ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) jest zaburzeniem, które przez lata kojarzone było głównie z dziećmi, a szczególnie z chłopcami. Jednakże, coraz większą uwagę zwraca się na ADHD u kobiet, które często pozostaje nierozpoznane lub błędnie diagnozowane. W kontekście psychologicznym, ADHD u kobiet ma swoje unikalne cechy i wymaga szczególnej uwagi zarówno w diagnozowaniu, jak i leczeniu. Dowiedz się więcej na temat objawów ADHD, diagnozie oraz sposobów leczenia.
Charakterystyka ADHD u kobiet
ADHD u kobiet często bywa nazywane “cichym” lub “ukrytym” zaburzeniem. Wynika to z faktu, że kobiety intuicyjnie maskują objawy lub radzą sobie z nimi, wypracowując różne strategie kompensacyjne. Mogą one przybierać formę wewnętrznego niepokoju zamiast zewnętrznych przejawów rozładowania napięcia acting-out. Statystycznie ADHD częściej występuje u chłopców niż u dziewcząt, z proporcją 3:1, co sprawia, że zaburzenie u kobiet jest trudniejsze do zdiagnozowania.
ADHD – charakterystyka
Zespół nadpobudliwości – to zespół cech, który dotyczy czynności psychicznych i motorycznych. Tworzą one stały wzór zachowania, w różnym nasileniu. Występuje w postaci:
- wzmożonego pobudzenia ruchowego;
- nadmiernej reaktywności emocjonalnej;
- oraz specyficznych zaburzeń funkcji poznawczych.
ADHD – określone nazewnictwo
Obecnie używanych jest kilka określeń:
- W klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV) mowa jest o „zespole nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi “.
- W proponowanej przez Światową Organizację Zdrowia Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10), występuje termin „zespół hiperkinetyczny” lub “zaburzenia hiperkinetyczne”.
- W najnowszej klasyfikacji ICD-11 rozpoznanie to umieszczone zostało w rozdziale na temat zaburzeń neurorozwojowych. Przyjęto znaną z DSM nazwę: zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Istotną zmianą jest wyodrębnienie trzech podtypów zaburzenia: podtyp z przewagą zaburzeń uwagi, podtyp z przewagą nadaktywności i impulsywności oraz podtyp mieszany.
Objawy ADHD
ADHD u kobiet często przyjmuje formę mniej oczywistą niż u mężczyzn czy dzieci, co może prowadzić do późniejszej diagnozy lub jej braku. Objawy te mogą wpływać na wszystkie sfery życia, od relacji po karierę zawodową. Choć są podobne do tych obserwowanych u dziewcząt, ich wpływ i sposób radzenia sobie z nimi często różni się u dorosłych kobiet. Oto szczegółowa lista objawów ADHD u kobiet:
- Nadmierna impulsywność – może manifestować się w podejmowaniu pochopnych decyzji, od impulsywnych zakupów po spontaniczne zmiany życiowe, bez dogłębnej analizy potencjalnych konsekwencji.
- Trudności w zakresie organizacji i planowania – trudności w zarządzaniu codziennymi obowiązkami, takimi jak: planowanie posiłków, zarządzanie czasem czy utrzymanie porządku w domu.
- Zmęczenie i brak energii – uczucie przewlekłego zmęczenia, które nie jest związane z aktywnością fizyczną, może wynikać z ciągłego wysiłku włożonego w próby skupienia uwagi i zarządzania impulsywnością.
- Problemy z pamięcią krótkotrwałą – zapominanie o umówionych spotkaniach, rozmowach telefonicznych czy miejscu pozostawienia przedmiotów codziennego użytku.
- Trudności w utrzymywaniu relacji – problemy z komunikacją, nieumiejętność słuchania bez przerywania, co może prowadzić do konfliktów w relacjach osobistych i zawodowych.
- Unikanie zadań wymagających wysokiego skupienia – tendencja do odkładania lub unikania zadań, które wymagają długotrwałego skupienia uwagi lub są postrzegane jako nudne.
- Niska samoocena – wynikająca z niezrozumienia własnych trudności oraz odczuwanej frustracji, związanej z niespełnianiem oczekiwań społecznych i osobistych.
- Poszukiwanie stymulacji – dążenie do nowych, ekscytujących doświadczeń, które mogą prowadzić do ryzykownych zachowań, w poszukiwaniu “adrenaliny” kompensującej brak wewnętrznej stymulacji.
