Emetofobia, czyli lęk przed wymiotowaniem. Objawy, przyczyny, terapia

Lęk przed zwymiotowaniem, zwany również emetofobią, to jedno z mniej znanych, lecz niezwykle uciążliwych zaburzeń. Choć temat ten może wydawać się banalny, czy nawet nieistotny, dla osób cierpiących na emetofobię codzienne funkcjonowanie może stać się prawdziwym wyzwaniem. Przeżywany niepokój, związany z możliwością wymiotów sprawia, że życie staje się pełne uników, ograniczeń i stałego napięcia psychicznego. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej temu specyficznemu rodzajowi lęku, analizując jego przyczyny, objawy oraz możliwości skutecznego leczenia.

Czym jest fobia?

Fobia, słowo wywodzące się z j. greckiego, gdzie phobos oznacza strach. Mimo że lęk towarzyszy ludziom od zawsze, to termin ten używany jest w psychiatrii i psychologii w odniesieniu do specyficznych zaburzeń lękowych. Lęk może być symptomem wielu chorób somatycznych, pojawia się u osób zmagających się z uzależnieniami, ale może też być efektem zaburzeń nerwicowych.

Rodzaje fobii

W medycynie wyróżnić można wiele rodzajów fobii, obejmują one:

• agorafobia, czyli zaburzenia związane z przebywaniem na otwartej przestrzeni, mogą przebiegać z wyraźnymi atakami paniki lub bez nich;
• fobia społeczna;
• fobie specyficzne, tzw. izolowane;
• inne zaburzenia lękowe.

Fobie specyficzne, lęk izolowany

Szeroką grupę zaburzeń stanowią fobie izolowane. *Badania epidemiologiczne sugerują, że ogólnie występowanie fobii specyficznych jest niezwykle częste i wynosi około 7–13% w ciągu 12 miesięcy.

W literaturze czynniki wywołujące irracjonalną reakcje lękowe sklasyfikowane zostały na cztery grupy, związane z: siłami przyrody, zwierzętami, będące wynikiem konkretnej sytuacji lub związane z krwią (w tym pojawiające się na widok infekcji czy ran). Taka prezentacja sprawia, że w grupie fobii specyficznych wyodrębnić można wiele, często bardzo nietypowych zaburzeń. Niektóre diagnozowane są niezwykle rzadko. Arachnofobia, klaustrofobia czy akrofobia to terminy, których tłumaczyć nie trzeba, zdarzają się jednak również inne zaburzenia, jak np.: aerofobia, czyli strach przed powietrzem, lepidopterofobia (strach przed motylami), brontofobia (lęk przed burzą), ankrafobia (lęk przed wiatrem), ergofobia (lęk przed pracą), ambulofobia (strach przed chodzeniem) i wiele innych.

Emetofobia – co to za problem?

Jednym z nietypowych przykładów fobii jest emetofobia, czyli lęk przed wymiotowaniem W j. greckim emetikós oznacza stosującego środki wymiotne. Osoby zmagające się z zaburzeniami lękowymi odczuwają lęk w kontekście wymiotów. Najczęściej nie ma znaczenia czy są to wymioty własne, czy innych osób. Często też samo wyobrażenie potrafi wywołać napad lęku np. lęk paniczny.

Objawy emetofobii

Katalizatorem wystąpienia reakcji fobicznej jest zarówno sam widok wymiotów, wyobrażenie czynności, jak i subiektywne przeczucie osoby, że ona lub ktoś znajdujący się w jej pobliżu za chwilę zwymiotuje. Objawy emetofobii są:

• duszności;
• odczucie wstrętu, związane z wyobrażeniem sytuacji lękowej;
• atak paniki.

Objaw, który wpływa na funkcjonowanie

Omawiając symptomy emetofobii, wyróżnić można dolegliwości psychiczne oraz fizyczne.

