Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD) to zaburzenie lękowe, które dotyka miliony ludzi na całym świecie. Podstawową cechą zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych jest występowanie nawracających obsesji lub kompulsji, które pochłaniają dużą ilość czasu, powodując znaczne cierpienie i trudności w codziennym funkcjonowaniu. Dowiedz się, jakie są podstawowe cechy tego zaburzenia oraz, w jaki sposób można skutecznie leczyć OCD?
Obsesje, kompulsje. Nerwica natręctw
Obsesje to uporczywe myśli, impulsy lub wyobrażenia, które są odbierane jako natrętne lub niewłaściwe, np. osoba religijna może mieć uporczywe, bluźniercze myśli albo matka może doświadczać myśli o skrzywdzeniu swojego dziecka. Warto pamiętać, że obsesyjne myśli występuje jako zjawisko normalne, występują u prawie 90 % osób. Różnicujący jest czas trwania objawów, jego intensywność i doświadczane cierpienie.
Obsesje :
- obsesje mogą występować w formie intruzywnych myśli, impulsów, obrazów wywołujących silny lęk lub stres,
- nie są zmartwieniami, związanymi z realnymi problemami w codziennym życiu,
- osoba z tym zaburzeniem próbuje zignorować, stłumić lub neutralizować występowanie obsesji.
Kompulsje to powtarzające się zachowania, które mogą być jawne lub niejawne.
Do jawnych kompulsji należą m.in. mycie rąk, kontrolowanie, porządkowanie, układanie przedmiotów w określonej kolejności. Kompulsje niejawne i ukryte to akty umysłowe, takie jak: modlenie się, liczenie lub powtarzanie słów. Celem tych zachowań jest redukcja lęku, po wykonaniu kompulsji pojawia się krótkoterminowa ulga w doświadczaniu lęku.
Kompulsje (natręctwa)
- powtarzające się zachowania lub akty umysłu, osoba czuje się zmuszona podejmować kompulsje (mają charakter przymusowy) na skutek pojawienia się obsesji,
- określone zachowania mają na celu zmniejszenie stresu, zapobiec zdarzeniom, w jakiś sposób się przygotować np. osoba, która ma bluźniercze natrętne myśli chodzi codziennie do kościoła, aby zminimalizować swój lęk.
Typowe tematy w zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym
Tematy obsesji:
- bród i choroby,
- niebezpieczeństwo zranienia siebie lub innych,
- niebezpieczeństwo popełnienie niedopuszczalnej gafy społecznej, lub niemoralnego aktu (przemoc, seks, herezja),
- porządek: wszystko musi być wykonane w odpowiednim porządku, według pewnej rutyny.
Typowe kompulsje:
- mycie/ czyszczenie,
- porządkowanie, segregowanie,
- sprawdzanie (klamki, zamki itd.),
- powtarzanie zachowań lub pewnych myśli.
Objawy nerwicy natręctw
Nerwica natręctw, znana również jest jako zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (ZOK), jest rodzajem zaburzenia lękowego, które charakteryzuje się dośweiadczaniem obsesyjnych myśli, czyli niekontrolowanych, nawracających myśli, które mogą być uciążliwe i trudne do zignorowania. W odpowiedzi na te obsesyjne myśli, osoby z nerwicą natręctw doświadczają także kompulsji, czyli powtarzających się zachowań, które podejmują w celu złagodzenia lęku związanego z obsesjami.
Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne – diagnoza
Kryteria diagnostyczne zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych według DSM V:
- Występowanie obsesji, kompulsyjnych czynności natrętnych lub obu z nich. Opisane zachowania lub czynności umysłowe mają zapobiegać, lub zmniejszać nasilenie niepokoju albo zapobiegać pewnym zdarzeniom, lub sytuacjom budzącym lęk.
- Zachowania lub czynności umysłowe nie wiążą się w rzeczywistości z tym, co mają neutralizować, są natomiast wyraźnie nadmierne i mogą się nasilać.
- Nawracające i utrwalone myśli, impulsy lub wyobrażenia są przeżywane jako natrętne lub nieodpowiednie i u większości osób powodują znaczący lęk, lub cierpienie.
- Na przykład poświęcany czas na objawy, większy niż godzinę dziennie powoduje znaczące kliniczne cierpienie lub trudności w funkcjonowaniu w sferze społecznej, zawodowej i innych ważnych obszarach. W przypadku większości osób z OCD objawy utrudniają codzienne funkcjonowanie
- Osoba podejmuje próby ignorowania lub tłumienia opisanych myśli impulsów, np. za pomocą wykonywania czynności natrętnych.