ADHD u dorosłych kobiet – konsekwencje
ADHD u dorosłych kobiet wpływa na wiele aspektów życia. Zaburzenie to może być źródłem znacznych trudności, zwłaszcza w zakresie zarządzania obowiązkami zawodowymi i domowymi. Objawy, takie jak: zapominanie, trudności z planowaniem mogą prowadzić do pomijania ważnych terminów i zobowiązań, co z kolei może wpływać na wydajność pracy i stabilność domowego życia..
Nadmierna impulsywność u dorosłych kobiet z ADHD może skutkować pochopnymi decyzjami finansowymi, zawodowymi lub osobistymi, które mogą mieć długofalowe konsekwencje. Emocjonalna labilność, czyli szybkie i intensywne wahania nastroju, może z kolei wpływać na relacje międzyludzkie, prowadząc do nieporozumień i konfliktów z partnerami, rodziną i współpracownikami.
Dla wielu kobiet diagnoza przychodzi z opóźnieniem, co może prowadzić do lat niezrozumienia własnych trudności i przypisywania ich innym przyczynom, takim jak lenistwo czy brak motywacji.
Objawy ADHD u dorosłych a sfera zawodowa
ADHD u dorosłych kobiet może mieć znaczący wpływ na życie zawodowe i możliwość rozwijania kariery. Oto kilka negatywnych cech ADHD, które mogą wpływać na karierę kobiet:
- Trudności z koncentracją i organizacją. ADHD może potęgować trudności z utrzymaniem uwagi i koncentracją na zadaniach zawodowych, co może wpływać na opóźnienia w pracy, zapominanie o ważnych terminach i braku skupienia na długoterminowych celach zawodowych.
- Zmienność zainteresowań i impulsywność. Osoby mogą mieć skłonność do szybkiego nudzenia się i poszukiwania nowych wyzwań zawodowych. To może prowadzić do częstych zmian pracy i trudności w zatrzymywaniu się przy jednym zadaniu czy projekcie na dłuższy czas.
- Trudności z zarządzaniem czasem. Zarządzanie czasem może być wyzwaniem dla osób z ADHD, co może powodować przekraczanie terminów, spóźnień na spotkania oraz braku odpowiedniej wydajności w pracy.
- Problemy z samoregulacją emocjonalną. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej może wpływać na trudności z kontrolą emocji w miejscu pracy, co może prowadzić do konfliktów interpersonalnych i problemów w relacjach zawodowych.
- Trudności w organizacji pracy zespołowej. Osoby mogą mieć trudności w pracy w zespole ze względu na skłonność do zapominania o obowiązkach, trudności w skupianiu uwagi na spotkaniach i w podejmowaniu kluczowych decyzji.
Nadpobudliwość psychoruchowa i jej pozytywne strony
Warto zauważyć, że właściwe wykorzystanie pozytywnych aspektów ADHD może przyczynić się do osiągnięcia sukcesu zawodowego. Kluczem jest świadomość własnych mocnych stron i umiejętne dostosowanie ich do wymagań pracy zawodowej.
Najważniejsze aspekty to:
- Kreatywność. Osoby z ADHD często cechuje bogate życie wewnętrzne oraz zdolność do generowania nietypowych i kreatywnych pomysłów. To może być atutem w pracy, szczególnie w dziedzinach wymagających innowacyjnego podejścia i rozwiązywania problemów.
- Entuzjazm. Mogą być pasjonatkami i angażować się w swoje projekty z dużym zaangażowaniem. Ich entuzjazm może być zaraźliwy dla innych członków zespołu i sprzyjać budowaniu pozytywnej atmosfery w miejscu pracy.
- Szybkie myślenie i elastyczność umysłowa. Osoby z ADHD często mają szybki tok myślenia i są w stanie szybko przystosowywać się do zmieniających się sytuacji. To może być przydatne w dynamicznym środowisku pracy, gdzie wymagane są szybkie decyzje i adaptacja do nowych warunków.
- Przywództwo w sytuacjach kryzysowych, dzięki zdolności do szybkiego myślenia i podejmowania decyzji pod presją, osoby z ADHD mogą sprawować skuteczne przywództwo w sytuacjach kryzysowych lub wymagających natychmiastowej reakcji.
- Dążenie do nowych wyzwań. Osoby mogą być otwarte na nowe doświadczenia i wyzwania zawodowe, co może prowadzić do poszukiwania nowych możliwości rozwoju kariery i zdobywania nowych umiejętności.
