Bierna agresja, czyli przemoc wyrażona w bierny sposób

Z pewnością większość osób bez trudu rozpoznaje agresję wyrażoną bezpośrednio i wie, że nie ma na nią przyzwolenia w większości relacji międzyludzkich. Jednak nie zawsze fakt, że pewne zachowania są niewłaściwe, da się od razu zidentyfikować. Przyjmują one czasami mniej bezpośrednią i bardziej subtelną formę przemocy. Zdarza się, że widujesz osobę, która pozornie nie robi nic złego, jest uprzejma i miła, ale po spotkaniach z nią odczuwasz wyraźne zmęczenie? A może z jakiegoś powodu za nią nie przepadasz, mimo że właściwie nic się między Wami nie wydarzyło? Wszystko to mogą być objawy tego, co znane jest pod nazwą bierna agresja. Czym dokładnie jednak ona się charakteryzuje? Jak się przed nią chronić, jeśli nie jesteś w stanie rozpoznać przykładów nieprawidłowego zachowania u drugiej osoby? Co zrobić, gdy już odkryjesz, że ktoś stosuje wobec Ciebie pasywną agresję? Dowiedz się, jakie twarze potrafi przybierać bierna agresja i czym wyróżniają się tego typu zachowania.

Czym jest bierna agresja i jak ją rozpoznać?

Czym jest bierna agresja? Jest ona zazwyczaj definiowana jako zachowanie, w którym jednocześnie można rozpoznać cechy biernego oporu oraz agresji. Nie jest ona zazwyczaj okazywana wprost, ale może też stać się w pewnym momencie jawna. Stosowana jest zarówno nieświadomie, jak i celowo. Zachowania pasywno-agresywne sprawiają, że wykorzystująca je osoba chroni się przed skutkami bezpośrednio wyrażonej agresji bądź złości. Ukrywa więc swoje prawdziwe intencje, by nie mierzyć się z ich konsekwencjami, dlatego też czasami trudno jest rozpoznać je od razu. To właśnie tutaj leży jej niebezpieczeństwo. Zawoalowana przemoc jest mniej oczywista niż faktyczna agresja, dlatego czasami możesz być na nią narażona przez dłuższy czas i nie dostrzegać jej w swoim życiu. W przypadku krzyku od razu wiesz, że należy zareagować, ale jeśli stykasz się z bierną formą zachowania agresywnego, to często chowa się ono za uprzejmym zachowaniem czy nawet serdecznością.

Historia wyrażania agresji w sposób bierny

Bierna agresja (ang. passive-agresive) po raz pierwszy doczekała się zdefiniowania w czasie II wojny światowej. W tym okresie pułkownik William C. Menninger obserwował w wojsku reakcje mężczyzn określanych przez niego jako uległych. Nie podejmowali oni wtedy jawnego buntu wobec innych, ale stosowali inne mechanizmy wyrażania swojego niezadowolenia. Był to upór, obrażanie się czy nawet prokrastynacja. Ich działania w trakcie wykonywania obowiązków nie osiągały zamierzonych efektów, co wówczas było odczytywane jako ich emocjonalna niedojrzałość. Miała to także być reakcja na stres związany z pobytem w wojsku.

Jak rozpoznać zachowania pasywno-agresywne?

Wiesz już, że bierną agresję trudno jest rozpoznać, za to bardzo łatwo można jej doświadczyć ze strony innych. Jak rozpoznać zachowania pasywno-agresywne, jeśli na pierwszy rzut oka wyglądają jak coś zupełnie innego? Przyjrzyjmy się kilku typom wypowiedzi i zachowań, które często są stosowane jako metody do wyrażania pasywnej agresji przez innych:

• sarkazm – kpina, drwiny czy sarkazm świetnie sprawdzają się w wyrażaniu zachowań pasywno-agresywnych. Jest to tak zwane wbijanie szpilek. Polega na sarkastycznym wyrażaniu uwag, czasem mogące sprowokować. Pozornie, mogą być komplementem, ale zostają one dodatkowo okraszone komentarzem, który neguje wszelkie pozytywne informacje.
• porady – czasami osoby wykorzystujące bierną agresję jako mechanizm swojego zachowania uciekają się także do udzielania innym niechcianych porad. Teoretycznie są one wygłaszane w dobrej wierze i mają pomóc drugiemu człowiekowi, ale ostatecznie okazują się one być bolesne i nieprzyjemne.
• żarty – bierna agresja ukrywa się także za żartami i dowcipami. Dana osoba korzysta z nich, by powiedzieć coś pozornie zabawnego, ale ostatecznie jej komentarz i przesłanie danej wypowiedzi są dla odbiorcy zwyczajnie przykre i mogą wykluczać ją ze środowiska.
• poczucie winy – osoba stosująca zachowania pasywno-agresywne potrafi wpędzać rozmówce w poczucia winy, na przykład za decyzje, które podjęła lub przepisywać jej nadmierną odpowiedzialność.
• mimika i gesty – także niewerbalna komunikacja, taka jak na przykład wzruszenie ramion czy westchnienie, bywa używana jako przejaw zachowania pasywno-agresywnego. W ten sposób osoba może wysłać na przykład sygnał, że lekceważy swojego rozmówcę.

Na tym nie kończy się jednak lista sposobów stosowania biernej agresji. Przejawia się ona także w takich zachowaniach jak obrażanie się na drugą osobę na przykład podczas kłótni, karanie jej milczeniem za to, że nie zgodziła się na jakąś sytuację oraz ignorowanie jej wiadomości czy maili w pracy. Jedną ze strategii osób wykorzystujących pasywną agresję jest także stawianie siebie w roli ofiary. Masz wówczas poczucie, że jesteś współwinna ich zachowaniu, że wynika ono bezpośrednio z błędu, który Ty popełniłaś. W ten sposób odpowiedzialność przechodzi na stronę, która tak naprawdę jest faktyczną ofiarą całej sytuacji. Ma to miejsce w rodzinie, w relacjach romantycznych i przyjacielskich, a także w okolicznościach zawodowych.

Jakie są przyczyny zachowań pasywno-agresywnych ?

Jakie są właściwie przyczyny zachowań pasywno-agresywnych. Co sprawia, że dana osoba przestaje się komunikować z innymi wprost? Jednym z powodów tego jest fakt, że człowiek pasywno-agresywny za swoim zachowaniem, którym krzywdzi innych, ukrywa wiele własnych problemów. Skąd się zatem bierze bierna agresja? Obecnie wiele osób zauważa, że współczesne społeczeństwo zdecydowanie piętnuje złość wyrażaną wprost i okazywanie swoich negatywnych uczuć. Takie zachowania poddaje się osądowi, nie są pożądane i oczekuje się raczej od nas, że przepracujemy takie emocje w ciszy i spokoju. To może z kolei powodować ich tłumienie i ukrywanie. Nie jest to jednak zdrowe i naturalne zachowanie. W związku z tym wiele z takich emocji zaczyna ewoluować, ponieważ ludzie poszukują mechanizmów na radzenie sobie z nimi. W ten sposób przekształcają się one w pasywną agresję, która jest znacznie bardziej akceptowana w społeczeństwie. Pozwala ona bowiem na uniknięcie konfrontacji z prawdziwą złością i niezadowoleniem. Umożliwia ignorowanie ich i udawanie, że wszystko jest w porządku. Po takie rozwiązania sięgają także osoby, które po prostu boją się konfrontować z innymi, gdy coś nie idzie po ich myśli. Może mieć to źródło na przykład w tym, że chcą czuć się lubiane i akceptowane, a wyrażenie swojej złości mogłoby sprawić, że stracą sympatię innych. Łączy się to także z tym, że nie potrafią one asertywnie powiedzieć komuś „nie” i ustalać swoich granic.

Bywa, że bierna agresja ma także swoje korzenie w lęku i dysonansie poznawczym, gdy człowiek uświadomi sobie własny gniew czy agresję wyrażoną wprost. Taki mechanizm pozwala także na zaspokojenie potrzeby przynależności. W przeciwieństwie do tego wyrażone i przepracowane emocje negatywne dają możliwość umocnienia w sobie poczucia niezależności i poczucia własnej wartości.