Najbardziej charakterystycznymi objawami psychicznymi są niepokój i silne napięcie emocjonalne. Ryzyko pojawienia się czynników wyzwalających reakcję sprawia, że osoba jest podenerwowana, ma kłopoty ze skupieniem uwagi i koncentracją. Często stan napięcia towarzyszy jej przez dłuższy czas, pozostaje w stanie gotowości, jest czujna, a uwaga ukierunkowana jest na wczesne wykrycie potencjalnego zagrożenia. Pozostawanie w ciągłym napięciu emocjonalnym sprawia, że człowiek staje się drażliwy, nerwowy. Pojawiają się też zaburzenia snu oraz charakterystyczny sposób myślenia – katastroficzny. Gdy dojdzie do rzeczywistego kontaktu z obiektem, zjawiskiem lub sytuacją będącą przyczyną fobii osoba traci poczucie bezpieczeństwa i kontroli, wzrasta uczucie paniki.

Pojawiać się mogą również bardzo charakterystyczne objawy fizyczne. W związku z fobią pojawić się mogą zaburzenia rytmu serca, określane jako uczucie kołatania. Wśród często zgłaszanych objawów somatycznych pojawiają się dolegliwości związane z oddechem – duszności, spłycony i nierównomierny oddech. Ze strony układu pokarmowego najbardziej charakterystyczne są zaburzenia żołądkowo-jelitowe (mdłości, wymioty, ból, skurcz). W sytuacji zagrożenia pojawia się uczucie gorąca, często towarzyszą im bóle oraz zawroty głowy. Gdy są one bardzo nasilone mogą doprowadzić nawet do omdlenia. Lęk przed wymiotami może spowodować pojawienie się specyficznych wrażeń zmysłowych, takich jak zamazywanie obrazu, błyski przed oczami, szumy w uszach czy dreszcze. W mocno nasilonych fobiach obserwuje się również zaburzenia w obrębie napięcia mięśni, a chwilowa sztywność powoduje dolegliwości bólowe odczuwane w całym ciele.

Charakterystyczną cechą fobii, w tym także lęku przed wymiotami, jest to, że gdy zagrożenie minie, osoba czuje się bardzo zmęczona, wręcz wycieńczona. Często pojawia się bardzo duża senność.

Przyczyny emetofobii- lęk przed wymiotowaniem

Przyczyny zaburzeń związanych z odczuwaniem strachu przed wymiotowaniem (ang. specific phobia of vomiting (SPOV) nie są do końca poznane. Specjaliści przypuszczają, że ich źródła upatrywać należy w doświadczeniach jednostki. Według badań, lęk przed wymiotywaniem często rozwija się w dzieciństwie, średnio trwa około 25 lat i występuje prawie wyłącznie u kobiet. Różnica między płciami może być wynikiem samych przekonań na temat wymiotów; mężczyźni częściej postrzegają wymioty, jako coś, co pomoże im się lepiej poczuć, jako funkcja oczyszczająca.

Badania podkreślają również związek pomiędzy podwyższonym wewnętrznym umiejscowieniem kontroli a lękiem przed wymiotowanie. Jest to zgodne z doświadczeniem osób chorych na SPOV, które boją się utraty kontroli i które mogą wmawiać sobie, że mogą uniknąć wymiotów, kontrolując reakcję odruchową. Badacze odkryli, że osoby z lękiem mają zwiększoną skłonność do wstrętu i wysoką wrażliwość sensoryczną.

Diagnostyka emetofobii

Każde zaburzenia lękowe powinny zostać skonsultowane ze specjalistą. W przypadku emetofobii bardzo ważne jest wykluczenie innych zaburzeń. SPOV w znacznym stopniu pokrywa się, zwłaszcza z lękiem o zdrowie i zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi.

Podstawą diagnozy jest stwierdzenie czy występujący silny lęk jest ukierunkowany na konkretne sytuacje lub obiekty. W przypadku fobii często chory stara się unikać sytuacji stresowych, eliminując w miarę możliwości czynniki wywołujące lęk. Te reakcje ochronne wymagają wielu poświęceń, ryzyko narażenia na kontakt z czynnikami aktywującymi reakcję fobiczną sprawia, że taka osoba stale odczuwa strach.

Bardzo charakterystycznym symptomem fobii jest to, że reakcja występuje natychmiast po kontakcie z czynnikiem wyzwalającym i jest powtarzalna. Najczęściej odczuwany lęk jest wyjątkowo intensywny, a jednocześnie wręcz irracjonalny, nieadekwatny do zagrożenia. Istotną kwestią w diagnostyce fobii jest czas trwania objawów ( co najmniej 6 miesięcy).

