Spotkania rodzinne to okazja do podzielania się ważnymi sprawami i wzmocnienie relacji. Niestety dla niektórych z nas wizyty rodzinne mogą się okazać trudnym doświadczeniem, przywołującym dawne nierozwiązane problemy w relacjach z najbliższymi.
Być może podczas kontaktu z rodzicem towarzyszą Ci podobne myśli:
- Nieważne, co zrobię. To im nigdy nie wystarczy.
- Jak zawsze moje zdanie w tej dyskusji się nie liczy.
- Kolejny beznadziejny prezent. Czy oni naprawdę nie wiedzą, co lubię?
- Jak zwykle zrobiłam coś źle.
- Nie chciałam nikogo urazić. Czemu ona się do mnie nie odzywa?
- Moja mama zawsze będzie obrażona. Dlaczego ona nie docenia, jak bardzo się staram?
- Dlaczego mi mówią, jak mam żyć?
- Oni mnie nie rozumieją.
Jeśli któraś z tych myśli wydaje Ci się znajoma, zapraszam do lektury o przyczynach przykrych sytuacji rodzinnych, które lubią przypominać o sobie w święta oraz strategiach radzenia sobie w ich obliczu.
Przyczyny problemów, czyli o parentyfikacji i miłości warunkowej
Przyczyn trudności w relacjach rodzinnych jest bardzo wiele, a niektóre z nich utrwalają się latami. Omówimy tutaj dwa podstawowe zjawiska, które mogą wywoływać negatywne konsekwencje w życiu rodziny – i w naszym własnym samopoczuciu. Warto dodać, że u większości rodzin, gdzie obserwujemy toksyczne zachowania, członkowie często są nieświadomi występujących problemów. Nieświadomość ta zwykle niestety nie pomaga.
Parentyfikacja to zjawisko, w którym rodzic szuka emocjonalnego wsparcia i pomocy u swojego dziecka. Dziecko ma tu odegrać rolę dorosłego, zaspokajającego potrzeby emocjonalne rodzica – dlatego często mówimy o parentyfikacji emocjonalnej.
Jako dziecko mogłaś być tą, do której rodzice zwracali się jako powierniczki, prosząc o wsparcie emocjonalne lub nawet pomoc czy radę. Twój rodzic w pewnych obszarach mógł być słaby, nieporadny, chory. Niekiedy dzieci postawione w takiej sytuacji mogą czuć się wyjątkowe, ponieważ rodzic komunikuje się z nimi na głębszym poziomie, co może tworzyć poczucie bliskości i autentyczności relacji. Jednakże ta bliskość jest pozorna i w rzeczywistości prowadzi do toksycznej relacji z rodzicami, w której podstawowe potrzeby dziecka nie są realizowane. Brak jest stabilności, opieki dorosłego oraz wolności wyrażania dziecięcych emocji.
W dorosłym życiu może to prowadzić do trudności z ustaleniem granic w obawie przed zranieniem innych i problemów z zaspokojeniem własnych potrzeb bez poczucia winy. W efekcie odtwarzania tej trudnej roli przypisanej w dzieciństwie pojawia się nadmierna odpowiedzialność za innych.
Miłość warunkowa odnosi się do zjawiska, gdy w dzieciństwie doświadczałyśmy warunków, oczekiwań rodziców, dzięki którym zyskiwałyśmy akceptację i miłość. Warunki i oczekiwania mogły być wyrażane wprost lub w sposób zawoalowany, na przykład poprzez komunikaty niewerbalne. W dzieciństwie otrzymywałyśmy przekaz, że jesteśmy w pełni wartościowe, gdy działamy zgodnie z oczekiwaniami rodziców. W tego typu rodzinach brakuje jawnej miłości bezwarunkowej, gdzie akceptację, troskę i uwagę dziecko otrzymuje za to, kim jest, nie zaś w zależności od wartości wynikającej z jego działań. Podstawowym przesłaniem wszystkich rodzajów warunkowego rodzicielstwa jest to, że dzieci muszą zapracować na miłość rodzica. Przykładem może być nagradzanie dziecka przez rodziców uwagą i zainteresowaniem tylko wtedy, gdy osiąga wysokie wyniki w nauce.
Zjawisko parentyfikacji to sytuacja bardzo obiążająca emocjonalne potrzeby dziecka, gdy w pewnym stopniu pełni rolę rodzica i troszczy się o potrzeby swojego opiekuna, co może mieć negatywne skutki dla jego autonomii i rozwoju emocjonalnego. Takie zachowanie może dawać złudzenie siły, ale niekoniecznie przyczynia się do prawidłowego rozwoju dziecka, które może rozwijać się emocjonalnie dojrzałej niż jego rówieśnicy.
