Depresja poporodowa – zaburzenia nastroju. Objawy i leczenie

Macierzyństwo to dla wielu kobiet najpiękniejsze doświadczenie w życiu. Nie zawsze okazuje się jednak źródłem bezgranicznego szczęścia. Czasem po narodzinach dziecka wcale nie pojawia się radość, a rozczarowanie, przygnębienie albo… przejmująca pustka. Dlaczego tak się dzieje? Czy takie obniżenie nastroju może być depresją poporodową? A jeśli tak, to jak wyrwać się z jej szponów i odnaleźć satysfakcję z bycia mamą?

Czym jest depresja poporodowa?

Narodziny dziecka otwierają zupełnie nowy rozdział. To czas, w którym zmienia się nasz dotychczasowy tryb życia, a każdy dzień zaczyna wyznaczać rytm rodzicielskich obowiązków. Wszystkie te wyzwania mogą okazać się przytłaczające, nawet jeśli wcześniej z niecierpliwością wyczekiwałyśmy daty porodu i chciałyśmy spełnić marzenie o zostaniu mamą.

W pewnym momencie możemy zorientować się, że nic nie jest tak, jak to sobie wyobrażałyśmy. Zamiast szczęścia przepełnia nas smutek, a zamiast pozytywnych myśli w głowie kotłują się obawy i wątpliwości: Czy jestem złą matką? Czy dam sobie radę? Czy to wszystko ma jakiś sens?

Utrzymujący się obniżony nastrój, poczucie przytłoczenia i przekonanie o tym, że nie uda się nam sprostać codziennym obowiązkom może sygnalizować rozwijającą się depresję poporodową. To zaburzenie psychiczne, które dotyka nawet co piątą matkę – jest więc o wiele bardziej powszechne, niż mogłoby się zdawać. Warto jednak pamiętać, że gorsze samopoczucie po porodzie nie zawsze wskazuje na depresję.

Baby blues – smutek poporodowy

Wiele kobiet doświadcza mniej lub bardziej intensywnych zmian nastroju po porodzie. Dobrze znanym wśród świeżo upieczonych mam jest termin „baby blues”, który odnosi się do stanu obniżonego samopoczucia pojawiającego się już kilka dni po porodzie. Baby blues określa się mianem przygnębienia poporodowego. Rozpoczyna się pomiędzy trzecim a piątym dniem od porodu i jest związany z nagłymi zmianami hormonalnymi. Odpowiedzialne za to są spadki progesteronu i estrogenu, które w czasie ciąży wzrosły nawet dziesięciokrotnie, a teraz powoli powracają do dawnego poziomu.

Do objawów baby blues zaliczamy:

• płaczliwość,
• utrata apetytu,
• zmienne nastroje,
• uczucie ciągłego smutku,
• przytłoczenie nową sytuacją,
• zmęczenie i trudności z koncentracją uwagi.

Baby blues mija samoistnie po kilku dniach – wtedy, gdy ustabilizuje się poziom hormonów. Najczęściej już około dwóch tygodni po porodzie mama przestaje uskarżać się na denerwujące wahania nastroju.

Baby blues a depresja poporodowa – różnice

Baby blues występuje nawet u 80 procent kobiet po porodzie – jest dość powszechną reakcją organizmu, który próbuje przystosować się do nowej sytuacji. Jego objawy są nieprzyjemne, ale z reguły łagodne. Szybko ustępują też same, bez konieczności stosowania leczenia farmakologicznego.

Z kolei depresja poporodowa rozwija się u około 10-20% mam w okresie nawet jednego roku od narodzin dziecka. Jej objawy znacznie utrudniają codzienne funkcjonowanie i zajmowanie się niemowlakiem. Nie powinno się też odwlekać wizyty u specjalisty w nadziei na to, że wszystko wróci do normy. Nieleczona depresja poporodowa może z czasem przekształcić się w chroniczne stany depresyjne i przez wiele lat wpływać nie tylko na samopoczucie kobiety, lecz również odbijać się na rozwoju dziecka.

Objawy baby blues obejmują zwykle łagodne odczucia melancholii, smutku, lęku i podatności emocjonalnej, które występują u wielu kobiet w ciągu kilku dni lub tygodni po porodzie. Te objawy są zazwyczaj łagodne i przemijają same przez się w ciągu kilku tygodni. Występują jako reakcja na zmiany hormonalne, zmęczenie związane z opieką nad noworodkiem, niepewność w nowej roli rodzica i inne czynniki stresujące związane z porodem i opieką nad dzieckiem. Przeczytaj też: stres w ciąży

W odróżnieniu od depresji poporodowej, która jest poważniejszym stanem emocjonalnym wymagającym interwencji medycznej, objawy baby blues są zwykle łagodne i przemijające.

