Stres w ciąży wpływa na dziecko i przyszłą mamę. Długotrwały stres w ciąży wyzwala wyrzut kortyzolu. Nie jest to obojętne dla rozwijającego się organizmu, a szczególnie jego centralnego układu nerwowego. Dowiedz się więcej na temat skutków przewlekłego stresu w ciąży a także poznaj sposoby jak sobie z nim radzić?
Ciąża – czas zmian
Ciąża to niecierpliwe oczekiwanie na pojawienie się nowego członka rodziny oraz gorączkowe przygotowania do pełnienia roli rodzica. Pora na zdobycie nowych umiejętności, dostosowanie aktywności zawodowej, przekształcenie dotychczasowych planów.
Zmienia się nasze ciało, nasz styl życia, nasza hierarchia wartości – niejedna przyszła mama mogłaby stwierdzić, że zmienia się wszystko. A to jest wyzwanie!
Ciąża to zatem czas wyzwań. I czasem zdarza się, że są one dla nas po prostu trudne. Znajdujemy się w wirze intensywnych przemian i mamy na głowie setki spraw. Ich udźwignięcie generuje stres. Choć bardzo byśmy tego chciały, to ciąża nie jest sielanką wolną od zmartwień.
Stres w ciąży – badania
Z przeprowadzonych w 2019* roku badań wynika, że w Polsce kobiety ciężarne najbardziej obawiają się porodu, pójścia do szpitala oraz możliwości, że z dzieckiem stanie się coś złego.
Często udzielanymi odpowiedziami były także: poronienie, zdrowie bliskiej osoby, wewnętrzne badania ginekologiczne, radzenie sobie z nowo narodzonym dzieckiem oraz wystąpienie problemów finansowych.
Narastające obawy, niepokój, lęk przed nieznanym… Ciąża może okazać się dla nas wyzwaniem większym niż początkowo zakładałyśmy. Przyjrzyjmy się, co jeszcze może spędzać nam sen z powiek w ciąży.
Przyczyny stresu w ciąży
- traumatyczne doświadczenia z przeszłości, takie jak poronienie lub utrata dziecka,
- obawy dotyczące zmiany stylu życia i utraty dotychczasowej niezależności,
- doznawanie nieprzyjemnych objawów, takich jak: bóle głowy i nudności, wzmożona potliwość
- presja społeczna i oczekiwania związane z macierzyństwem,
- trudności związane z dostępem do dobrej opieki medycznej,
- obawy związane z zachodzącymi w ciele zmianami,
- konflikty rodzinne, kłótnie pomiędzy partnerami, samotność w związku,
- strach przed porodem (bólem, komplikacjami),
- obawy o zdrowie własne oraz dziecka,
- nieprawidłowy przebieg ciąży,
- niepewność co do przyszłości,
- brak wsparcia społecznego, samotność,
- problemy finansowe.
Skutki stresu w ciąży. Jak stres wpływa na dziecko?
Istnieje wiele negatywnych skutków stresu w ciązu. Oto najważniejsze:
- Stres może zwiększyć ryzyko przedwczesnego porodu. Badania sugerują, że silny stres matki może zwiększać ryzyko przedwczesnego porodu, co może wpłynąć na zdrowie i rozwój płodu.
- Wpływ na rozwój mózgu. Długotrwały i silny stres u matki może wpływać na rozwój mózgu dziecka, szczególnie w obszarach związanych z regulacją stresu i reakcji na nie.
- Zdrowie psychiczne. Matczyny stres może być związany z ryzykiem wystąpienia problemów zdrowia psychicznego u dziecka, takich jak lęki czy depresja.
- Wzrost ryzyka chorób przewlekłych. Niektóre badania sugerują, że matczyny płacz i stres w ciąży może zwiększać ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych u dziecka, takich jak nadciśnienie czy cukrzyca.
- Matczyny stres może wpływać na początkowe interakcje matka-dziecko i wpływać na wzorce zachowań, style przywiązania dziecka w późniejszym życiu.
Stres a ciąża – konsekwencje dla przyszłej mamy
- większe ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych (w tym nadciśnienia tętniczego i cukrzycy ciążowej),
- zwiększone ryzyko przedwczesnego porodu oraz wystąpienia komplikacji okołoporodowych,
- problemy z karmieniem piersią,
- większa podatność na infekcje,
- zaburzenia snu.
Stres w 1 trymestrze ciąży
Pierwszy trymestr oznacza przystosowywanie się do nowej sytuacji. Jeśli ciąża była wyczekiwana, od początku ciązy jesteśmy podekscytowane, pełne nadziei i radości. Jeśli jednak widok dwóch kresek na teście wywołuje szok, gromadzi się w nas wiele obaw. Pogodzenie się z tak niespodziewaną nowiną będzie wymagać czasu.
