trudną rzeczywistością.
Współistniejące zaburzenia. Maladaptive daydreaming MD często towarzyszy ADHD, zaburzeniom obsesyjno-kompulsyjnym, zaburzeniom lękowym i depresji. Może być zarówno objawem, jak i sposobem radzenia sobie z tymi trudnościami.
Predyspozycje osobowościowe. Osoby z bogatą wyobraźnią, wysoką kreatywnością i skłonnością do fantazjowania wydają się bardziej podatne na rozwój tego zjawiska.
Konsekwencje maladaptive daydreaming
Nieprzystosowawcze marzycielstwo może prowadzić do poważnych trudności w różnych obszarach życia:
Relacje społeczne
Fantazjowanie często zastępuje rzeczywiste kontakty społeczne. Osoba może preferować towarzystwo wymyślonych postaci, co prowadzi do izolacji i osłabienia więzi z rodziną i przyjaciółmi.
Produktywność
Praca i nauka cierpią, gdy znaczna część dnia jest poświęcana fantazjom. Terminy nie są dotrzymywane, projekty pozostają niedokończone, a ogólna efektywność spada.
Zdrowie psychiczne
Paradoksalnie, choć marzenia początkowo mogą przynosić ulgę, z czasem często prowadzą do obniżenia samooceny, wzrostu poczucia winy i pogłębiania się problemów, przed którymi były ucieczką.
Jak sobie radzić z maladaptive daydreaming?
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) To najskuteczniejsza metoda leczenia MD. Terapeuta pomaga zidentyfikować wyzwalacze, zrozumieć mechanizmy fantazjowania i wypracować strategie kontroli. Praca koncentruje się również na rozwijaniu umiejętności radzenia sobie ze stresem i trudnymi emocjami w zdrowszy sposób.
Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) Szczególnie pomocna dla osób, które używają fantazjowania jako sposobu regulacji emocji. Uczy technik uważności i tolerancji stresu.
Leczenie współistniejących zaburzeń
Gdy MD towarzyszy depresji, lękom czy ADHD, leczenie tych problemów często prowadzi do zmniejszenia intensywności marzycielstwa. Mogą być stosowane leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe lub inne, zależnie od potrzeb.
Strategie samopomocy – jak sobie radzić?
Rozpoznanie wzorców. Prowadzenie dziennika pomoże zidentyfikować, kiedy i w jakich okolicznościach pojawiają się fantazje. Znajomość własnych wyzwalaczy to pierwszy krok do lepszej kontroli.
Ograniczenie ekspozycji na wyzwalacze. Jeśli określona muzyka czy filmy uruchamiają epizody marzycielstwa, warto czasowo ograniczyć z nimi kontakt lub przygotować się na ich wpływ.
Strukturyzacja dnia. Wyznaczanie konkretnych, osiągalnych celów i tworzenie jasnego harmonogramu zmniejsza przestrzeń dla niekontrolowanego fantazjowania.
Techniki uważności. Medytacja i ćwiczenia uważności pomagają lepiej kontrolować myśli i łatwiej wracać do teraźniejszości.
Aktywność fizyczna. Regularne ćwiczenia angażują zarówno ciało, jak i umysł, co może zmniejszyć pokusę uciekania w fantazje.
Budowanie systemu wsparcia
Rozmowa z bliskimi o swoich doświadczeniach może przynieść ogromną ulgę. Wiele osób wstydzi się swojego problemu, ale otwartość często prowadzi do zrozumienia i wsparcia. Istnieją również grupy wsparcia online, gdzie można spotkać innych ludzi z podobnymi doświadczeniami.
Kiedy szukać profesjonalnej pomocy?
Jeśli marzycielstwo na jawie:
- Zajmuje znaczną część dnia (więcej niż 1-2 godziny).
- Utrudnia wykonywanie codziennych obowiązków.
- Prowadzi do izolacji społecznej.