Strach przed wymiotowaniem. Jak leczyć emetofobię?

Prawidłowo zdiagnozowana emetofobia może być skutecznie leczona. Ze względu na charakter objawów, jest to choroba leczona głównie przy pomocy psychoterapii. W praktyce, w pracy z pacjentem wykorzystywane są dwa rodzaje psychoterapii:

• zgodnie z koncepcją behawioralno-poznawczą, jej istotą jest prowadzenie działań opartych na 4 filarach (ekspozycji, redukcji zachowań zabezpieczających, zmianie czynników skupiających uwagę, a w konsekwencji zmianie schematów poznawczych);
• w oparciu o terapię psychodynamiczną, u której podstaw znajdują się założenia zbliżone do psychoanalizy.

Dotychczasowe badania i obserwacje dowodzą, że model poznawczo-behawioralny charakteryzuje się rzeczywistą, wysoką skutecznością w pracy z osobami ze zdiagnozowaną fobią specyficzną. W tym wariancie konieczne jest uwzględnienie czynników powodujących określone zaburzenia. Należy uzmysłowić sobie, że człowiek kreuje rzeczywistość poprzez przypisanie konkretnym bodźcom znaczenia. Zrozumienie tego schematu sprawia, że można wpływać na modyfikację wyuczonych zachowań.

Mimo że psychoterapia jest podstawą leczenia fobii, to nie jest ona jedyną metodą. U osób, u których lęk jest szczególnie nasilony oraz obserwowane są epizody ostrych ataków paniki, lekarz może podjąć decyzję o konieczności włączenia farmakoterapii. Wśród stosowanych preparatów wykorzystywane są:

• inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny;
• inhibitory monoaminooksydazy;
• selektywne inhibitory wychwytu serotoniny i noradrenaliny;
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne;
• leki anksjolityczne.

W początkowej fazie terapii mogą być też wykorzystywane preparaty z grupy benzodiazepin, których zadaniem jest głównie redukcja odczuwanego niepokoju.

W praktyce u wielu osób skuteczne leczenie wymaga jednoczesnego łączenia odpowiedniego wariantu psychoterapii z właściwie dopasowanymi lekami. Należy pamiętać, że są one dobierane przez lekarza psychiatrę. Leków nie można stosować „na własną rękę”, schemat leczenia oraz dawkę terapeutyczną ustala lekarz, uwzględniając specyficzną sytuację pacjenta, w tym nasilenie objawów, indywidualną sytuacją zdrowotną, choroby współistniejące itp.

Terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu emetofobii

W terapii poznawczo-behawioralnej (ang.CBT) specjaliści sięgają po różne metody działania, dostosowując wybór do indywidualnej sytuacji pacjenta, nasilenia objawów, przyczyny zaburzeń. Terapia CBT w leczeniu emetofobii prowadzona jest przez wykwalifikowanych psychoterapeutów, których zadaniem jest odpowiednie ustalenie planu terapii.

Terapia poznawczo-behawioralna wykorzystuje metody: psychoedukacja, restrukturyzacja poznawcza a także oddziaływania behawioralne. Terapeuta powinien znormalizować doświadczenie wymiotów jako proces adaptacyjny, który zwiększa szanse klientki na przeżycie w przypadku choroby. Można podać informacje o tym, jak wymioty są korzystne i zapobiegają chorobom, poprzez pozbycie się toksyn.

Konieczne jest też podejmowanie działań polegających na redukcji mechanizmów zabezpieczających, a także systematyczna, regularna ekspozycja na wewnętrzne i zewnętrzne bodźce wywołujące fobię. Analiza badań nad leczeniem fobii specyficznych wykazała, że ekspozycje in vivo dostarcza najwięcej dowodów skuteczności.

Główną zasadą stopniowanego narażenia in vivo jest wybór zarówno:

• wewnętrznych sygnałów wymiotów przeszłych wspomnień o wymiotach, myśli, obrazów lub doznań związanych z wymiotami,
• zewnętrznych sygnałów wymiotów, których się unika (np. zapach wymiocin).

W terapii ekspozycyjnej stopniowo narażamy pacjenta na ekspozycje, przy jednoczesnej minimalizacji zachowań poszukujących bezpieczeństwa oraz skupiania uwagi na sobie i monitorowaniu nudności.

