Dermatillomania, znana również jako patologiczne skubanie skóry, to poważne schorzenie, które może znacząco wpływać na jakość życia. Pozostaje często w cieniu, ukrywana pod warstwami makijażu, długimi rękawami i poczuciem wstydu. W tym artykule przyjrzymy się bliżej temu zaburzeniu, jego definicji, klasyfikacji, przebiegowi i następstwom, a także omówimy, jak przestać skubać skórę.
Czym jest dermatillomania?
Dermatillomania, określana w literaturze medycznej jako skin picking disorder lub pathological skin picking, reprezentuje spektrum zachowań kompulsywnych charakteryzujących się powtarzającym się, celowym uszkadzaniem integralności skóry poprzez skubanie, drapanie, pocieranie, czy inne formy mechanicznego oddziaływania.
Dermatillomanialub kompulsywne skubanie skóry, to stan, w którym zwykłe skubanie skóry przekształca się w problematyczne zachowanie prowadzące do krwawienia, blizn i innych uszkodzeń skóry.
Definicja dermatillomanii
Dla większości ludzi sporadyczne skubanie skóry jest nieszkodliwym nawykiem. Problem pojawia się wtedy, gdy zachowanie wymyka się spod kontroli i zaczyna negatywnie wpływać na życie osoby.
Dermatillomania to zaburzenie, w którym osoba cierpiąca odczuwa nieodparty przymus skubania, drapania, wyciskania lub uszkadzania swojej skóry. Jest to patologiczne skubanie skóry, które często prowadzi do powstawania ran, strupów i blizn. Pacjent z dermatillomanią może powtarzać te czynności w odpowiedzi na stres, lęk, nudę, a nawet pod wpływem natrętnych myśli dotyczących skóry, co z czasem znacząco wpływa na jego codzienne funkcjonowanie.
Klasyfikacja schorzenia
W kontekście klasyfikacji, dermatillomania jest często umieszczana w grupie zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych oraz innych zaburzeń pokrewnych. Wcześniej zaliczana do zaburzeń kontroli impulsów, obecnie jest szeroko rozpoznawana jako samodzielne schorzenie, które może współwystępować z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak zaburzenia lękowe czy trichotillomania. Klasyfikacja ta pomaga w odpowiednim zdiagnozowaniu i zaplanowaniu leczenia dermatillomanii.
Przebieg i następstwa patologicznego skubania
Przebieg i następstwa patologicznego skubania skóry mogą być bardzo poważne. Powtarzające się uszkodzenia skóry prowadzą do ran, zakażeń, blizn i trwałych zmian dermatologicznych. Osoba cierpiąca na dermatillomanię często odczuwa silne poczucie winy, wstyd i obniżoną samoocenę, co nasila lęk i tworzy błędne koło. W skrajnych przypadkach patologiczne skubanie skóry może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych wymagających interwencji medycznej, a nawet hospitalizacji.
Dermatillomania – przyczyny
Czynniki psychologiczne
Dermatillomania, jako złożone schorzenie, często ma swoje korzenie w czynnikach psychologicznych, które wpływają na mechanizm przymusu skubania skóry. Osoba cierpiąca na dermatillomanię może doświadczać szeregu wewnętrznych konfliktów, stresu, frustracji czy nudy, które stają się wyzwalaczami do powtarzania czynności uszkadzania skóry. Jest to często sposób radzenia sobie z trudnymi emocjami, choć na dłuższą metę pogarsza jakość życia i nasila poczucie winy, utrudniając codzienne funkcjonowanie.
Wpływ lęku i nerwicy
Wpływ lęku i nerwicy jest kluczowy w rozwoju i utrzymywaniu dermatillomanii. Osoby doświadczające nasilonego lęku, zaburzeń lękowych czy nerwicy często znajdują ulgę w patologicznym skubaniu skóry, choć jest to ulga chwilowa i iluzoryczna. Lęk może prowadzić do kompulsywnych zachowań, gdzie uszkodzenia skóry stają się mechanizmem redukcji napięcia. W wielu przypadkach dermatillomania współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi, zwłaszcza tymi z grupy zaburzeń lękowych.