Fałszywy podział ról rodzinnych i brak autonomii to charakterystyczne cechy dorosłych dzieci niedojrzałych rodziców, które doświadczyły parentyfikacji w dzieciństwie. Leczenie skutków parentyfikacji może obejmować terapię, która pomoże osobie zrozumieć i przepracować traumę związaną z fałszywym pełnieniem roli rodzica.
Konsekwencje tego zjawiska, jakich doświadczamy w dorosłym życiu, to niska samoocena, poczucie bezwartościowości, wstyd i poczucie winy. Częstą strategią radzenia sobie z tymi przytłaczającymi emocjami jest perfekcjonizm oraz nadmierna potrzeba aprobaty otoczenia. Dorosłe dziecko niedojrzałych emocjonalnie rodziców będzie spychać swoje pragnienia, lekceważąc swoje potrzeby na dalszy plan, aby zachować pozory harmonii i spokoju w relacjach
Rodzaje parentyfikacji, kiedy dziecko staje się dorosłym
Wyróżnić można dwa rodzaje parentyfikacji: parentyfikacja instrumentalna, parentyfikacja emocjonalna. Parentyfikacja instrumentalna oznacza przejęcie przez dziecko troski o różne wymiary egzystencji rodziny: zarabianie pieniędzy, opiekę nad rodzeństwem lub chorym rodzicem, sprzątanie, robienie zakupów, gotowanie posiłków itd.
Parentyfikacja emocjonalna cechuje się obsadzeniem dziecka w rolach, w których poświęca własne potrzeby, kosztem rodziców. Parentyfikacja emocjonalna ma miejsce, gdy dziecko czuje, że musi dźwigać problemy dorosłych. Dziecko staje się rodzicem swojego rodzica, mając złudzenie siły. W przypadku parentyfikacji opiekun cierpiał na depresję, dziecko występuje jako powiernik lub pocieszyciel jednego z rodziców, mediator lub sędziego w konfliktach małżeńskich, partnera (również w seksualnych). Pamiętaj, to dorosły powinien być osobą wspierająca, dającą poczucie bezpieczeństwa i ochronę a nie odwrotnie.
Parentyfikacja-sygnały ostrzegawcze
Kiedy intensywnie spędzamy czas z bliskimi, problemy z dzieciństwa mogą się odnawiać. Nim stawisz czoła tym sytuacjom, uświadom sobie przede wszystkim, że nie jesteś już tylko bezbronnym dzieckiem swojego rodzica, ale masz swoją dorosłą część, która jest silna i może Ciebie ochronić. Aby nie ponawiać znanych problemów, które niosą za sobą negatywne emocje, zwróć uwagę na tego typu słowa i zachowania twoich bliskich:
- Pytania. Zwróć uwagę, czy pytania zadawane Tobie mają funkcję poznania czy kontroli. W zdrowszych relacjach, pytanie: „Jak ci się podoba nowa praca?” ma funkcje dowiedzenia się, co u nas słychać. Toksyczni rodzice dorosłych dzieci stosują pytania, które mają za zadanie doprowadzić do szybkich wniosków, na przykład: „Wiedziałam, że będzie trudno, mówiłam ci, żebyś nie zmieniała pracy”. Z kolei niektóre rodziny nie lubią zadawać pytań, bo powoduje to utratę kontroli i/lub uwagi
- Męczennicy. Bądź ostrożna na osoby w Twoim systemie rodzinnym, które wchodzą w rolę męczenników, którzy podejmują się działań, o które często nikt ich nie prosił. Często może to przybierać postać użalania się nad sobą: „Jestem taka niekochana, taka chora”. Mogą też ciągle narzekać na wszystkie rzeczy, które robią dla ciebie, i dawać subtelnie do zrozumienia, że oczekują od ciebie rewanżu.
- Poczucie winy. Członkowie rodziny będą starali się je w Tobie wywołać poprzez swoje wypowiedzi i zachowania. W przekazie usłyszmy o tym, co powinnaś, a czego nie robisz. Często w ogóle nie będzie się to odnosić do Twoich potrzeb i wartości, tylko do odgórnych założeń.
- Autorytet. Chodzi tu o stosowanie komunikatów, w których inne ważne osoby powiedziały określone prawdy, z którymi powinnyśmy się zgodzić. Używanie autorytetu osób trzecich jest bezmyślnie rozpowszechnione w dużej mierze w życiu codziennym, ponieważ daje to poparcie niejasnych sądów. To klasyczne zrzucenie odpowiedzialności, które ma na celu wywrzeć na Ciebie wpływ, abyś zgodziła się z opiniami, wierzysz którymi się nie utożsamiasz.
- Konfrontacyjne uwagi. Celem takich prowokacyjnych zachowań jest sprawienie przykrości, wywołanie napięcia w rodzinie. Jeden z członków rodziny, pragnąc uzyskać wpływ lub kontrolę, sięga po konfrontacyjne wypowiedzi, prowadzące do natychmiastowego zdenerwowania, a nawet kłótni.
