Trauma złożona, inaczej Complex PTSD (ang. Complex Post-Traumatic Stress Disorder CPTSD) to forma zaburzenia stresu pourazowego, która rozwija się w wyniku długotrwałego, powtarzającego się ekstremalnego stresu lub traumy. Trauma często związana jest z bolesnymi doświadczeniami relacji interpersonalnych. Przeczytaj więcej o objawach i sprawdź, w jaki sposób można leczyć traumę złożoną.
Complex PTSD – czym się charakteryzuje
Jako dzieci jesteśmy całkowicie zależni od swoich opiekunów. To na nich ciąży odpowiedzialność i realizacja potrzeb psychologicznych (tj. bezpieczeństwo, miłość, akceptacja, wsparcie).
Jeśli zabraknie nam tych podstawowych praw do opieki, możemy doświadczać wielu trudności w dorosłym życiu.
Złożony zespół stresu pourazowego jest rozumiany jako skutek doświadczenia traum, która zazwyczaj jest długotrwała, powtarzalna i rozpoczyna się w okresie dzieciństwa. Złożone PTSD na ogół wiąże się z traumą o charakterze interpersonalnym. Taką jak: przemoc wobec dziecka wykorzystywanie lub powtarzające się akty agresji i zaniedbania.
Im więcej traumatycznych przeżyć w dzieciństwie i w życiu dorosłym, tym poważniejsze mogą być problemy.
Złożony zespół stresu pourazowego – diagnoza
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11) wprowadziła diagnozę Złożonego PTSD, co jest istotnym krokiem w uznawaniu specyficznych potrzeb osób z doświadczeniem wielokrotnych traum. Diagnoza tego złożonego zaburzenia zawsze wykonywana jest przez specjalistę (psycholog, psychiatra). Warto pamiętać, że Complex PTSD jest diagnozowane na podstawie objawów, których doświadcza pacjent, a nie na podstawie rodzaju traumy, której doświadczył.
Aby można było zdiagnozować złożone zaburzenie stresu pourazowego należy doświadczać wszystkich objawów PTSD. Ponadto występować będą:
1) problemy z regulacją afektu,
2) wysoka częstotliwość przekonań o własnej bezwartościowości, którym towarzyszy wstyd, poczucie winy lub porażki,
3) trudności w podtrzymywaniu relacji, w odczuwaniu bliskości z innymi.
Dodatkowo mogą występować myśli i zachowania samobójcze, nadużywanie substancji, objawy depresyjne, psychotyczne i dolegliwości somatyczne.
PTSD – objawy
Najważniejsze objawy zaburzeń stresu pourazowego PTSD, związane są z ponownym przeżywaniem zdarzenia traumatycznego, w którym zdarzenie nie jest tylko pamiętane, ale jest doświadczane jako występujące „tu i teraz”. Zazwyczaj występuje w postaci żywych, natrętnych wspomnień lub obrazów; retrospekcji, które mogą mieć różny stopień nasilenia – od łagodnego (przejściowe poczucie, że zdarzenie powtarza się w teraźniejszości) do ciężkiego (całkowita utrata świadomości obecnego otoczenia).
Przeżywanym obrazom towarzyszą zazwyczaj silne lub przytłaczające emocje, na przykład strach, przerażenie oraz silne doznania fizyczne. Główną strategią osób cierpiących na PTSD jest unikanie, które ma zmniejszyć możliwość ponownego przeżywania traumatycznego zdarzenia. Może to przyjąć formę aktywnego wewnętrznego unikania myśli i wspomnień związanych z wydarzeniem lub zewnętrznego unikania: ludzi, rozmów, czynności lub sytuacji przypominających to wydarzenie.
Pacjenci doświadczają zwiększonego zagrożenia w codziennych sytuacjach, na przykład poprzez hiperczułość lub zwiększoną reakcję na bodźce, takie jak nieoczekiwany dźwięk.
Complex PTSD – objawy
Najważniejszymi objawami traumy złożonej są:
- objawy ponownego przeżywania bolesnych zdarzeń,
- objawy unikania,
- objawy poczucia zagrożenia,
- objawy dysregulacji emocji,
- trudności z przeżywaniem pozytywnych emocji,
- negatywne poczucie własnej wartości, poczucie bezwartościowości lub porażki,
- myślenie, że jest się „złą osobą”, obwinianie siebie za traumatyczne wydarzenia lub konsekwencje traumatycznych zdarzeń,
- objawy zaburzeń w relacjach: poczucie oddalenia lub odcięcia od innych ludzi, poczucie izolacji od innych ludzi, trudności w utrzymaniu relacji z innymi ludźmi.
Myśli, którym mogą towarzyszyć objawy to:
- „To nigdy nie powinno było się zdarzyć”.
- „To była moja wina.”
- „Zawiodłam innych ludzi.”
- „Powinnam była wiedzieć, że to się stanie.”