Historia przeszłych objawów – objawy ADHD u dziewczynek
Rozpoznanie ADHD u dziewczynek może być trudne, ponieważ objawy często są subtelniejsze niż u chłopców i mogą być pomijane lub błędnie interpretowane. Dziewczynki z ADHD mogą wykazywać różnorodne objawy, które wpływają na ich codzienne funkcjonowanie zarówno w szkole, jak i w domu. Najważniejsze objawy ADHD u dziewczynek to:
- Trudności z koncentracją – dziewczynki z ADHD mogą mieć problem z utrzymaniem uwagi przy zadaniach wymagających skupienia, szczególnie jeśli zadanie jest monotonne lub nieinteresujące. Może to prowadzić do częstego przełączania się między aktywnościami bez ich zakończenia.
- Marzycielstwo – w przeciwieństwie do ruchliwości często obserwowanej u chłopców, dziewczynki mogą spędzać dużo czasu na marzycielstwie, co jest interpretowane jako brak uwagi lub zainteresowania.
- Gadatliwość – nadmierna gadatliwość może być sposobem na radzenie sobie z trudnościami w koncentracji i może prowadzić do problemów w interakcjach społecznych, szczególnie gdy dziewczynka przerywa innym lub ma trudności z oczekiwaniem na swoją kolej do mówienia.
- Zapominanie o codziennych obowiązkach – dziewczynki z ADHD mogą mieć trudności z pamiętaniem o codziennych zadaniach, takich jak odrabianie pracy domowej, pakowanie torby szkolnej czy wykonywanie prostych obowiązków domowych.
- Emocjonalna labilność – wysoka emocjonalność i łatwość wpadania w skrajne nastroje mogą być częstsze u dziewczynek z ADHD. Mogą one szybko przechodzić od złości do smutku lub od radości do frustracji.
- Problemy z organizacją – trudności z organizacją i planowaniem mogą prowadzić do problemów w szkole, takich jak nieukończone projekty, zapomniane zadania domowe czy bałagan w notatkach i materiałach edukacyjnych.
- Unikanie zadań wymagających długotrwałego wysiłku umysłowego – dziewczynki z ADHD mogą unikać zadań, które wymagają długotrwałego skupienia, wybierając aktywności, które są mniej wymagające umysłowo..
ADHD u nastolatek
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej może trwać latami:
- u 70% dzieci objawy utrzymują się w okresie dojrzewania;
- 30%-50% dorosłych osób ma nadal objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej
ADHD u nastolatek objawia się w sposób, który może znacząco wpłynąć na ich rozwój, edukację i relacje społeczne. Zmienne nastroje są częste i mogą być mylone z typową dla okresu dojrzewania burzą hormonów. Jednak u nastolatek z ADHD, wahania te są często bardziej intensywne i mogą prowadzić do problemów emocjonalnych oraz trudności w utrzymaniu stabilnych relacji z rówieśnikami i dorosłymi. Trudności szkolne wynikające z problemów z koncentracją, organizacją i przestrzeganiem terminów mogą prowadzić do frustracji i niskiej samooceny.
Nastolatki z ADHD często borykają się z szkolnymi niepowodzeniami, które nie odzwierciedlają ich prawdziwego potencjału intelektualnego. Impulsywność może skutkować ryzykownymi zachowaniami, takimi jak: wcześniejsze eksperymenty z substancjami psychoaktywnymi, ryzykowne zachowania seksualne i podejmowanie decyzji bez przemyślenia potencjalnych konsekwencji.
Jakie są przyczyny ADHD?
Nie ma jednej konkretnej przyczyny, która warunkuje powstanie zaburzenia hiperkinetycznego. Naukowcy podkreślają jednak znaczenie genetyki, ryzyko przekazania zaburzenia przez rodzica ze zdiagnozowanym ADHD oceniono bowiem na więcej niż 50 procent.
Najważniejsze przyczyny:
- genetyka,
- młody wiek matki,
- poród przedwczesny,
- niska waga urodzeniowa,
- narażenie na zatrucie ołowiem,
- spożywanie przez ciężarną alkoholu i palenie tytoniu.
ADHD – ryzykowne zachowania i ciągłe poszukiwanie dopaminy
ADHD często łączy się z szeregiem ryzykownych zachowań. Dlaczego? Ponieważ są one wyzwalaczem dopaminy. Ten neuroprzekaźnik odpowiada między innymi za nasze samopoczucie, motywację do działania oraz integrację bodźców docierających do mózgu. W zaburzeniu hiperkinetycznym dopaminy jest za mało. Żeby zwiększyć jej poziom i poczuć się lepiej, zaczynamy więc angażować się w różne działania, które mogą być dla nas szkodliwe np.
- szybka jazda, łamanie przepisów drogowych,
- uprawianie sportów, często ekstremalnych,
- zażywanie substancji psychoaktywnych,
- ryzykowne zachowania seksualne,
- nikotynizm, uzależnienie od marihuany,
- kompulsywne zakupy.