Rola środowiska i genetyki
Rola środowiska i genetyki w etiologii dermatillomanii jest przedmiotem badań w dziedzinie neuropsychiatrii i neuropsychologii. Choć nie zidentyfikowano pojedynczego genu odpowiedzialnego za dermatillomanię, uważa się, że predyspozycje genetyczne mogą zwiększać podatność na to schorzenie. Czynniki środowiskowe, takie jak traumatyczne doświadczenia, stres w dzieciństwie, brak wsparcia czy nacisk na perfekcjonizm, mogą również przyczyniać się do rozwoju patologicznego skubania skóry.
Dermatillomania – objawy
Fizyczne objawy skubania skóry
Fizyczne objawy dermatillomanii są najbardziej widoczne i często świadczą o poważnym przebiegu i następstwach patologicznego skubania. Osoba cierpiąca na dermatillomanię będzie miała na skórze widoczne rany, strupy, blizny, a także przebarwienia wynikające z ciągłego drapania i skubania skóry. Często dochodzi do zakażeń w miejscach uszkodzenia skóry, co może prowadzić do poważnych komplikacji dermatologicznych wymagających specjalistycznego leczenia.
Psychiczne skutki dermatillomanii
Psychiczne skutki dermatillomanii są równie, jeśli nie bardziej, dotkliwe niż fizyczne. Pacjent często odczuwa silny wstyd, poczucie winy i bezradność w obliczu niemożności zaprzestania przymusu skubania skóry. Obniżona samoocena, izolacja społeczna, a nawet depresja są częstymi konsekwencjami tego schorzenia. Osoba cierpiąca na dermatillomanię może unikać sytuacji społecznych, w których jej uszkodzenia skóry są widoczne, co dodatkowo nasila lęk i cierpienie.
Jak rozpoznać dermatillomanię?
Rozpoznanie dermatillomanii wymaga uwagi na kilka kluczowych objawów. Przede wszystkim, pacjent musi odczuwać nieodparty przymus skubania, drapania lub uszkadzania skóry, który prowadzi do widocznych ran lub strupów. Ważne jest również, aby te zachowania powodowały znaczące cierpienie lub upośledzenie w codziennym funkcjonowaniu. Często pacjent używa narzędzi, takich jak pęseta, aby usunąć niedoskonałości skórne. W celu postawienia diagnozy dermatillomanii konieczna jest konsultacja ze specjalistą.
Dermatillomania – rodzaje
Typy patologicznego skubania
Dermatillomania, choć często postrzegana jako jednorodne schorzenie, może objawiać się w różnorodnych typach patologicznego skubania, wpływając na przebieg i następstwa choroby. Niektórzy pacjenci koncentrują się na konkretnych obszarach ciała, takich jak twarz, ramiona czy plecy, podczas gdy inni mają tendencję do skubania losowych miejsc. Możemy wyróżnić typ skubania kompulsywnego, często występującego w odpowiedzi na silny lęk lub stres, oraz skubania automatycznego, które dzieje się nieświadomie, na przykład podczas oglądania telewizji.
Różnice między rodzajami dermatillomanii
Różnice między rodzajami dermatillomanii są istotne dla skutecznego leczenia, ponieważ wpływają na dobór terapii i strategii radzenia sobie z przymusem skubania. Pacjent z typem kompulsywnym często doświadcza silnego wewnętrznego napięcia przed epizodem skubania, a ulga następuje dopiero po uszkodzeniu skóry. Natomiast w przypadku typu automatycznego, osoba cierpiąca może nawet nie pamiętać momentu uszkodzenia skóry, co utrudnia identyfikację wyzwalaczy. Klasyfikacja ta pomaga w lepszym zrozumieniu, czym jest dermatillomania i jak efektywnie ją leczyć.
Jak wygląda cykl dermatillomanii?
Skubanie często zaczyna się jako bezmyślny nawyk. Jeśli osoba znajduje w tym jakąś satysfakcję, nawyk się wzmacnia. W przeciwieństwie do innych nałogów (jak palenie papierosów), skubanie skóry nie wymaga świadomego wysiłku – twoja skóra jest zawsze „pod ręką”.