Zachowania pasywno-agresywne – przykłady. Pasywna agresja to subtelna forma agresji

By lepiej zrozumieć, czym właściwie charakteryzuje się bierna agresja, dobrze jest poznać jej przykłady. Objawia się ona na przykład w komplementach z drugim dnem, takich jak: „Jak dobrze wyglądasz! Schudłaś?”, „Świetna praca, nie spodziewałam się takiej po kimś z Twoim wykształceniem” oraz „Ładnie się ubrałaś, aż Cię nie poznałam”. Będą to też porady brzmiące podobnie jak: „Nie obraź się, ale lepiej, żebyś nie nosiła tego fasonu sukienek” czy „Mam wrażenie, że czarna bluzka by Cię wyszczupliła”. Często pojawia się także poczucie winy, wyrażone sformułowaniami typu: „To świetnie, że planujesz egzotyczne wakacje. Ja nie mogę sobie na nie pozwolić, bo wszystko wydaję na kursy zawodowe”. Po przykrym komentarzu osoby pasywno-agresywne mogą rzucać stwierdzeniami brzmiącymi: „To tylko żarty!” czy „W ogóle nie masz poczucia humoru”. Mogą też wzdychać, unosić brwi i wzruszać ramionami, gdy komunikujesz im coś ważnego w Twoim przekonaniu lub chcesz poznać ich opinię na istotny dla Ciebie temat. W ten sposób czujesz się zlekceważona i nieważna. Czasami przykładem biernej agresji będzie cisza po kłótni, ignorowanie prób nawiązania kontaktu lub wzbudzanie w Tobie poczucia winy, jeśli jawnie okażesz swoje niezadowolenie w związku z ich zachowaniem.

Bierna agresja u mężczyzn

Problem z bierną agresją dotyka obu płci, ale szczególny obrót zdaje się przybierać w przypadku mężczyzn. Często wychowywani są oni bowiem według wzorca, w którym agresja, siła i przemoc są oznaką ich męskości oraz bywają wręcz oczekiwane przez innych. Tymczasem obraz idealnego mężczyzny zmienia się wraz z czasami i obecnie coraz częściej mówi się o toksycznej męskości i o tym, by wyzbywać się jawnie okazywanej złości i agresji ze swojego zachowania. Takie połączenie dawnych naleciałości i nowoczesnego podejścia ostatecznie skutkuje pasywno-agresywnymi zachowaniami. Bierna agresja u mężczyzn o więc często odpowiedź na niemożliwe do połączenia oczekiwania społeczeństwa wobec ich zachowania.

Przez takie okoliczności mężczyźni sięgają po mechanizmy, które do tej pory były stereotypowo przypisywane kobietom. Będą to manipulacje, złośliwość, sarkazm czy właśnie pasywna agresja, która pozwala im próbować wyrazić jakoś negatywne emocje stopniowo w nich narastające. Nie ma już bowiem przyzwolenia na jawne okazywanie swojej złości, mężczyźni tkwią więc w impasie z powodu przekazanych im przestarzałych wzorców i nowoczesnych wymagań, jakie są im stawiane przez otoczenie.

Bierna agresja w pracy – jak wygląda?

Jednym z obszarów, w których często stosowane są zachowania pasywno-agresywne to kontakty zawodowe i profesjonalne.  Bierna agresja w miejscu pracy jest zjawiskiem, w którym osoby wyrażają swoje niezadowolenie, frustrację lub wrogość w sposób pośredni, ukryty lub kamuflowany. Bierna agresja w pracy może być spowodowana na przykład niską samooceną współpracowników, ich lękiem przed odrzuceniem przez grupę i środowisko powiązane z pracą, próbą rozładowania narastającej frustracji w związku na przykład ze stanowiskiem i wynagrodzeniem poniżej kompetencji, pozbyciem się negatywnych emocji, jakie powodują w nich inni pracownicy lub z wielu innych powodów. Czasami ten ktoś nawet nie uświadamia sobie własnych, negatywnych emocji i tego, że wyładowuje je na Tobie poprzez toksyczne zachowanie w miejscu pracy.