Parentyfikacja emocjonalna – sposoby radzenia sobie z trudnymi relacjami z rodzicami
- Zadbaj o swoje granice. Ustalanie nowych granic jest przedsięwzięciem trudnym, ale koniecznym, zwłaszcza jeśli twoi bliscy nie widzą potrzeby zmian w relacji. Dbając o swoją przestrzeń w nowy sposób, zaakceptuj trudności, z którymi się zetkniesz. Twoje nowe reakcje nie zmienią systemu rodzinnego od razu, ale z pewnością pomogą Tobie. Kiedy ktoś z bliskich sugeruje, że jesteś odpowiedzialna za rzeczy, na które w rzeczywistości nie masz wpływu albo nie są Twoją winą, nie sięgaj po zawiłe tłumaczenia, a raczej krótką rzeczową odpowiedź:
– Myślałam, że przywieziesz więcej potraw na święta.
– Przywiozłam tyle, ile udało mi się zrobić.
Zamiast wdawać się w kłótnie, po prostu odpowiedz „nie”, racjonalnie wskazując jasne fakty, w spokojnym tonie. Ważne, by Twoja odpowiedź była prosta i przyjazna. Unikaj przesadnego tłumaczenia, które może przesuwać Twoje granice w sposób niekorzystny dla Ciebie. - Posłuchaj samej siebie. We wszystkich możliwych sytuacjach, niezależnie od tego, czy łatwo jest dostrzec oznaki toksycznych zachowań, czy też nie, najważniejsze, byś słuchała samej siebie i tego, co czujesz w danym momencie. Czy czujesz się może naciskana, zobowiązana do mówienia lub robienia rzeczy, których wolałbyś nie robić?
Spróbuj się skupić i świadomie zwracać uwagę na sytuacje, które sprawiają, że czujesz się tak, jak w dzieciństwie, czujesz głód niezaspokojonych potrzeb, związanych z deprecjacją, niezrozumieniem czy porażką. Zamiast pozwalać sobie na odtwarzanie tego samego, zatrzymaj się i zapytaj siebie: Jak się teraz czuję? Czego teraz potrzebuję? - Perspektywa „dlaczego”. Spróbuj zobaczyć swoich bliskich z perspektywy obserwatora. Pomoże to skupić się na motywacji innych ludzi i ich działaniach. Budując swoją dorosłą część, stajesz się autorką własnej historii, a w tej perspektywie dobrze jest zobaczyć niektóre sytuacje z dystansu. Jak działasz i reagujesz? Jak zachowują się Twoi bliscy, za co są odpowiedzialni?
- Odwróć komunikację i dynamikę w relacji. Jeśli czujesz, że odbiera się albo pomija Twój głos, daj sobie pozwolenie na to, aby mówić. Kiedy atmosfera staje się gęsta i napięta, powiedz coś pozytywnego o Twoich bliskich – coś prawdziwego, co naprawdę podziwiasz lub lubisz. Może to być coś, co zawsze uważałaś za coś oczywistego, na przykład że Twoja mama zawsze przygotowuje elegancki obrus na kolację wigilijną.
Parentyfikacja – poważne konsekwencje parentyfikacji
Parentyfikacja to zjawisko odwrócenia ról w rodzinie, które niesie poważne konsekwencje dla dzieci, ich rozwoju a potem dla dalszego życia. Parentyfikacja może mieć wiele wymiarów, unieważnienie i deprywacja może mieć wiele wymiarów. Doświadczenie parentyfikacji wpływa dodatnio na różne problemy ze zdrowiem psychicznym, takie jak depresja, zaburzenia lękowe, wpływa na niskie poczucie własnej wartości. Konsekwencje parentyfikacji wpływa na wchodzenie w specyficzne role wchodzenia w relacje np. częste poświęcanie się innym, wchodzenie w rolę ratownika. W terapii schematów, doświadczenie parentyfikacji buduje schemat deprywacji emocjonalnej.
Parentyfikacja a psychoterapia
Teraz masz wybór. Nie musisz odtwarzać tego, co utarło się w Twoich relacjach rodzinnych. Nie jesteś już bezbronnym dzieckiem. Możesz czerpać ze swoich dorosłych doświadczeń, w których zadbałaś o siebie, byłaś asertywna, a przy tym czuła dla siebie i najbliższych. Nie musisz obarczać się winą. Ludzie są niedoskonali – Ty, członkowie Twojej rodziny, my wszyscy. I wszyscy wspólnie ponosimy odpowiedzialność za nasze relacje.
Parentyfikacja to trudne doświadczenie, które może powodować krótkoterminowe i długoterminowe konsekwencje w Twoim życiu. Nie musisz jednak czuć się bezradna i samotna – terapia online może pomóc Ci w uleczyć ten obszar. Jeżeli doświadczyłaś parentyfikacji, umów spotkanie ze specjalistkami – psychoterapia online.