Zazwyczaj zachowanie zaczyna się od chęci „poprawienia” czegoś na skórze:
- Pryszcz, który „trzeba” usunąć
- Nierówna skórka przy paznokciu
- Coś, co „po prostu nie czuje się dobrze”
Kiedy skubanie prowadzi do krwawienia i powstawania strupów, te strupy stają się kolejnymi celami do usunięcia. W ten sposób powstaje trudny do przerwania cykl.
Przykłady zachowań związanych z dermatillomanią
Przykłady zachowań związanych z dermatillomanią są bardzo zróżnicowane i obejmują nie tylko intensywne drapanie i skubanie skóry, ale również wyciskanie, ściskanie, gryzienie czy wyrywanie włosków lub skórek wokół paznokci. Często osoba cierpiąca używa narzędzi, takich jak pęseta, igła czy lusterko, aby „doskonalić” swoją skórę, co prowadzi do widocznych ran, strupów i blizn. Te powtarzające się uszkodzenia skóry znacząco wpływają na jakość życia, nasilają poczucie winy i mogą prowadzić do poważnych zakażeń, wymagających interwencji dermatologicznej.
Dermatillomania – leczenie
Terapie i interwencje
Leczenie dermatillomanii opiera się na zastosowaniu terapii i interwencji psychologicznych, które mają na celu redukcję przymusu skubania skóry i poprawę jakości życia. Kluczową rolę odgrywa terapia poznawczo-behawioralna (CBT), w tym techniki odwracania nawyków, które pomagają pacjentowi świadomie zastąpić szkodliwe zachowania zdrowszymi. W leczeniu patologicznego skubania skóry wykorzystuje się również farmakoterapię, zwłaszcza leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI, które mogą pomóc w redukcji lęku i obsesyjnych myśli.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna w leczenie dermatillomanii
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) stanowi złoty standard w leczeniu dermatillomanii, oferując oparte na dowodach podejście do modyfikacji dysfunkcyjnych wzorców myślowych i behawioralnych.
Psychoedukacja obejmuje szczegółowe omówienie neurobiologicznych mechanizmów zaburzenia, jego epidemiologii, przebiegu i rokowania, co pozwala pacjentom na lepsze zrozumienie swojego stanu i zmniejszenie samoobwiniania.
Restrukturyzacja poznawcza koncentruje się na identyfikacji i modyfikacji dysfunkcyjnych przekonań dotyczących perfekcjonizmu, kontroli, wyglądu zewnętrznego i samooceny.
Trening odwracania nawyku (Habit Reversal Training) stanowi specjalistyczną technikę behawioralną polegającą na zwiększeniu świadomości wyzwalaczy, nauce alternatywnych odpowiedzi i wzmacnianiu motywacji do zmiany.
Techniki ekspozycji mogą być wykorzystywane w celu stopniowego zmniejszania wrażliwości na wyzwalacze i budowania tolerancji na dyskomfort emocjonalny.
Wsparcie dla pacjentów
Wsparcie dla pacjentów z dermatillomanią jest niezwykle ważne i często obejmuje grupy wsparcia, w których osoby cierpiące mogą dzielić się swoimi doświadczeniami i strategiami radzenia sobie z chorobą. Wsparcie ze strony rodziny i bliskich również odgrywa kluczową rolę w procesie zdrowienia, pomagając pacjentowi w radzeniu sobie z poczuciem winy i wstydu. Edukacja na temat tego, czym jest dermatillomania, jest również niezbędna, aby otoczenie zrozumiało specyfikę schorzenia i mogło efektywnie wspierać chorego w jego codziennym funkcjonowaniu.
Jak przestać skubać skórę?
Aby przestać skubać skórę, pacjent musi podjąć świadome kroki i często skorzystać z profesjonalnej pomocy. Oprócz terapii, ważne jest identyfikowanie wyzwalaczy, które prowadzą do epizodów patologicznego skubania. Może to być stres, nuda, lęk lub konkretne sytuacje. Rozwijanie alternatywnych strategii radzenia sobie z tymi emocjami, takich jak techniki relaksacyjne, medytacja czy angażowanie się w inne aktywności, są kluczowe. Regularne wizyty u dermatologa są również ważne w celu leczenia powstałych ran i zapobiegania zakażeniom.
