Relacje z rodzicami są zawsze naszymi pierwszymi relacjami w życiu. Te relacje w dużym stopniu kształtują nas i zaspokajają nasze podstawowe potrzeby psychologiczne m.in. bezpieczeństwo, opiekę, autonomię. Niestety zdarza się, że rodzinne więzi bywają dysfunkcyjne, a potrzeby nie są realizowane w wystarczającym stopniu. Gdy nie doświadczaliśmy wystarczającej autonomii, nie mogliśmy poznać siebie, tak, aby zbudować własną tożsamość. Schemat uwikłania dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych, wpływając na nasze podejście do bliskich relacji, nasze poczucie wartości, a nawet sposób, w jaki radzimy sobie z trudnościami życiowymi.
Dowiedz się, czym jest schemat uwikłania, jaki ma wpływ na nas i nasze relacje i czy istnieją sposoby, by przełamać taki schemat w swoim życiu?
Uwikłanie – psychologia
Uwikłanie emocjonalne, znane również jako enmeshment, jest terminem używanym w psychologii i terapii rodzin do opisania niezdrowej, zbyt związanej lub dysfunkcyjnej relacji między członkami rodziny. Jest to rodzaj relacji, w której granice osobiste między bliskimi są zamazane lub niezdrowo połączone, co prowadzi do braku zdrowej autonomii i indywidualności.
Czym jest uwikłanie emocjonalne?
Bliskość, przywiązanie i bezpieczeństwo – zazwyczaj z tym powinna kojarzyć się rodzina. Niestety w wielu przypadkach rodzina przyczynia się raczej do powstania różnych traum, a jednym z nich jest uwikłanie emocjonalne w dorosłości. Oznacza to między innymi sytuacje, w której wspólne rodzinne wartości nie są czymś pozytywnym, a stanowią za to ciężar i poważne koszty emocjonalne.
W przypadku uwikłania w rodzinie między jej członkami nie zostają określone zdrowe granice. Zamiast tego poszczególne role są zatarte i nieoczywiste. Więzi w takim układzie są silne, ale bywają też bardzo niezdrowe i obciążające. Uwikłanie oznacza zatem między innymi zbyt silne zaangażowanie, na przykład w przypadku rodzica czy partnera. Trudno wyznaczyć ramy poszczególnych ról i figur, a cała sytuacja bywa po prostu niejasna.
Podczas występowania uwikłania emocjonalnego, przywiązanie może stać zbyt silne i przekraczające granice, w taki sposób, że dwie osoby czują się nieomal jednością. Tego rodzaju doświadczenie blokuje powstanie prawidłowej autonomii, a bliskość zaczyna być interpretowana jako coś niebezpiecznego i przytłaczającego.
Dzieci, które są w tego typu relacjach, nie są w stanie rozwinąć własnego “ja”. Wobec tego schemat bywa określany, jako schemat uwikłania emocjonalnego lub nie w pełni rozwiniętego ja.
Uwikłanie emocjonalne w rodzinie
Schemat uwikłania powstaje w rodzinie. Rodzice są zbyt blisko z dziećmi, blokując tym samym ich rozwój jako jednostek. Odbierana jest im autonomia i tożsamość a zastępuje ją źle pojmowana dysfunkcyjna bliskość. Dorosłe dziecko będzie zawsze bezwarunkowo przywiązane do rodzica czy opiekuna.
Takiemu schematowi towarzyszą bardzo często niezdrowe emocje. Rodzice mogą zacząć nadmiernie i niewłaściwie polegać na dziecku, a ono nie ma żadnych narzędzi, by się przed tym obronić. Oprócz tego wpłynie to też na kształt innych relacji, jakie będzie próbowało nawiązać w dorosłym życiu. Jeśli zechce zrobić coś tylko dla siebie, to zacznie zmagać się z przytłaczającym poczuciem winy, być może wzbudzonym właśnie przez rodzica. Zdarza się, że takie schematy są potem powielane i powtarzane z pokolenia na pokolenie, ponieważ w rodzinie brakuje prawidłowych wzorców i granic, którymi można się kierować w kontaktach z innymi jej członkami.