Początkowym miesiącom ciąży towarzyszą też zmiany hormonalne. To one są sprawcami huśtawek nastrojów i intensywniejszego reagowania na wszystko, co dzieje się wokół. Każda z nas przeżywa ten czas inaczej. Część kobiet odczuwa zmęczenie, przytłoczenie i zwiększone napięcie, podczas gdy inne stają się wulkanami szczęścia i energii.
Stres pojawiający się w czasie pierwszych trzech miesięcy często wynika także z obaw związanych z utrzymaniem ciąży oraz przyszłym rozwojem dziecka. Dodatkowo, wiele kobiet decyduje się z wstrzymaniem ogłaszania rodzinie i znajomym informacji o ciąży do zakończenia tego trymestru. Trzymanie tej wieści w sekrecie, mimo że jest przemyślaną decyzją, dostarcza pewien poziom stresu.
Stres w 2 trymestrze ciąży
Drugi trymestr jest zazwyczaj spokojniejszy. Nie dokuczają nam już tak silne objawy jak wcześniej. Stopniowo mamy też coraz większą świadomość własnego stanu – jesteśmy już po kilku wizytach lekarskich, a być może również lekturze stosu poradników dla przyszłych mam.
Barierą ochronną matki jest łożysko. Łożysko to narząd, który rozwija się w macicy podczas ciąży i jest niezwykle ważny dla dostarczania tlenu i składników odżywczych z matki do dziecka. Funkcjonuje jako bariera, zapobiegając przenikaniu niektórych substancji szkodliwych dla płodu.
Stres w drugim trymestrze pojawia się na ogół w związku z obawami o prawidłowy rozwój dziecka. Sytuacja staje się szczególnie trudna, gdy wykonane badania wykryły potencjalne nieprawidłowości.
Stres w 3 trymestrze ciąży
W trzecim trymestrze niepokój znów się wzmaga – w końcu poród zbliża się wielkimi krokami. Oczekujemy na pojawienie się dziecka na świecie, i choć nie możemy się tego doczekać, to towarzyszy nam także cały szereg obaw.
W pośpiechu kończymy ostatnie przygotowania do przyjęcia dziecka w domu i upewniamy się, czy mamy skompletowaną wyprawkę do szpitala. Boimy się przebiegu porodu, wystąpienia komplikacji, a także tego, co stanie się później – czy poradzimy sobie w roli matki i czy będziemy umiały zająć się noworodkiem.
Pod koniec ciąży jesteśmy również narażone na większy dyskomfort w związku z rosnącym brzuchem. Bolące plecy, kłopoty z wykonaniem wielu czynności, opuchnięte nogi i inne nieprzyjemności łatwo wprawiają nas w rozdrażnienie.
Stres w ciąży – ból brzucha
Stres i ból brzucha to dość częste połączenie. Gdy w ciągu dnia dużo się denerwujemy, może pojawić się ból w podbrzuszu. Na ogół nie jest to nic alarmującego, lecz w ciąży warto zachować szczególną czujność.
Jeśli zatem niepokoją nas jakiekolwiek bóle, dobrze jest udać się do lekarza. Dla dobra dziecka lepiej jest dmuchać na zimne niż lekceważyć potencjalnie niebezpieczne dolegliwości.
Jednorazowy silny stres w ciąży
Codzienny stres może stanowić trudność, szczególnie, gdy te drobne stresujące wydarzenia nakładają się na siebie, rosnąc w siłę. Ale co, jeśli w ciąży będziemy narażone na jednorazowy duży stres?
Nagły wypadek, utrata bliskiej osoby, bolesne rozstanie, rozwód, diagnoza nieuleczalnej choroby u członka rodziny – to tylko niektóre z bardzo ciężkich doświadczeń. Mogą mieć one istotny wpływ na samopoczucie ciężarnej oraz rozwój dziecka. Chroniczny stres przeżywany przez przyszłą mamę prowadzi nawet do 10-krotnie wyższego stężenia hormonu kortyzolu.
Jeśli znajdziemy się w kryzysowej sytuacji, ważne jest, by znaleźć właściwą pomoc. Profesjonalna opieka i właściwe wsparcie emocjonalne są tym, czego nie powinnyśmy sobie wtedy odmawiać. Dzięki nim mamy bowiem szansę szybciej stanąć na nogi, przepracować trudne doświadczenia i zmniejszyć poziom odczuwanego stresu.