- „Jestem zła.”
- „Innym ludziom nie można ufać.”
- „Świat jest niebezpiecznym miejscem.”
- „Nigdzie nie jest bezpiecznie.”
- „Złe rzeczy zawsze mi się przytrafiają.”
- „Popadam w obłęd.”
- „Trwale zmieniłam się na gorsze”.
Zespół stresu pourazowego PTSD a złożony zespół stresu pourazowego CPTSD – różnice
Zespół stresu pourazowego (PTSD) i złożony zespół stresu pourazowego (CPTSD) są zaburzeniami psychicznymi wynikającymi z doświadczeń traumatycznych, jednakże istnieje kilka najważniejszych różnic:
Rodzaj traumy
- PTSD zazwyczaj jest związane z jednym pojedynczym traumatycznym zdarzeniem, takim jak: wypadek samochodowy, atak terrorystyczny czy gwałt.
- CPTSD charakteryzuje się występowaniem chronicznych, wielokrotnych traumatycznych sytuacji, często związanych z powtarzającą się lub długotrwałą przemocą, zaniedbaniem czy też ekstremalnym stresem.
Objawy
- Charakterystyczne objawy to nawracające wspomnienia, koszmary senne, nadmierne pobudzenie, unikanie bodźców związanych z traumatycznym wydarzeniem.
- Osoby z c-PTSD mogą doświadczać objawów PTSD (nawracające wspomnienia traumatycznych wydarzeń, koszmary nocne, hiperaktywność), jednakże doświadczają też innych głębokich problemów: trudności w regulacji emocji, trudności w relacjach interpersonalnych, poczucie bezwartościowości.
Dzieci i młodzież a doświadczana trauma
Dzieci i młodzież ze złożonym zespołem stresu pourazowego częściej niż ich rówieśnicy wykazują trudności poznawcze (np. problemy z uwagą, planowaniem, organizacją), które mogą zakłócać funkcjonowanie w szkole.
U dzieci występują problemy z regulacją afektu i utrzymujące się trudności w utrzymaniu relacji, które mogą doprowadzać do ryzykownych zachowań lub zachowań agresywnych wobec siebie, lub innych. W okresie dorastania odnotowuje się częste występowanie używania substancji, podejmowanie zachowań ryzykownych (np. niebezpieczny seks, brawurowe prowadzenie samochodu, samookaleczenia).
Dzieci i młodzież z zespołem stresu pourazowego często zgłaszają objawy depresyjne, lękowe, zaburzenia jedzenia, zespół lęku separacyjnego.
Complex PTSD a zaburzenia przywiązania
Pierwsze trzy lata życia nazywane są fazą przywiązania. W tym czasie musimy czuć się bezpiecznie w naszych relacjach z opiekunami. Pozwala nam to rozwinąć zdrowe poczucie siebie, które stanowi podstawę naszej zdolności do rozwijania zdrowych relacji w wieku dorosłym.
Jeśli w dzieciństwie doświadczyłaś zdarzeń traumatycznych, twoje wczesne relacje były najprawdopodobniej przerażające, nieprzewidywalne, groźne lub niedostępne. Wobec tego nie było możliwości stworzenia bezpiecznego przywiązania.
Dorastanie w środowisku strachu, chaosu, odrzucenia i porzucenia ma znaczący i długotrwały wpływ na zdrowie fizyczne i emocjonalne. Doświadczenia traumatyczne w okresie wczesnego dzieciństwa są jednym z najważniejszych czynników ryzyka dla ComplexPTSD.
Trauma złożona a wewnętrzny krytyk
W wyniku traumy przywiązaniowej możesz nosić przekonanie, że jesteś uszkodzona, niegodna miłości, że nie możesz nikomu ufać. Możesz mieć poczucie wstydu, poczucia winy i bezradności.
Pacjenci, którzy doświadczyli przemocy werbalnej i emocjonalnej, cierpią na poważniejsze problemy z zakresu zdrowia psychicznego. Dzieje się tak dlatego, że u tych osób zazwyczaj rozwija się silniejszy wewnętrzny krytyk. Krytyk może przybrać różne formy, ale najczęściej manifestuje się jako surowa, samokrytyczna narracja, która utrzymuje się w umyśle osoby dotkniętej traumą.
Ta wewnętrzna krytyka może być bardzo destrukcyjna i wpływać negatywnie na samopoczucie, poczucie własnej wartości i zdolność do radzenia sobie z życiowymi wyzwaniami. Osoby z traumą złożoną mogą doświadczać wewnętrznego krytyka w wielu sytuacjach, zwłaszcza gdy są narażone na stres lub mają trudności w relacjach z innymi. Wewnętrzny krytyk może podpowiadać: „jestem bezwartościowa”, „zasługuję na to, co mi się przytrafiło”, albo, odbierając nadzieję, stwierdzić: „nikt mnie nie zrozumie”. Te negatywne przekonania mogą doprowadzić do problemów psychicznych jak depresja albo stany lękowe.