Skrzywdzenie emocjonalne – najważniejsze cechy uwikłania
Najważniejsze cechy uwikłania to:
- Brak granic osobistych. W przypadku uwikłania emocjonalnego granice są rozmyte. Członkowie rodziny mają tendencję do utożsamiania się ze sobą, a ich emocje, myśli i życia są ściśle splecione.
- Brak zdrowej autonomii. Osoby uwikłane emocjonalnie często mają trudności z wyznaczaniem i utrzymywaniem własnych granic, zarówno emocjonalnych, jak i fizycznych. Czują się zaangażowane lub odpowiedzialne za emocje i decyzje innych członków rodziny.
- Zależność emocjonalna. W takich relacjach osoby mogą wykazywać nadmierną zależność emocjonalną względem siebie nawzajem, co prowadzi do trudności w przeżywaniu i wyrażaniu własnych emocji niezależnie od innych.
- Brak indywidualności. Osoby uwikłane emocjonalnie mogą mieć trudności z rozwojem swojej własnej tożsamości, ponieważ są zbyt mocno związane z innymi członkami rodziny. Ich potrzeby, cele i preferencje mogą być zaniedbywane na rzecz potrzeb innych.
- Trudności w podejmowaniu decyzji. Uwikłanie emocjonalne może prowadzić do trudności w podejmowaniu własnych decyzji, ponieważ osoby dotknięte tym doświadczenie, kierują się bardziej potrzebami lub oczekiwaniami innych niż swoimi własnymi.
Schemat uwikłania – przyczyny
Gdzie leży źródło występowania takich schematów? Uwikłanie emocjonalne ma wiele różnych powodów. Jednym z nich może być na przykład trauma lub choroba, któregoś z rodziców. Zdarza się, że pojawia się, gdy rodzic cierpi z powodu choroby psychicznej lub ktoś zmaga się z przewlekłymi dolegliwościami, które wymagają ciągłej kontroli czy opieki. Schemat uwikłania emocjonalnego pojawia się też, kiedy dorosły nadmiernie ingeruje w życie dziecka, na przykład kontrolując wszystkie aspekty jego życia. Jeśli rodzic czyni dziecko swoim partnerem m.in. parentyfikacja, narzucając mu nieadekwatną funkcję w rodzinie, to również może prowadzić do zaburzenia więzi. Przykładem tego jest pijący ojciec i matka, która mianuje jedno z dzieci jego zastępcą.
Przeciwieństwem tej sytuacji jest z kolei autorytarny styl wychowania, kiedy to rodzic znacznie dominuje nad dziećmi. To także może budować między nimi niezdrową relację i stać się traumą. Schemat uwikłania może dotyczyć rodzin, w których rodzice przejawiają narcystyczne cechy, skupiając uwagę na sobie lub czerpiąc siłę i wartość z podporządkowania i zależności swoich dzieci. Rodzic często nie akceptuje, gdy dorosłe dziecko zdecyduje się odejść od jego przekonań, wartości, emocji. Często liczy na swoje dziecko, że będzie wsparciem emocjonalnym, oczekując, że będzie żyło w pobliżu niego oraz w określony sposób np. będzie miało określony zawód albo określonego partnera. Sprawdź artykuł – toksyczne matki.
Rola najlepszego przyjaciela opiekuna także z łatwością może doprowadzić do powstania uwikłania emocjonalnego. Przykładem bywają córki, które stają się powierniczkami matek, przez co często muszą radzić sobie z problemami, z którymi nie powinny mieć styczności ze względu na swój młody wiek.
Jak widać, ograniczanie autonomii dziecka czy jego samodzielności odbywa się na wiele sposobów, ostatecznie mając zbliżony efekt, czyli powstanie schematu uwikłania emocjonalnego.