Stres w ciąży a zespół Downa
Prowadzone badania wskazują, że silny przewlekły stres u ciężarnej może zwiększać ryzyko urodzenia dziecka z zespołem Downa. Nie wszystkie wyniki potwierdzają jednak tę prawidłowość, dlatego warto podchodzić do niej z dużą dozą ostrożności.
Stres w ciąży a autyzm
Niektóre z przeprowadzonych badań wskazują, że stres może prowadzić do ryzyka wystąpienia u dziecka autyzmu. Chodzi tutaj szczególnie o silny stres pomiędzy 21 a 32 tygodniem ciąży.
Warto jednak mieć świadomość, że czynników ryzyka autyzmu jest wiele – oprócz stresu wskazuje się miedzy innymi na genetyczne, wiek rodziców, przyjmowane przez matkę leki, przebyte w czasie ciąży choroby i zagrożenie poronieniem.
Stres w ciąży przez partnera
Od postawy partnera w dużym stopniu zależy to, jak będzie czuć się przyszła mama. Jeśli w związku codzienność wyznaczają nieporozumienia, kłótnie i braki w komunikacji, doświadczamy wpływ stresu.
Dobrze jest więc porozmawiać z partnerem. Oczekując przyjścia dziecka na świat potrzebujemy z jego strony więcej troski, zrozumienia i wsparcia.
Hormon stresu a nasze myślenie
Każda z nas reaguje na stresujące wydarzenia inaczej. Co ciekawe, wiele zależy więc od sposobu, w jaki interpretujemy zdarzenia – czy podchodzimy do nich jak do wyzwań, czy też jak do przeszkód, którym nie można sprostać.
Negatywne następstwa stresu pojawiają się więc nie tyle z powodu samego natężenia stresora, ile z powodu naszej interpretacji sytuacji i tego, jak wysoko oceniamy nasze możliwości poradzenia sobie z nią.
Jak radzić sobie ze stresem w trakcie ciąży?
Gdy pojawia się stres, instynktownie próbujemy zrobić coś, by poczuć się lepiej. W tym celu stosujemy rozmaite strategie. Niektóre bardziej nam odpowiadają a inne mniej. Dlatego właśnie każda z nas z jednakową sytuację stresową może radzić sobie w odmienny sposób. I tak w obliczu stresu możemy na przykład:
- planować (analizować problem, zastanawiać się, co da się zrobić i tworzyć listę działań do wykonania, aby prawidłowo poradzić sobie z nową sytuacją),
- poszukiwać wsparcia w postaci konkretnych działań ze strony bliskich,
- poszukiwać wsparcia emocjonalnego i zrozumienia ze strony innych ludzi,
- obwiniać siebie i podkreślać, w jak trudnej sytuacji teraz jesteśmy,
- odwracać uwagę, wykonując inne czynności.
Na podstawie wymienionych strategii wyróżniamy trzy style radzenia sobie. Są to: styl skoncentrowany na problemie, styl skoncentrowany na emocjach oraz styl unikający.
Style radzenia
Styl skoncentrowany na problemie wiąże się z aktywnym radzeniem sobie z daną sytuacją. To z kolei może sprawić, że szybko przestanie być ona dla nas aż tak stresująca.
Przykładem kierowania się strategiami skoncentrowanymi na problemie w czasie ciąży może być dokładne przygotowywanie się do porodu (naszykowanie zawczasu torby do szpitala, aktywny udział w zajęciach w szkole rodzenia). Dzięki takim działaniom problem (czyli sytuacja stresująca, w tym przypadku poród) wywołuje w nas mniej napięcia, bo „jesteśmy w pełnej gotowości”.
Styl skoncentrowany na emocjach pomaga rozładować to, co czujemy. W sytuacji stresującej możemy przecież zmagać się z całą burzą odczuć: strachem, niepokojem, złością, wstydem, bezradnością czy poczuciem winy.
Przykładem stosowania strategii skoncentrowanych na emocjach w ciąży może być dzielenie się obawami z bliskimi i uzewnętrznianie swoich uczuć. Po wyrzuceniu z siebie zalegających emocji i otrzymaniu ciepłych słów wsparcia uspokajamy się.
Styl unikowy opiera się natomiast na odwracaniu uwagi od stresującej sytuacji. Może polegać na znajdowaniu sobie innych czynności, aby nie myśleć o tym, co trudne i nieprzyjemne. Czasem przybiera również formy zaprzeczania, zaprzestania działań lub (co byłoby szczególnie niebezpieczne w czasie ciąży) sięgania po substancje psychoaktywne, uzależnienie od nikotyny.