Istnieją różne reakcje na aktualne zagrożenie zbliżającymi się wymiotami, które podlegają oddziaływaniom terapeutycznym.

• Unikanie myśli i obrazów siebie lub innych wymiotujących oraz interoceptywnych sygnałów wywołujących nudności.
• Unikanie zagrożeń zewnętrznych, które mogą prowadzić do wymiotów lub nudności.
• Nadmierna czujność w monitorowaniu zagrożeń zewnętrznych (np. osób, które mogą zachorować lub szukanie drogi ucieczki).
• Skupiona na sobie uwaga w celu monitorowania nudności.
• Zamartwienie i planowanie mentalnych dróg ucieczki przed wymiotami innych osób.
• Przesadne poczucie odpowiedzialności i wiara w zdolność powstrzymania się od wymiotów.
• Zachowania, związane z poszukiwaniem bezpieczeństwa, w tym kompulsywne sprawdzanie i szukanie zapewnień wśród bliskich.

W terapii CBT wszystkie te reakcji są interpretowane jako obszary podtrzymujące lęk, wobec tego w terapii pracuję się nad minimalizacją tych reakcji.

„Boję się, że będę wymiotować”. Wpływ lęku przed wymiotami na codzienne życie

Lęk przed wymiotami potrafi mocno utrudnić życie i codzienne funkcjonowanie. Irracjonalny strach sprawia, że osoby zmagające się z fobią dokładają starań, aby unikać sytuacji ryzykownych. Starają się zatem ograniczyć kontakt z ludźmi, których podejrzewają, że mogą wymiotować. Często swoistą „grupę ryzyka” stanowią dla nich dzieci czy osoby w stanie upojenia alkoholowego. Starają się nie przebywać w zatłoczonych miejscach, dlatego też rezygnują z wydarzeń kulturalnych, jak np. koncerty, unikają podróżowania komunikacją miejską. Podróż statkiem lub samolotem jest przez nich utożsamiana jako zagrożenie, ze względu na wyższe ryzyko pojawienia się wymiotów (u siebie lub u innych pasażerów).

Dużym problemem jest przeświadczenie, że pewne grupy żywności mogą doprowadzić daną osobę do wymiotów. Zdarza się, że pewne produkty są identyfikowane jako niebezpieczne, jak np. wędliny czy mięso – mogą budzić niepokój czy rzeczywiście są świeże. Takie postępowanie prowadzi do ograniczenia odżywiania, co może przynieść problemy zdrowotne. Właściwie dopasowana, zbilansowana dieta jest podstawą zdrowia. Pomaga dostarczać niezbędnych składników odżywczych.

Strach przed wymiotowaniem u młodych kobiet może być na tyle silny, że świadomie będą one odkładały decyzję o macierzyństwie, bojąc się, że nie będą w stanie poradzić sobie z lękiem. W pierwszym trymestrze ciąży wiele pań zmaga się z nudnościami i wymiotami i niestety, ale nie można przewidzieć czy i u kogo tego typu komplikacje wystąpią.

Komfort życia osób zmagających się z lękiem przed wymiotami w dużym stopniu zależy od tego, jak wykształciły one umiejętność unikania sytuacji zagrożenia. Warto mieć świadomość, że takie działanie nie jest sposobem leczenia, problem nadal istnieje i w każdej chwili może spowodować wystąpienie nasilonych objawów, z atakiem ostrej paniki włącznie. Aby nie dopuścić do sytuacji ekstremalnych, najlepiej jest zdecydować się na odpowiednie leczenie i rzeczywiście zapanować nad objawami.

 

 

 

Bibliografia:

1. K. Adamczyk, D. Adamczyk, R. Wójcik, U. Fałkowska, E. Soroka, Rzadkie fobie specyficzne – rodzaje i leczenie, https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/download/58177/45556
2. A. Nitka-Siemińska, Zaburzenia lękowe – charakterystyka i zasady leczenia https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/download/37816/26730
3. *https://www.cambridge.org/core/journals/the-cognitive-behaviour-therapist/article/cognitive-behaviour-therapy-for-a-specific-phobia-of-vomiting/C8E04C5AAAB902B63560EA0E0827E393