Przykłady biernej agresji w miejscu pracy mogą obejmować:

• Pasywno-agresywne uwagi. Osoba może celowo wyrażać zgryźliwe uwagi, sarkazm lub ironię, które są ukryte pod pozornie niewinnymi komentarzami. Mogą to być np. krytyczne uwagi na spotkaniach lub w nieformalnych rozmowach, które mają na celu upokorzenie innych.
• Manipulacja informacją. Osoba może świadomie zatajać ważne informacje, potrzebne do pracy innych, lub przekazywać je niekompletnie. Może to prowadzić do utrudnień w wykonywaniu zadań przez innych pracowników lub spowodować, że popełnią oni błędy.
• Sabotaż. Pracownik może celowo utrudniać pracę innych poprzez opóźnianie dostarczania potrzebnych materiałów, ignorowanie ich prośby o pomoc lub niewłaściwe zarządzanie zasobami. To może prowadzić do opóźnień w projektach lub utraty efektywności w pracy zespołowej.
• Milczenie. Osoba może zaniedbywać komunikację z innymi członkami zespołu lub ignorować ich pytania, sugestie lub wnioski. To może sprawić, że inni czują się niezrozumiani lub pomijani.
• Plotki. Pracownik może rozpowszechniać negatywne plotki na temat innych osób w miejscu pracy, szkodząc im wizerunkowi lub reputacji. Może to prowadzić do wzrostu napięć interpersonalnych i utrudnień w relacjach w zespole.

Jak objawia się bierna agresja w związku?

Bywa, że pojawia się także bierna agresja w małżeństwie czy w związku partnerskim. Partner wówczas wyżywa się na drugiej osobie z podobnych powodów, z jakich ma to miejsce w pracy czy w innych relacjach. Zachowania pasywno-agresywne mogą więc być powodowane lękiem, frustracją, strachem przed wyrażeniem negatywnych emocji wprost lub z powodu braku przepracowania innych problemów. Takie działanie jest jednak bardzo krzywdzące i w związku z tym może stać się nawet powodem rozpadu związku czy powzięcia decyzji o rozwodzie. Taka osoba dąży bowiem do wyrządzenia ukochanej krzywdy czy sprawienia jej przykrości, zamiast udzielać jej bezwarunkowego wsparcia czy okazywać miłości. W relacji wkradają się kłótnie, manipulacje, ciche dni i inne destrukcyjne zachowania, co wpływa na samotność w związku.

W takiej sytuacji należy szczerze porozmawiać z partnerem i uświadomić mu, jak krzywdzące i niszczące relację są mechanizmy, które codziennie stosuje. Zmiana zachowania pasywno-agresywnego wymaga bardzo wiele pracy, ale jest możliwa. Konieczne będzie rozpoznanie schematów stosowanych przez partnera, nakreślenie granic i ścisłe ich pilnowanie. W niektórych przypadkach niezbędna będzie także wizyta w gabinecie terapeutycznym czy uzyskanie wsparcia psychologicznego. Jeśli jednak toksyczny mąż czy partner nie ma zamiaru pracować nad sobą, to czasami jedynym rozwiązaniem niestety jest rozstanie i ratowanie siebie samej. Bierna agresja w związku to bardzo poważny problem, który może rozlewać się na różne obszary.

Bierna agresja wśród członków rodziny

Niestety zachowania pasywno-agresywne mają także miejsce w gronie najbliższych, czyli rodziny, na której chciałoby się bezwarunkowo polegać. Bierna agresja matki, siostry czy ojca jest tak samo bolesna, jak w przypadku partnera czy współpracownika. Tutaj także należy zacząć od rozpoznania stosowanych schematów i od szczerej rozmowy na ich temat. Konieczna również może stać się terapia, jednak członkowie rodziny muszą chcieć w niej uczestniczyć. Zdarza się też tak, że bierna agresja bywa powodem zerwania stosunków rodzinnych, kiedy dorosłe dzieci nie chcą być dalej jej ofiarami, a na przykład toksyczna matka nie dostrzega problemu i nie ma zamiaru zmienić swojego zachowania.

Bierna agresja teściowej to także trudna sytuacja, zwłaszcza jeśli współmałżonek nie widzi jej. Może pojawiać się ona na przykład w stosunku do nielubianej synowej, która „ukradła” kobiecie ukochanego syna. W takim momencie bardzo ważne jest wsparcie męża, który powinien razem z żoną stworzyć jeden front przeciwko takiemu toksycznemu zachowaniu teściowej, która nie potrafi skonfrontować się ze swoimi emocjami i trwać w zdrowej relacji z własnym synem.

Jak radzić sobie w obliczu biernej agresji?