Diagnozowanie ADHD u dorosłych kobiet
Trudności w diagnozowaniu wynikają często z faktu, że objawy mogą być subtelniejsze niż u mężczyzn lub przejawiać się w mniej oczywisty sposób, tak jak wewnętrzny niepokój zamiast hiperaktywności. Proces diagnostyczny musi więc być szczególnie wnikliwy i opierać się na szerokim zakresie informacji.
Diagnozowanie ADHD u kobiet może wymagać współpracy między różnymi specjalistami, w tym psychologami, psychiatrami oraz terapeutami specjalizującymi się w zaburzeniach nastroju i zachowania. Interdyscyplinarne podejście zapewnia kompleksową ocenę i plan leczenia.
Konsultacja i historia medyczna
Pierwszym krokiem w diagnozowaniu ADHD u kobiet jest szczegółowa konsultacja, podczas której lekarz lub specjalista zdrowia psychicznego zbiera kompleksową historię medyczną i życiową. W tym etapie ważne jest, aby omówić nie tylko obecne symptomy, ale także historię zachowań i trudności w dzieciństwie, które mogą wskazywać na ADHD. Często używa się szczegółowych kwestionariuszy i skal oceny, aby zidentyfikować kluczowe obszary problemowe.
Obserwacja objawów
Specjaliści mogą również polegać na obserwacjach objawów zgłaszanych przez kobiety oraz ich bliskich. Ponieważ ADHD może różnie wpływać na różne sfery życia, ważne jest, aby zebrać informacje z różnych źródeł, w tym od partnerów życiowych, rodziny, przyjaciół oraz ewentualnie współpracowników.
Wielowymiarowa ocena
Diagnostyka ADHD u kobiet często wymaga podejścia wielowymiarowego, które może obejmować testy psychologiczne oceniające uwagę, funkcje wykonawcze, pamięć i inne funkcje poznawcze. Testy te pomagają w różnicowaniu ADHD od innych zaburzeń, takich jak: depresja, lęk, zaburzenia snu, które mogą mieć podobne symptomy.
Wywiad diagnostyczny DIVA
W przypadku diagnozy ADHD u dorosłych, specjaliści często korzystają z różnych kwestionariuszy i skal oceny, aby uzyskać pełniejszy obraz objawów i funkcjonowania pacjenta.
Wywiad Diagnostyczny ADHD u Dorosłych (DIVA) jest oparty na kryteriach DSM-IV i jest pierwszym holenderskim strukturalizowanym wywiadem, dotyczącym ADHD u dorosłych. DIVA został stworzony przez J.J.S. Kooij i M.H. Francken.
Diva jest strukturalnym wywiadem przeprowadzanym przez wykwalifikowanego specjalistę, zazwyczaj psychoterapeutę lub psychiatrę. Podczas wywiadu ocenia się różne aspekty funkcjonowania pacjenta oraz występowanie objawów ADHD w różnych obszarach życia.
W celu ułatwienia oceny, czy wszystkie 18 kryteriów ADHD były obecne zarówno w dzieciństwie, jak i w wieku dorosłym, w trakcie wywiadu przytacza się konkretne przykłady realnych zachowań. Symptomy ADHD są sprawdzane w najbardziej istotnych aspektach życia: w pracy i w szkole, w relacjach z bliskimi i rodziną, w interakcjach społecznych, w czasie wolnym, podczas wykonywania hobby. Bierze się również pod uwagę samoocenę pacjenta oraz jego przekonania we własne możliwości.
Rozpoznanie współistniejących zaburzeń
Kobiety zmagające się z ADHD często doświadczają współistniejących zaburzeń, takich jak: zaburzenia nastroju, lękowe, zaburzenia odżywiania czy uzależnienia. Zidentyfikowanie i leczenie tych współwystępujących zaburzeń jest kluczowe dla skutecznego leczenia ADHD. Wiele z tych zaburzeń może mieć podobne objawy lub się na siebie nakładać, co może sprawić trudności w diagnozie i leczeniu. Skuteczne zarządzanie ADHD u dorosłych może wymagać kompleksowego podejścia, które uwzględnia zarówno samo ADHD, jak i inne zaburzenia współwystępujące.
Leczenie ADHD u dorosłych kobiet
Skuteczne metody leczenia mogą obejmować zarówno farmakoterapię, jak i oddziaływania psychoterapeutyczne a także techniki radzenia sobie w codziennym życiu. Poniżej znajdziesz szczegółowe omówienie tych strategii.