Objawy depresji poporodowej

Objawy depresji poporodowej nie różnią się od objawów depresji doświadczanej w innych okresach życia. Są to przede wszystkim:

• płaczliwość,
• niska samoocena,
• obniżenie nastroju,
• niepokój i rozdrażnienie,
• nadmierne poczucie winy,
• brak nadziei na przyszłość,
• unikanie kontaktu z bliskimi,
• trudności z koncentracją uwagi,
• przekonanie o byciu bezwartościową,
• utrata dotychczasowych zainteresowań,
• zmiana apetytu (jego utrata lub zwiększenie),
• zaburzenia snu (przede wszystkim bezsenność), bóle głowy,
• myśli samobójcze.

Wymienia się również objawy charakterystyczne jedynie dla depresji poporodowej. Są to przede wszystkim:

– lęk o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka,

– poczucie przeciążenia nową sytuacją życiową i rolą matki,

– natrętne myśli dotyczące skrzywdzenia siebie lub dziecka,

– przekonanie, że obowiązki rodzicielskie przerastają nasze możliwości.

Ile trwa depresja poporodowa?

Depresja poporodowa, znana również jako poporodowa depresja macierzyńska, to rodzaj depresji występujący u kobiet po urodzeniu dziecka. Trwać może od kilku tygodni do kilku miesięcy, a czasami nawet dłużej. Jest to stan, który wymaga uwagi i leczenia. Depresja poporodowa może prowadzić do poważnych komplikacji zarówno dla matki, jak i dla dziecka, dlatego ważne jest uzyskanie wsparcia i pomocy medycznej.

Depresja poporodowa a psychoza poporodowa

Czasem po ciąży może dojść również do pojawienia się objawów psychotycznych. Mówimy wtedy o psychozie poporodowej – poważnym zaburzeniu, które może mieć poważne konsekwencje. Jej przebieg charakteryzuje obecność huśtawek nastroju, trudności z koncentracją, zaburzeń snu i łaknienia, a także omamów, urojeń oraz myśli o odebraniu życia dziecku.

Psychoza poporodowa jest jednak diagnozowana rzadko – dotyka zaledwie 0,1% mam po porodzie.  Ryzyko jej wystąpienia jest najwyższe u kobiet z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym.

Co wpływa na gorsze samopoczucie po porodzie?

Poznając różne zaburzenia, które mogą utrudniać funkcjonowanie po porodzie, może nasunąć się nam pytanie: „Dlaczego niektóre mamy doświadczają takich objawów, a inne nie?”. Nie da się jednak podać jednej, prostej odpowiedzi. Na samopoczucie po ciąży ma wpływ bardzo wiele czynników – zarówno tych związanych z osobowością, sytuacją rodzinną czy otrzymywanym wsparciem.

Czynniki ryzyka wystąpienia depresji poporodowej:

• młoda matka, młody wiek matki,
• niska samoocena,
• zły stan zdrowia dziecka,
• trudny, stresujący poród,
• kłopoty z karmieniem piersią,
• brak wsparcia ze strony partnera,
• doświadczanie przemocy w trakcie ciąży,
• obniżone poczucie własnej skuteczności,
• niskie poczucie akceptacji i bezpieczeństwa w związku,
• nierealistyczne oczekiwania związane z macierzyństwem,
• doświadczenie bardzo stresujących wydarzeń podczas ciąży,
• występowanie w przeszłości zaburzeń depresyjnych i lękowych.

Twarze depresji poporodowej – jak może wyglądać depresja?

Depresja poporodowa ma wiele twarzy. Nie zawsze wygląda tak samo i nie zawsze łatwo dostrzec ją z zewnątrz. Często lubi się ukrywać, przybierać maski i udawać przed bliskimi, że wszystko jest w jak najlepszym porządku. Podczas, gdy tak naprawdę z każdym dniem jest coraz gorzej.

Kiedy doświadczamy depresji poporodowej, możemy:

• czuć ciągłe podenerwowanie i obawiać się, że przytrafi się nam coś złego,
• mieć ochotę, by uciec od wszystkiego i znaleźć się gdzieś daleko stąd,
• doświadczać bezsenności (nawet, gdy dziecko śpi spokojnie),
• mierzyć się z gonitwą myśli, której nie sposób opanować,
• wątpić w to, czy nadajemy się do bycia mamą,
• być przytłoczone opieką nad niemowlakiem.

Możemy płakać, złościć się, kłócić z najbliższymi. Ale możemy także tłumić emocje i milczeć. Jednak niezależnie od tego, w jaki sposób reagujemy, stoi za tym cierpienie – dlatego właśnie nie warto bagatelizować złego samopoczucia i zgłosić się po fachową pomoc.