- Wywołuje intensywne poczucie winy lub wstydu.
- Współwystępuje z objawami depresji lub lęku.
Warto skonsultować się z psychologiem lub psychoterapeutą. Profesjonalista pomoże ocenić sytuację i dobrać odpowiednią formę pomocy.
Terapia schematów a maladaptive daydreaming — rola trybu odłączonego obrońcy
Maladaptive daydreaming można rozumieć jako jedną z nieadaptacyjnych strategii radzenia sobie, które w terapii schematów nazywane są trybami (Przeczytaj: czym są tryby?. Szczególnie trafnym powiązaniem jest tryb „odłączonego obrońcy” (Detached Protector), który pełni funkcję mechanizmu ochronnego mającego chronić osobę przed doświadczaniem trudnych, bolesnych emocji i traumatycznych wspomnień.
Charakterystyczne dla tego trybu jest emocjonalne dystansowanie się, wycofywanie z kontaktu ze światem i własnymi uczuciami, często przybierające postać odcięcia a także nawet unikania poprzez ucieczkę w fantazje. W codziennym funkcjonowaniu może to objawiać się postawą pozornie „z głową w chmurach” lub całkowitym znikaniem myślami z rzeczywistości — co jest bliskie doświadczeniu maladaptive daydreaming.
Terapia schematów oferuje narzędzia do rozpoznawania i pracy z tym trybem — pomaga uświadomić sobie stosowanie odłączenia emocjonalnego jako formy obrony oraz wspiera rozwijanie umiejętności świadomego zarządzania tym trybem.
Przez dialog z trybami, techniki wyobrażeniowe oraz prace z emocjami terapia schematów stara się osłabić dominację odłączonego obrońcy, wzmacniając kontakt z emocjami i prawdziwymi potrzebami, rozwijając tryb zdrowego dorosłego, który potrafi ocenić sytuacje i adekwatnie na nie reagować. Dzięki temu pacjent uczy się stopniowo integrować trudne uczucia i rezygnuje z ucieczki w fantazje jako głównego sposobu radzenia sobie.
Podsumowanie
Fantazjowanie samo w sobie nie jest złe – to naturalna i twórcza aktywność umysłu. Problem pojawia się, gdy tracimy równowagę z rzeczywistością. Celem nie jest całkowite wyeliminowanie marzeń, ale nauczenie się kontroli nad nimi, tak by służyły, a nie dominowały.
Choć maladaptive daydreaming często jawi się jako samotna ucieczka w świat fantazji, warto pamiętać, że za tym zjawiskiem kryją się uniwersalne potrzeby i nierozwiązane emocje, które łączą wiele osób. Zrozumienie trybu odłączonego obrońcy i jego roli w kształtowaniu tej formy obrony pozwala nie tylko odkryć mechanizmy wewnętrzne, ale także otwiera drzwi do realnej zmiany.
Twoje doświadczenie nie jest izolowane ani niezrozumiałe — jest częścią większego procesu poszukiwania równowagi między światem wewnętrznym a rzeczywistością. Terapia daje możliwość stopniowego rozbrajania mechanizmów ucieczki i budowania prawdziwego życia, z którego też możesz czerpać i doświadczać prawdziwe chwile, które nie zawsze muszą być złe.
Literatura:
- Somer, E. (2017). Maladaptive Daydreaming: A Qualitative Inquiry.
- Frankl, V. E. (2006). Man’s Search for Meaning.
- Kishimi, I. & Koga, F. (2013). The Courage to Be Disliked.
- Kabat-Zinn, J. (1994). Wherever You Go, There You Are: Mindfulness Meditation in Everyday Life.
- Ked, D. (2021). Demons Within Schizophrenia and Maladaptive Daydreaming Disorder. Balboa Press.
- Trauer, T. & Wiles, J. (2020). Cognitive Behavioral Therapy for Maladaptive Daydreaming.