Doświadczanie biernej agresji ze strony innych może bardzo negatywnie odbić się na Twoim samopoczuciu i samoocenie. Bywa, że staje się ona źródłem takich problemów i schorzeń jak depresja maskowana czy nerwica. Jeśli więc przeżywasz coś takiego, najlepiej zacząć przeciwdziałać jak najszybciej, by ograniczyć jej destrukcyjne działanie. Sama świadomość tego, że ktoś stosuje wobec Ciebie bierną agresję, może być wyzwalająca spod jej wpływu i mieć pozytywny wpływ na Twój nastrój. Wiesz bowiem, że to nie Ty jesteś winna tego zachowania.

Kolejnym krokiem może być szczera rozmowa i wyjaśnienie pasywno-agresywnej osobie, że jej zachowanie nie jest w porządku i źle się z nim czujesz. To także idealny moment na postawienie jej granic i zaznaczenie, jakich uwag, komentarzy czy czynów nie życzysz sobie w Waszej relacji. Zasugeruj także, że może wizyta u psychoterapeuty czy psychologa pomogłaby jej w opanowaniu własnych emocji i porzuceniu szkodliwych schematów. Być może to pozwoli Twojemu rozmówcy uświadomić sobie, że stosuje toksyczne mechanizmy wobec innych i stanie się to dla niego powodem do pracy nad sobą. W ostateczności, jeśli nie uda Ci się sprawić, by dana osoba zmieniła swoje zachowanie, to – jeśli to możliwe – konieczne bywa zerwanie znajomości z takim człowiekiem czy nawet zmiana pracy, by uwolnić się od jego wpływu. Możesz także zgłosić jego zachowanie przełożonym. Pamiętaj, by w takiej sytuacji chronić przede wszystkim siebie i nie brać na siebie odpowiedzialności za cudze problemy.

Radzenie sobie z bierną agresją innych osób w miejscu pracy

Aby radzić sobie z bierną agresją, pamiętaj o kilku najważniejszych aspektach.

1. Uświadom sobie naruszającą dla Ciebie sytuacje. Rozpoznanie subtelnych znaków, komentarzy czy zachowań, które mają agresywny charakter, pozwoli Ci lepiej zrozumieć sytuację i skoncentrować się na sposobach jej rozwiązania.
2. Zachowaj profesjonalizmu: Ważne jest, aby zachować profesjonalizm i nie odpowiadać na agresję w taki sam sposób. Unikaj eskalacji sytuacji i staraj się zachować spokój oraz kontrolę emocji.
3. Komunikacja: Skonfrontuj osobę, która wykazuje bierną agresję, w sposób konstruktywny i bezpośredni. Wyraź swoje obawy lub niezadowolenie w sposób jasny i zrozumiały. Zadawaj pytania, aby lepiej zrozumieć intencje drugiej strony i szukać wspólnych rozwiązań.
4. Ustalanie granic. Wyraźnie określ swoje granice i oczekiwania wobec innych osób. Jeśli ktoś narusza Twoje granice lub stosuje bierną agresję, powiedz o tym jasno i stanowczo.
5. Szukanie wsparcia. Jeśli sytuacja się pogarsza lub nie możesz poradzić sobie samodzielnie, poszukaj wsparcia wewnątrz organizacji. Zgłoś problem swojemu przełożonemu, działowi personalnemu lub innym zaufanym osobom, które mogą pomóc w rozwiązaniu sytuacji. Możesz też zgłosić po pomoc profesjonalisty psychoterapia online i coaching online.
6. Rozwój umiejętności interpersonalnych: Pracuj nad rozwijaniem swoich umiejętności interpersonalnych, takich jak asertywność i konstruktywna komunikacja. Te umiejętności mogą pomóc Ci skuteczniej radzić sobie z agresywnymi zachowaniami innych osób.
7. Zadbaj o siebie zarówno fizycznie, jak i emocjonalnie. Pracuj nad redukcją stresu, znajdź wsparcie wśród bliskich osób, angażuj się w aktywności, które przynoszą Ci radość i relaksują.

Pamiętaj, że to nie ty jesteś odpowiedzialna za tego typu zachowania. Zacznij działać, Twoja aktywna reakcji zmieni Twoje położenie, nie bój się konsekwencji. Najgorszych konsekwencji doświadczasz, gdy nie reagujesz.