Skutki depresji poporodowej

Depresja poporodowa odbiera radość z opieki nad dzieckiem i w znacznym stopniu utrudnia codzienne funkcjonowanie. Wiele kobiet, które mają już za sobą doświadczenie tego zaburzenia, żali się, że nie mogły w pełni wykorzystać pierwszych wspólnych miesięcy z maluchem. Objawy depresji odbierały im energię i chęci do działania, a zajmowanie się niemowlakiem nie przynosiło satysfakcji i spełnienia.

Czym jeszcze skutkuje depresja poporodowa?

– porzuceniem planów dalszego powiększania rodziny,

– trudnościami w nawiązywaniu i rozwijaniu więzi z dzieckiem,

– spadkiem poczucia własnej wartości i gorszym obrazem siebie,

– unikaniem kontaktów międzyludzkich i izolowaniem się od najbliższych,

– problemami małżeńskimi, które niekiedy są tak poważne, że prowadzą do rozwodu,

– napiętą atmosferą z domownikami i pojawianiem się konfliktów z dalszymi członkami rodziny,

Depresja poporodowa – „nikt nie rozumie, jak się czuję”

Róża ma dość. Czuje się okropnie. Najchętniej przeleżałaby cały dzień w łóżku, nie podnosząc się z niego nawet na chwilę. Wszystko zdaje się być puste i pozbawione sensu. A przecież miało być tak pięknie…

Kobieta widzi, że wszyscy wokół nie rozumieją, jak może być taka smutna. Przecież to dla nich takie proste – urodziła zdrową córeczkę, powinna się cieszyć. Ale Róża po prostu nie umie.

Kobiety z depresją poporodową często są zostawione same ze swoimi trudnościami. Cała uwaga bliskich kieruje się na dziecko i jego potrzeby, a tymczasem świeżo upieczona mama cierpi po cichu tuż obok. Czuje się całkowicie niezrozumiana, pominięta i nieważna. A przecież to właśnie teraz powinna być otoczona troską, bezwarunkową akceptacją i życzliwością.

Depresja poporodowa – diagnoza. Edynburska Skala Depresji Poporodowej

Do diagnozy depresji poporodowej przeznaczonych jest kilka różnych narzędzi. Najczęściej używanym jest EPDS (Edynburska Skala Depresji Poporodowej). Można sięgnąć również po PDSS (Postpartum Depression Screening Scale) i BPDS (Bromley Postnatal Depression Scale). Niekiedy wykorzystuje się także narzędzia opracowane bez uwzględnienia specyfiki okresu poporodowego – na przykład Kwestionariusz Depresji Becka.

Każde z narzędzi pozwala na szybką, lecz dokładną ocenę stanu psychicznego. Dodatkowo pod uwagę bierze się informacje pozyskane w trakcie wywiadu z pacjentką. Dzięki temu specjalista lepiej rozumie, z jak dokuczliwymi objawami zmaga się kobieta – a to z kolei wpływa na dopasowanie odpowiedniego leczenia.

Co chroni przed wystąpieniem depresji poporodowej?

Istnieją również czynniki zmniejszające prawdopodobieństwo doświadczenia depresji poporodowej. Należą do nich:

• wysoka odporność na stres,
• wysokie poczucie własnej wartości,
• otrzymywanie wsparcia od najbliższych,
• silne zaangażowanie partnera w okresie poporodowym,
• uczestniczenie w zajęciach organizowanych przez szkoły rodzenia,
• poczucie silnej więzi, które kobieta czuje wobec swojego dziecka w ciąży i po porodzie.

Dobrze jest także pamiętać o zdrowych nawykach w czasie ciąży. Dbanie o regularną aktywność fizyczną, jakościowy sen i właściwe nawyki żywieniowe mają ogromny wpływ na samopoczucie i są zaliczane do istotnych czynników chroniących przed wystąpieniem zaburzeń nastroju po porodzie.

Leczenie depresji poporodowej

Depresja poporodowa nie zawsze wiąże się z farmakoterapią. Może być to jednak najkorzystniejsze rozwiązanie, jeśli doświadczane objawy są mocno nasilone i zależy nam na uzyskaniu szybkiej poprawy.

Wizja przyjmowania nowych leków nie jest przyjmowana przez młode mamy z entuzjazmem. Pojawia się naturalna obawa, czy nie zaszkodzi to karmieniu piersią. Na szczęście przeprowadzone badania i obserwacje kliniczne wskazują, że większość leków przeciwdepresyjnych nowej generacji jest bezpieczna i przenika do kobiecego mleka jedynie w śladowych ilościach. Nie trzeba zatem przerywać karmienia i bać się niepożądanych skutków.

Jak pomóc podczas trwania depresji poporodowej?

Depresja poporodowa może być bardzo trudnym doświadczeniem, ale istnieje wiele sposobów, aby pomóc mamie w radzeniu sobie z nią.