Farmakoterapia
Leki stanowią podstawowy element leczenia ADHD. Najczęściej stosowane są stymulanty, takie jak metylofenidat czy z grup amfetaminy, które poprawiają koncentrację i zmniejszają impulsywność. Dla niektórych osób skuteczne mogą być również leki niestymulujące, jak atomoksetyna czy niektóre antydepresanty. Ważne jest, aby leczenie farmakologiczne było ściśle monitorowane przez specjalistę.
Psychoterapia
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest szczególnie skuteczna w leczeniu ADHD u dorosłych. Pomaga zrozumieć i zmienić negatywne wzorce myślenia i zachowania, a także uczy strategii radzenia sobie z trudnościami w koncentracji i organizacji. Terapia może również obejmować trening umiejętności społecznych oraz radzenie sobie z emocjami.
Psychoedukacja
Praca z ADHD skupia się na rozwoju umiejętności organizacyjnych i zarządzania czasem. Pomaga w ustalaniu realistycznych celów, priorytetyzacji zadań i wdrażaniu systemów wspierających produktywność. Poradnictwo może również obejmować wsparcie w budowaniu zdrowych nawyków, takich jak regularna aktywność fizyczna czy zbilansowana dieta, które mają pozytywny wpływ na objawy ADHD.
Wsparcie społeczne
Budowanie sieci wsparcia, zarówno wśród bliskich, jak i w grupach wsparcia dla osób z ADHD, może być nieocenione. Wymiana doświadczeń i strategii radzenia sobie może pomóc w lepszym zrozumieniu zaburzenia i poczuciu akceptacji.
ADHD u dorosłych. Jak sobie radzić?
Zrozumienie zaburzenia stanowi fundament, na którym można budować dalsze metody radzenia sobie, takie jak organizacja przestrzeni pracy czy ustalanie priorytetów i planowanie. Oprócz tych metod, istotne są również techniki redukcji stresu, które pomagają w minimalizowaniu negatywnego wpływu ADHD na życie. Techniki redukcji stresu mogą obejmować regularne ćwiczenia fizyczne, które nie tylko poprawiają ogólny stan zdrowia, ale również wpływają pozytywnie na koncentrację i samopoczucie.
Medytacja i mindfulness to kolejne przydatne techniki, które uczą uważności i pomagają w zarządzaniu impulsywnością oraz emocjami. Ważne jest także, aby znaleźć czas na relaks i odpoczynek, co może oznaczać zarówno aktywności rekreacyjne, jak i ciche chwile spędzone na czytaniu książki czy słuchaniu muzyki.
Utrzymanie zdrowej diety również odgrywa kluczową rolę w radzeniu sobie z ADHD. Posiłki bogate w białko, zdrowe tłuszcze (takie jak kwasy omega-3) i złożone węglowodany mogą wspierać funkcjonowanie mózgu i poprawiać koncentrację. Ograniczenie spożycia cukru, kofeiny i przetworzonych produktów spożywczych może przyczynić się do stabilizacji nastroju i ogólnej poprawy samopoczucia.
W końcu, budowanie i utrzymywanie relacji z ludźmi, którzy rozumieją wyzwania związane z ADHD, może być bardzo pomocne. Grupy wsparcia oferują przestrzeń do dzielenia się doświadczeniami i strategiami radzenia sobie, co może znacząco wpłynąć na poczucie akceptacji i zrozumienia.
Podsumowanie
ADHD u kobiet jest złożonym zaburzeniem, które wpływa na różne sfery życia, od zawodowej, przez edukacyjną, aż po osobistą i rodziną. Diagnoza ADHD u kobiet często napotyka na trudności ze względu na subtelność objawów lub ich błędne przypisywanie do cech charakteru.
Jeśli podejrzewasz, że zmagasz się z ADHD pamiętaj, że nie jesteś sama. Istnieje coraz większa świadomość tego, jak różnorodnie objawia się ADHD u dorosłych, zwłaszcza u kobiet. Profesjonalna diagnoza, zrozumienie i wsparcie są dostępne. Znalezienie właściwej ścieżki leczenia może znacząco poprawić Twoje codzienne funkcjonowanie. Każdy krok naprzód, nawet najmniejszy, jest osiągnięciem w drodze do lepszego zrozumienia siebie i skuteczniejszego zarządzania ADHD.
Biblioterapia:
Kupnicka, Z., Poraj, G., Kaźmierski, J. (2017). ADHD u osób dorosłych – rozpoznawanie, przyczyny i skutki, Psychiatria i Psychoogial Kliniczna, 17(3), s. 195-202.
PsychiatraPlus, (2023, 2 czerwca). ADHD u kobiet – cechy charakterystyczne, zaburzenia towarzyszące
. „Psychiatria wieku rozwojowego” – pod red. A. Popielarskiej; PZWL 2000