Schemat uwikłania emocjonalnego – test
Przeczytaj poniższe zdania. Jeśli identyfikujesz się z pięcioma lub więcej z tych stwierdzeń, prawdopodobnie możesz się borykać ze schematem uwikłania.
- Trudno mi utrzymać granice z rodzicami.
- Moi rodzice są nadmiernie zaangażowani w moje życie.
- Często duży wpływ na mnie ma stan emocjonalny moich rodziców lub partnera.
- Jeśli moi rodzice lub partner są niezadowoleni – ja jestem nieszczęśliwa.
- Trudno mi zaspokoić własne potrzeby, jeśli są one sprzeczne z moimi rodzicami lub partnerem.
- Czasami nie czuję, że moje życie należy do mnie.
- Jestem tak blisko rodziców lub partnera, że trudno mi mieć własną tożsamość.
- Czuję się zobowiązana opowiedzieć rodzicom o wszystkich intymnych szczegółach mojego życia.
- Mam problemy z utrzymaniem poczucia siebie w intymnych związkach.
- Często czuję się przytłoczona, gdy jestem w pobliżu rodziców.
Jak schemat uwikłania wpływa na dorosłe życie? Konsekwencje
Jako dziecko nie mogłaś oddzielić się od rodziców i kształtować swojej tożsamości? Niestety, często ciężar uwikłania może bardzo mocno wpływać na Twoje dorosłe życie. Możesz borykać się z trudnościami stawiania zdrowych granic w relacjach, możesz doświadczać niepewności w podejmowaniu decyzji. Możesz tracić energię na zapewnianiu innych, że twoje działania, pomysły są właściwe. Częstą emocją towarzyszącą schematowi uwikłania jest poczucie winy lub wstyd, gdy wydaje ci się, że bliscy nie są zadowoleni lub czujesz, że nie robisz tego, co sobie życzą.
Często możesz mierzyć się z doświadczeniem braku czasu dla siebie, zapominać o swoich potrzebach i własnej autonomii. Możesz być pochłonięta cudzym życiem do tego stopnia, że trudno czasem jest ci określić, gdzie w tym wszystkim jesteś Ty.
Schemat uniemożliwia ci zbudowanie stabilnego poczucia siebie. Często czujesz, że nie masz poczucia kierunku ani celu własnego życia – podążasz za kierunkiem i celem osoby, z którą jesteś uwikłana.
Uwikłanie w związku
Doświadczenia uwikłania w rodzinie mogą wpływać na to, jak budujesz relacje w związku. Uwikłanie emocjonalne w związku może być szkodliwe dla obu partnerów, prowadząc do poczucia zagubienia, braku satysfakcji z życia oraz utrudnienia w rozwoju jako indywidualności.
Uwikłanie w związku, odnosi się do niezdrowej dynamiki relacji, w której partnerzy stają się zbyt silnie związani emocjonalnie, nie pozwalając sobie nawzajem na autonomię i indywidualność. To może prowadzić do utraty granic osobistych, trudności w utrzymywaniu zdrowych relacji oraz ograniczenia rozwoju osobistego każdej osoby.
Ważne jest, aby partnerzy zdawali sobie sprawę z tych wzorców i ewentualnie szukali pomocy terapeutycznej, aby nauczyć się tworzyć zdrowsze granice emocjonalne, rozwijać indywidualność i budować bardziej równoważone relacje. Terapia par może być skuteczną metodą pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z uwikłaniem emocjonalnym w związku.
Jak ludzie radzą sobie ze schematem uwikłania lub nie w pełni rozwiniętym ja ?
Unikanie
Jednym ze sposobów, w jaki możemy próbować sobie poradzić ze swoim uwikłaniem, jest unikanie wszystkiego, co go wyzwala. Dlatego intymne relacje mogą być szczególnie trudne dla kogoś, kto próbuje uniknąć tego schematu. Relacja wiąże się z utratą własnej niezależności i zatracaniem siebie, dlatego jedynym rozwiązaniem jest unikanie bliskości.