Przykładem strategii unikowych stosowanych podczas ciąży mogłoby być zaprzeczanie sytuacji, w której partner zostawia nas z problemami podczas ciąży. Bronimy się w ten sposób przed bolesnymi informacjami, nie dopuszczając ich do siebie. Odcinamy się, żeby nie uderzył nas bardzo silny stres.
Czy jeden styl radzenia sobie jest lepszy, a inny gorszy?
Często można natknąć się na informację, że najbardziej skuteczny jest styl skoncentrowany na problemie. W wielu sytuacjach faktycznie dobrze się on sprawdza – aktywnie dążymy bowiem do rozwiązania problemu. Podejmując jakąś aktywność, szybko może nam się udać zmniejszyć stopień, w jakim dane wydarzenie nas stresuje.
Trzeba jednak pamiętać, że każda sytuacja jest inna. W niektórych największą ulgę przyniesie nam unikanie, w innych z kolei naturalnie przyjdzie nam poszukiwanie wsparcia emocjonalnego.
Tylko stres w dużych dawkach może zaszkodzić, nie demonizujmy stresu!
Stresu nie da się całkowicie wyeliminować. Byłoby to nawet niewskazane, bo nie zawsze jest on zły.
W mniejszych ilościach stres popycha nas naprzód i motywuje do działania. Nie obwiniajmy się więc, że nie jesteśmy odprężone dwadzieścia cztery godziny na dobę. Tak się nie da!
Dopiero przedłużony, intensywny stres nie służy naszemu organizmowi, wywołuje zmęczenie i sprzyja chorobom. I to przed takim stresem chcemy się ustrzec.
Jak złagodzić stres się w ciąży?
Na pewno zastanawiasz się, jak się odstresować w ciąży. Poniżej podajemy więc kilka porad, które mogą Ci pomóc.
Zadbaj o to, o co możesz zadbać…
Część stresu w ciąży wynika z obaw o przyszłość – jak przebiegnie poród, jak będzie w szpitalu, jak będą wyglądać pierwsze dni z dzieckiem. Zacznij więc już wcześniej przygotowywać się do tego, co ma nastąpić:
- wykonuj ćwiczenia rozciągające dla kobiet w ciąży, by dbać o swoją kondycję i ułatwić poród,
- spakuj wyprawkę do szpitala, aby niczego Wam tam nie zabrakło,
- zastanów się, co będzie najbardziej przydatne w pierwszych tygodniach życia dziecka i przyszykuj je.
Nie przejmuj się tym, na co nie masz wpływu
Nie wszystko da się przewidzieć. Nie masz wpływu na to, czy zaczniesz rodzić w dzień czy w nocy. Nie wiesz, jak dokładnie będzie przebiegać Twój poród ani jak będziesz czuć się tuż po nim.
Postaraj nie koncentrować się na tych rzeczach – choćbyś myślała o nich bez przerwy, i tak nie przejmiesz nad nimi kontroli. Nie da się przygotować na wszystkie wyzwania macierzyństwa.
Szukaj wiedzy i wsparcia
Czytaj książki na temat ciąży i opieki nad niemowlakiem. Znajdziesz w nich wiele informacji, które przydadzą Ci się już teraz oraz bezpośrednio po porodzie.
Rozmawiaj też z innymi mamami i pytaj o ich doświadczenia. Te koleżanki, które mają już dzieci, mogą podzielić się z Tobą cennymi wskazówkami. Uspokoją Twoje obawy, podniosą na duchu i podpowiedzą, co na stres w ciąży – bo same kiedyś poszukiwały skutecznych sposobów na dobre samopoczucie.
Zaprzyjaźnij się z jogą
Joga to często wybierana aktywność fizyczna w czasie ciąży. Pomaga w utrzymaniu dobrego zdrowia i zachowaniu dotychczasowej sprawności, a przy tym rozładowuje stres.
Zajęcia z jogi dla ciężarnych to łagodniejsza odsłona klasycznych asan, czyli określonych pozycji ciała. Są dostosowane do potrzeb przyszłych mam i nie są nadmiernym obciążeniem dla organizmu.
Istnieje wiele kursów jogi przeznaczonych specjalnie dla ciężarnych – również takich, które nigdy wcześniej nie miały z jogą nic wspólnego. Delikatne ćwiczenia ułatwiają oddychanie, zapobiegają bólom kręgosłupa i poprawiają krążenie. Wzmacniają też mięśnie miednicy, bioder oraz wewnętrznej strony ud.
Odnajdź wewnętrzny spokój
Przeciwdziałaj nadmiernemu stresowi za pomocą drobnych codziennych rytuałów. Znajdź choćby kilka minut z rana na głębokie oddychanie lub przeprowadzenie krótkiej relaksacji. Poniżej zamieszczamy instrukcje, dzięki którym możesz je wykonać.