1. Zrozumienie i empatia. Ważne jest, abyś był/a empatyczny/na i zrozumiały/a wobec jej uczuć. Nie bagatelizuj ani nie minimalizuj tego, przez co przechodzi. Upewnij się, że czuje się słyszana i zrozumiana.
2. Wsparcie emocjonalne. Bądź obecny/a i dostępny/a dla niej. Poświęć czas na rozmowę z nią, wysłuchaj jej bez oceniania. Wiele osób z depresją poporodową czuje się izolowane i samotne, więc twoje wsparcie może być kluczowe.
3. Pomoc w codziennych obowiązkach. Często osoby z depresją poporodową mają trudności z codziennymi obowiązkami, takimi jak karmienie, zmiana pieluchy czy przygotowanie posiłków. Pomóż mamie w tych zadaniach, aby odciążyć ją i dać jej trochę czasu na odpoczynek.
4. Zachęcaj do opieki zdrowotnej. Zachęć mamę do skonsultowania się z lekarzem lub terapeutą. Profesjonalna pomoc może być kluczowa w leczeniu depresji poporodowej.
5. Zadbaj o siebie. Pamiętaj, że także musisz dbać o swoje zdrowie psychiczne i fizyczne, abyś mógł/a efektywnie pomagać mamie. Znajdź czas na odpoczynek i dbaj o swoje potrzeby.
6. Zorganizuj wsparcie zewnętrzne. Jeśli to możliwe, zaangażuj innych członków rodziny lub przyjaciół, aby pomogli w opiece nad dzieckiem lub w domowych obowiązkach. Im więcej wsparcia, tym łatwiej będzie mamie radzić sobie z depresją poporodową.
7. Zachęcaj do lekkiej aktywności fizycznej. Regularna aktywność fizyczna może pomóc w poprawie nastroju i zmniejszeniu objawów depresji. Zachęć mamę do spacerów na świeżym powietrzu lub do wykonywania łagodnych ćwiczeń.
8. Podkreślaj pozytywne aspekty macierzyństwa. Pomóż mamie dostrzec pozytywne strony macierzyństwa i przypominaj jej, że ma wsparcie i miłość wokół siebie.

Depresja poporodowa – psychoterapia poznawczo-behawioralna

Terapia poznawczo-behawioralna jest skutecznym wsparciem w leczeniu depresji. W przypadku łagodnych objawów depresyjnych może być jedyną formą leczenia. Pozwala na osiągnięcie długotrwałych efektów i zmniejsza ryzyko nawrotów.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna pomaga w depresji poporodowej, ponieważ:

– zachęca do refleksji nad swoim funkcjonowaniem i pomaga dotrzeć do ukrytych źródeł naszych problemów,

– wspiera w identyfikowaniu niesprzyjających przekonań i zmienianiu ich w takie, które będą dla nas znacznie bardziej wspierające,

– skłania do uczenia się nowych sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami, codziennymi wyzwaniami i stresującymi sytuacjami,

– przykłada dużą wagę do psychoedukacji i przekazywania przydatnej wiedzy o psychologicznych mechanizmach wpływających na myśli i zachowania.

A co najważniejsze, dzięki zaangażowaniu się w psychoterapię możemy znów poczuć się lepiej. Przełamiemy hamujące nas przekonania i odzyskamy radość z życia. Wpłynie to pozytywnie – i to nie tylko na nas, lecz również na tworzącą się więź pomiędzy nami i maluszkiem.

 

 

Bibliografia:

Dombrowska-Pali, A., Gebuza, G., & Kaźmierczak, M. (2023). Wieloczynnikowe uwarunkowania wystąpienia ryzyka objawów depresji poporodowej. W: Promocja, edukacja zdrowotna oraz profilaktyka w naukach medycznych: T. 9. Promocja, edukacja zdrowotna oraz profilaktyka w naukach medycznych, s. 108–112. Uniwersytet Medyczny w Białymstoku.

Kossakowska, K. (2019). Depresja poporodowa matki i jej konsekwencje dla dziecka i rodziny. Kwartalnik Naukowy Fides Et Ratio, 39(3), 134-151. https://doi.org/10.34766/fetr.v3i39.127

Maliszewska, K., Świątkowska-Freund, M., Bidzan, M, Preis, K. (2020). Ryzyko depresji poporodowej a cechy osobowości i wsparcie społeczne: polskie przesiewowe badanie obserwacyjne matek 4 tygodnie i 3 miesiące po porodzie, Psychiatria Polska, 51(5), s. 892- 896.

Suchowiak, S., Wszołek, K., Suwalska, J., Łojko, D., Suwalska, A. (2020). Badania przesiewowe w kierunku depresji okresu okołoporodowego: przegląd narzędzi i barier w skriningu, Neuropsychiatria i neuropsychologia 20(15), s. 60-69.