Nadmierna kompensacja
Czasami osoby ze schematem uwikłania mogą nadmiernie kompensować schemat, czyli zachowywać się w sposób sprzeczny z ich przekonaniem na temat własnej zależności. Na przykład, jeśli partner lubi muzykę jazzową i nienawidzi motocykli, osoba poprzez kompensacje wybierze słuchania rocka i jazdę na motocyklu. Jednakże ta nowa tożsamość nie jest zbudowana na rzeczywistych preferencjach a jedynie na budowaniu opozycji. Ponadto tego rodzaju zachowanie powodują unikanie bliskości i oddalenie się od z obawy, że mogą się uwikłać.
Poddanie się
Niektórzy mogą poradzić sobie ze schematem poprzez poddanie się jemu. Te osoby wierzą, że same nie są całością, że potrzebują innych do zbudowania własnej tożsamości. Jest zatem mało prawdopodobne, że spróbują zerwać połączenie między sobą a uwikłanymi osobami, a jeśli podejmą próbę, to będą doświadczać ogromnego poczucia winy.
Jak radzić sobie z doświadczeniem uwikłania emocjonalnego?
Ucieczka lub poddanie się schematom nie jest rozwiązaniem. Pierwszym krokiem, który pozwoli Ci na poradzenie sobie z tym doświadczeniem, jest przede wszystkim uświadomienie sobie jego istnienia oraz dostrzeżenie, że relacje w rodzinie są dysfunkcyjne a granice między jej członkami dawno zostały zatarte. Konieczne jest odrzucenie funkcji pocieszycielki, zastępczyni czy opiekunki, jaka została Ci narzucona w dzieciństwie. Uwikłanie emocjonalne w dorosłości wymaga dotarcia i zrozumienia swoich potrzeb i podążanie w ich kierunku.
Powinnaś dać sobie czas i przestrzeń na zrozumienie kim jesteś. Powinnaś dowiedzieć się, czego naprawdę pragniesz, co lubisz i jakim człowiekiem chcesz być poza relacją z rodzicami czy innymi członkami rodziny. Osoby ze schematem uwikłania mogą potrzebować pomocy w zmniejszeniu wpływów osób, z którymi są uwikłane. W takiej sytuacji czasami bardzo ważne okazuje się rozpoczęcie procesu psychoterapeutycznego..
Rola terapii schematów w pracy nad schematem uwikłania emocjonalnego
Terapia schematów koncentruje się na obszarze relacji i niezrealizowanych potrzeb z wczesnych doświadczeń, rzuca wyzwanie nieprzystosowawczym schematom.
Ta forma terapii ma na celu pomóc osobom:
- Zrozumieć ich relacje z ludźmi, z którymi są uwikłani.
- Zredukować wewnętrznego krytyka wywołującego poczucie winy.
- Odkryć swoją własną, niepowtarzalną tożsamość – w tym preferencje, opinie, decyzje, talenty.
- Nauczyć się wyznaczać zdrowe granice z innymi, zachowując równowagę pomiędzy bezpieczeństwem i autonomią.
Jeśli dostrzegasz u siebie i swoich bliskich zachowania, które mogą wskazywać na uwikłanie emocjonalne, warto sięgnąć po pomoc i dać sobie szansę wolność i odkryć na nowo siebie i własne relacje.
Bibliografia:
Gillian Heath , Helen Startup. KREATYWNE METODY W TERAPII SCHEMATÓW. Innowacje w praktyce klinicznej. GWP 2023
The Wiley-Blackwell Handbook of Schema Therapy: Theory, Research, and Practice – Michiel van Vreeswijk, Jenny Broersen, and Marjon Nadort
https://schematherapysociety.org/event-5548917