- Rozpoznanie OCD może być trudne ze względu na złożoną naturę tego zaburzenia. Objawy obsesyjno-kompulsyjne nie są spowodowane fizjologicznym działaniem substancji, np. przyjmowaniem alkoholu, marihuany lub ogólnym stanem medycznym.
Ogólna charakterystyka osób OCD – przyczyny zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych
Osoby mierzące się z objawami OCD najczęściej doświadczają przesadnego poczucia odpowiedzialności. Mają tendencje do katastrofizacji i skupianiu się na najgorszym scenariuszu. Wykazują perfekcjonizm, wysokie standardy, mają silną potrzebę kontroli – brak tolerancji na jakąkolwiek niepewność oraz przecenianie wpływu myśli na codzienne zdarzenia.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – spektrum problemów
Spektrum zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych obejmuje kilka wzajemnie się przenikających kategorii. Pierwsza z nich obejmuje takie cechy jak: impulsywność-kompulsyjność. Zarówno w przypadku zachowań impulsywnych, jak i kompulsyjnych pacjent nie jest w stanie opóźnić zachowań bądź je zahamować. Różnica pomiędzy tymi cechami, dotyczy jednak zasadniczego mechanizmu działań. Zachowania kompulsyjne powodują przejściowe zmniejszenie dyskomfortu. Celem impulsywnych zachowań jest dostarczenie przyjemności.
Drugi wymiar pozwala na włączenie w kontinuum obsesji i natręctw. Osoba cierpiąca na zaburzenie obsesyjno-kompulsywnee może doświadczać przewagi myśli natrętnych, a z drugiej strony z mogą przeważać czynności natrętne (często rozpoznawane u dzieci i młodzieży).
Trzeci wymiar obejmuje cechy – dobry wgląd, słaby wgląd. Wśród pacjentów istnieje grupa niekrytyczna w stosunku do swoich dolegliwości i objawów. Mają silną wiarę w swoje obsesje i zachowania kompulsywne. Pacjenci mogą nie radzić sobie z objawami a mimo to chcieć zachować rytuały, pomimo, że stają się trudne do przerwania. Na przykład, sprawdzanie, czy drzwi są zamknięte i wiara, że sprawdzanie uchroni ich przed potencjalną kradzieżą.
Współwystępowanie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych OCD
Współwystępowanie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych z innymi zaburzeniami psychicznymi jest zjawiskiem bardzo częstym. Spośród najczęściej opisywanych należy wymienić przede wszystkim: zaburzenia lękowe, depresja, zaburzenia nerwicowe, zaburzenia osobowości oraz zaburzenie odżywiania.
Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Psychoterapia poznawczo-behawioralna CBT
W przypadku cięższych objawów zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, psychiatra może zalecić farmakoterapię w celu łagodzenia objawów. W terapii zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych farmakoterapia może być stosowana samodzielnie lub w połączeniu z innymi metodami terapeutycznymi. Wdrożenie leczenia farmakologicznego, takiego jak regulacja poziomu serotoniny, może przynieść ulgę pacjentowi w poprawie zdrowia psychicznego.
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) to forma psychoterapii, która okazała się skuteczna w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD). Koncentruje się na zmianie myśli i zachowań związanych z OCD, pomagając pacjentom zidentyfikować i zakwestionować ich negatywne przekonania oraz zastąpić je bardziej realistycznymi. Celem terapii jest zdystansowanie się wobec myśli natrętnych i zaakceptowanie ich jako nieistotnych dla dalszego funkcjonowania. CBT obejmuje również terapię ekspozycyjną, która polega na stopniowym minimalizowaniu zachowań kompulsyjnych. Najlepsze rezultaty można się spodziewać w przypadku leczenia OCD, łącząc techniki poznawcze i behawioralne.
Model poznawczy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych
Kluczową przyczyną oraz czynnikiem podtrzymującym występowanie zespołu obsesyjno-kompulsyjnego jest błędna interpretacja występujących intruzji. Jest wiele badań mówiących o tym, że występowanie intruzji jest zjawiskiem powszechnie występującym, co pozwala sądzić, że specyficzny sposób ich interpretowania wiąże się z silnym poczuciem odpowiedzialności za możliwe wyrządzenie szkody, krzywdy sobie lub innym. To najprawdopodobniej prowadzi do przeżywania dyskomfortu i silnego lęku, który z kolei uruchamia proces zachowań kompulsyjnych podtrzymujący istnienie zaburzenia.