Ćwiczenie oddychania głębokiego
Usiądź wygodnie. Zamknij oczy. Skoncentruj się na oddychaniu.
Postaraj się nie myśleć o niczym innym – jesteś tylko Ty i Twój oddech. Wdychaj powietrze przez nos, wypuszczaj przez usta.
Nie spiesz się. Bierz powolne wdechy i zauważaj, jak strumień powietrza przesuwa się w dół. Poczuj, jak wypełnia Twoje płuca. Wydychaj go powoli. Nie ma powodu, żeby się spieszyć.
Poświęć kilka minut na przyglądaniu się swojemu oddechowi. Postaraj się znaleźć odpowiednie tempo. Niech zarówno wdechy i wydechy będą spokojne i dłuższe.
Relaksacja dla ciężarnej
Przeczytaj poniższą instrukcję, a następnie przeprowadź relaksację. Możesz również poprosić bliską osobę o powolne odczytywanie treści:
Zajmij wygodną pozycję. Skoncentruj się na rytmie swojego oddechu. Bierz spokojne, pogłębione wdechy. Pozwól, aby każdy wydech zanurzał Cię coraz głębiej w błogim uczuciu relaksu.
Zacznij rozluźniać mięśnie. Najpierw koniuszki palców u stóp, całe stopy, łydki. Poczuj, jak odprężenie roznosi się coraz dalej, aż do Twoich nóg i ud. Każdy kolejny oddech niesie falę relaksu do kolejnych części Twojego ciała. Pozwól jej rozlać się na brzuch i plecy, a później powędrować ku górze. Teraz rozluźnij barki.
Odprężenie dociera teraz do rąk, dłoni i koniuszków palców. Wędruje też niespiesznie do szyi i głowy. Odkryj, jak napięcie opuszcza mięśnie twarzy, a czoło staje się zupełnie gładkie. Nie zaciskasz już powiek – czujesz, jak się rozciągają.
Będąc całkowicie odprężona, skieruj uwagę na obecność dziecka. Ono jest tutaj z Tobą i czuje bijący od Ciebie spokój. Pomyśl, że razem właśnie dzielicie ten cudowny moment. Odpoczywajcie. Spędźcie tak jeszcze kilka pięknych chwil.
Gdy poczujesz, że to już czas na powrót do codzienności, weź jeszcze kilka spokojnych wdechów. Powoli przygotuj się do wyjścia ze stanu kojącego relaksu. Porusz łagodnie palcami jednej, a później drugiej dłoni. Delikatnie zegnij palce u stóp.
Zacznij otwierać oczy. Rozejrzyj się dookoła i przeciągnij. Gdy będziesz gotowa, kontynuuj swój dzień – jesteś teraz rozluźniona i naładowana spokojem.
Stawiaj swoje samopoczucie na pierwszym miejscu
Ciąża to czas, w którym szczególnie warto zadbać o swoje samopoczucie. Postaw je na pierwszym miejscu.
Jeśli zauważasz, że towarzyszące ciąży wyzwania są dla Ciebie bardzo trudne, a codzienne funkcjonowanie wypełnia silny stres, umów się na konsultację psychologiczną – psychoterapia online
Nie zależy ci przecież, aby w rodzicielstwo wchodzić z lękiem i napięciem, lecz spokojem i czułością. Rozmowa z psychologiem może Ci naprawdę w tym pomóc!
Pamiętaj – zasługujesz na bycie wysłuchaną i zrozumianą.
Bibliografia
Balaskas, J. (1990). Naturalna opieka w ciąży. Praktyczny przewodnik dobrego samopoczucia od zajścia w ciążę do porodu, Warszawa: Wydawnictwo NOWA.
Fraś, M., Gniadek, A., Poznańska-Skrzypiec J., Kadłubowska, M. (2012). Styl życia kobiet w ciąży, Hygeia Public Health, 47 (4), 412-417.
Jośko-Ochojska, J. (2016). Traumatyczne przeżycia matki ciężarnej a zdrowie jej dziecka, Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 15 (3), 117-129.
Juczyński, Z., Ogińska-Bulik, N. (2009). Narzędzia pomiaru stresu i radzenia sobie ze stresem. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Lachowska, B., Szteliga, A. (2019). Zmartwienia kobiet w ciąży, Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 3 (39), 20–29.
Ogińska-Bulik, N., Juczyński Z. (2010). Osobowość, stres a zdrowie, Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Tunkiewicz, O. (2019). Rozważania nad przyczynami autyzmu, Edukacja Humanistyczna, 1 (40), 165-175.