Samodzielne strategie radzenia z dermatillomanią?
Modyfikacje środowiskowe
Kontrola oświetlenia w przestrzeniach, gdzie najczęściej występują epizody skubania, może znacząco zmniejszyć częstotliwość zachowań. Przyciemnione światło ogranicza dokładność oceny skóry i może redukować pokusę działań.
Eliminacja lub ograniczenie dostępności narzędzi używanych do skubania, szczególnie pęset, lusterek powiększających, igieł czy innych ostrych przedmiotów, stanowi praktyczną strategię redukcji szkód.
Strategiczne umieszczanie barier fizycznych, takich jak rękawiczki, plastry opatrunkowe czy specjalne naklejki na paznokcie, może przerwać automatyczne wzorce skubania.
Manipulacyjne obiekty zastępcze, takie jak piłeczki antystresowe, fidget toys, plastelina czy różne tekstury, mogą zapewnić alternatywną stymulację sensoryczną dla rąk.
Aktywności angażujące dłonie, włączając w to rysowanie, pisanie, robienie na drutach, origami czy gra na instrumentach, mogą służyć jako konstruktywne przekierowanie kompulsywnej energii.
Pielęgnacja skóry jako rytuał zastępczy może minimalizować destrukcyjne zachowania w konstruktywne praktyki wykorzystując naturalne zainteresowanie stanem skóry.
Techniki regulacji emocjonalnej
Praktyki mindfulness i medytacji pomagają w rozwijaniu świadomości chwili obecnej i zwiększaniu kontroli nad impulsywnymi reakcjami.
Techniki oddechowe mogą służyć jako natychmiastowe narzędzie interwencji w momentach narastającego napięcia emocjonalnego.
Progresywna relaksacja mięśniowa pomaga w redukcji ogólnego poziomu napięcia fizycznego i emocjonalnego.
Regularna aktywność fizyczna służy jako naturalny regulator nastroju i zdrowy sposób rozładowania stresu.
Podsumowanie
Dermatillomania to poważne, ale bardzo dobrze poddające się leczeniu zaburzenie. Jeśli rozpoznajesz u siebie opisane symptomy, pamiętaj, że nie jesteś sam/sama z tym problemem – dotyka wielu ludzi na całym świecie.
Terapia poznawczo-behawioralna oferuje skuteczne narzędzia do przełamania cyklu kompulsywnego skubania skóry.
Bibliografia:
- Grant JE, Odlaug BL, Kim SW. Lamotrigine treatment of pathologic skin picking: an open-label study. J Clin Psychiatry. 2010;71(9):1226-1228.
- Snorrason I, Belleau EL, Woods DW. How related are hair pulling disorder (trichotillomania) and skin picking disorder? A review of evidence for comorbidity, similarities and shared etiology. Clin Psychol Rev. 2012;32(7):618-629.
- Selles RR, McGuire JF, Small BJ, Storch EA. A systematic review and meta-analysis of psychiatric treatments for excoriation (skin-picking) disorder. Gen Hosp Psychiatry. 2016;41:29-37.
- Bohne A, Wilhelm S, Keuthen NJ, Baer L, Jenike MA. Skin picking in German students. Prevalence, phenomenology, and associated characteristics. Behav Modif. 2002;26(3):320-339.
- Tucker BT, Woods DW, Flessner CA, Franklin SA, Franklin ME. The Skin Picking Impact Project: phenomenology, interference, and treatment utilization of pathological skin picking in a population-based sample. J Anxiety Disord. 2011;25(1):88-95.
- Schumer MC, Bartley CA, Bloch MH. Systematic review of pharmacological and behavioral treatments for skin picking disorder. J Clin Psychopharmacol. 2016;36(2):147-152.
- Capriotti MR, Ely LJ, Snorrason I, Woods DW. Acceptance-enhanced behavior therapy for excoriation (skin-picking) disorder in adults: a clinical case series. Cogn Behav Pract. 2015;22(2):230-239.