Fuzja myślenia i działania
Pacjenci z OCD często utożsamiają myśl z działaniem. Podczas oddziaływań terapeutycznych pacjenci z OCD próbują oddzielić własne myśli od zachowań. Na przykład – miałam myśl o zdradzie nie oznacza, że zdradziłam.
Fuzja myśli i działania może przybierać następujące formy:
- Myśl = działaniu
- Jeśli myślę w ten sposób, muszę cos zrobić, aby temu zapobiec.
- Myślenie w ten sposób jest tak samo złe jak działanie.
- Pojawienie się tej myśli w głowie świadczy, jak bardzo złą osoba jestem.
- Pojawienie się tej myśli świadczy, o tym, że mogę stracić kontrolę i rzeczywiście tego dokonać.
Charakterystyczne zniekształcenia poznawcze OCD
Najważniejsze zniekształcenia poznawcze występujące u osób z OCD.
Myślenie dychotomiczne – „jeśli popełnię błąd, to znaczy, że jestem beznadziejna”.
Nadmierne wyolbrzymianie – „lepiej umyć się jeszcze raz, wtedy będę na pewno czysta”.
Katastrofizacja – „jeśli nie umyje się jeszcze raz, to na pewno zachoruje na groźną chorobę”. Personalizacja – „jeśli moje dziecko zachoruje, to będzie moja wina”.
Myślenie magiczne – „jeśli nie wyjdę na balkon, to nic się nie stanie”.
Negatywne etykietowanie – „jestem nienormalna, jestem chora”.
Muszę, powinnam – „powinnam wszystko kontrolować, muszę wszystko sprawdzać”.
Metody leczenia. Ekspozycja i powstrzymywanie reakcji. Jak leczyć zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne? Podejście behawioralne
Procedury ekspozycji i powstrzymywania reakcji stanowią najbardziej skuteczne metody redukowania kompulsji. Podejście behawioralne opiera się na zasadzie, że kompulsje, które łagodzą dyskomfort, podlegają negatywnemu wzmocnieniu i w ten sposób rośnie prawdopodobieństwo ich wystąpienia.
Planowanie terapii ekspozycyjnej polega na określeniu bodźców wyzwalających niepokój oraz czynności natrętnych, wraz z oceną nasilenia niepokoju i przymusu wykonania kompulsji.
Na przykład osoba, która boi się zarazków i stosuje szereg zachowań kompulsywnych, stopniowo wystawia się na kontakt z potencjalnymi zarazkami (np. dotkniecie klamki, podłogi) nie pozwalając jej na umycie rąk.
Dzięki regularnym ćwiczeniom ekspozycyjnym osoba zaczyna uczyć się, że lęk się zmniejsza, oswaja się z potencjalnymi zagrażającymi doświadczeniami, które za pomocą powtórzeń zaczynają już nie być takie straszne. Istnieją dwa rodzaje ekspozycji: ekspozycja rzeczywista, ekspozycja wyimaginowana.
Habituacja
Habituacja to proces zmniejszania lub eliminowania reakcji na powtarzający się bodziec. Często ten proces wykorzystywany w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, w terapii ekspozycyjnej.
Dzięki procesowi habituacji wiemy, że lęk nie może rosnąć w nieskończoność, musi w końcu zacząć się zmniejszać. Lęk można oswoić pomimo jego obecności, ignorowany lęk zanika jak nieużywany mięsień. Habituacja pomaga osobom cierpiącym na OCD stopniowo zmniejszać poziom lęku i przestać angażować się w kompulsyjne zachowania, takie jak mycie rąk, sprawdzanie, liczenie itp. Poprzez wielokrotne wystawianie się na źródło swojego lęku lub niepokoju, odraczając zachowania kompulsywne, pacjenci mogą doświadczyć, że lęk samoistnie będzie stopniowo spadać.
Pamiętaj, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne można skutecznie leczyć. Jedną z najskuteczniejszych terapii jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). CBT pomaga osobom z OCD rzucić wyzwanie irracjonalnym myślom oraz przerwać cykl kompulsyjnych zachowań.