Terapia schematów często obejmuje pracę z wewnętrznym krytykiem. W przypadku traumy złożonej aktywna praca z dysfunkcyjnymi negatywni przekonaniami może być szczególnie ważna. Krytyk wewnętrzny tworzy się bardzo często na skutek przemocy fizycznej i słownej. Pacjenci doświadczeni traumą noszą w sobie uwewnętrznione głosy swoich oprawców, którzy nierzadko są jednymi z najbliższych osób w ich życiu.
Badania nad c-PTSD
Badania nad złożonym zespołem stresu pourazowego są obszarem aktywnych zainteresowań ze strony badaczy zajmujących się zdrowiem psychicznym.
Badania wykazały, że podwyższony poziom wczesnych nieadaptacyjnych schematów idzie w parze z większym nasileniem objawów PTSD. Dorosłe kobiety, które w przeszłości były wykorzystywane seksualnie doświadczają zwiększonego nasilenia objawów PTSD.
Inne badania wykazały, że traumatyczne zdarzenia z dzieciństwa zwiększają ryzyko wystąpienia PTSD u żołnierzy przebywających w strefie działań wojennych. Przy czym to właśnie wczesne doświadczenia traumatyczne pośredniczą w zależności między przeszłością a teraźniejszymi objawami. Przytoczone wyniki wskazują, że istnieją wyraźne powody przemawiające za zastosowaniem modelu terapii schematów w pracy z osobami zmagającymi się ze złożonymi formami PTSD.
Borderline a Complex PTSD
Najnowsze badania dostarczają dowodów na to, że osobowość Borderline BPD i Complex PTSD stanowią nieco odrębne, ale często nakładające się profile objawów. Te dwa zaburzenia mogą różnić się pod względem niektórych cech diagnostycznych, jednakże wiele kryteriów objawów się pokrywa.
Jeśli chodzi o traumę złożoną, to trzy obszary: dysregulacja emocji, negatywna samoocena, zaburzone relacje również odpowiadają cechom Borderline. Jednak specyficzne objawy CPTSD różnią się od objawów Borderline. W przypadku CPTSD dysregulacja emocji obejmuje chroniczne trudności w uspokojeniu się w sytuacji stresu i chroniczne odrętwienie emocjonalne; ale nie labilność emocjonalną, skrajnie niekontrolowany gniew lub brak kontroli emocjonalnej, która występuje u osób cierpiących na Borderline.
Negatywne postrzeganie siebie w CPTSD zwykle koncentruje się na przewlekłym poczuciu winy, wstydu i bezwartościowości; w przeciwieństwie do bardziej niestabilnego i fragmentarycznego poczucia siebie w BPD.
Chociaż zarówno CPTSD, jak i BPD wiążą się z poważnymi problemami relacyjnymi, często w przypadku Bordeline zwiększona jest intensywność i zmienność w relacjach, naprzemienne uwikłanie i wycofywanie się, aby uniknąć rzeczywistego lub wyimaginowanego porzucenia.
Jak sobie radzić z traumą złożoną?
Radzenie sobie z traumą złożoną jest procesem długotrwałym i wymagającym. Najskuteczniejszym sposobem leczenia jest terapia. Terapia pomaga zrozumieć i przepracować swoje doświadczenia. Pozwala również na rozwój nowych umiejętności radzenia sobie ze stresem i trudnymi emocjami.
Wyróżniamy kilka najważniejszych nurtów terapeutycznych do leczenia traum:
- Terapia CBT (metoda przedłużonej ekspozycji)
- Terapia Schematów
- Terapia EMDR
- Terapia psychoanalityczna
Każde doświadczenie traumatyczne jest historią, która ma swój początek i koniec.
Aby przetworzyć każdą traumę, najlepiej jest przejść przez każde zdarzenie osobno, od początku do końca. Możesz spróbować napisać o tym wydarzeniu lub opowiedzieć komuś zaufanemu historię tego, co się stało. Prawdopodobnie już przy pierwszej próbie zauważysz, że historia traumy jest niepokojąca, gdy się o niej myśli. Wspomnienia mogą nie mieć jasnej kolejności lub może brakować niektórych szczegółów. Gdy pozwolisz sobie na przemyślenie tego, co się stało, może się okazać, że szczegóły stają się bardziej przejrzyste, kolejność zdarzeń ma więcej sensu a historia staje się mniej niepokojąca.
Gdy zaczynasz mniej unikać i nie jesteś sama ze swoimi bolesnymi przeżyciami możesz poczuć stopniowo zmniejszony dyskomfort. To bardzo pomaga w pracy nad traumą.
Jeśli doświadczasz traumy złożonej, ważne jest, aby szukać pomocy. Istnieje wiele możliwości pomocnych w procesie zdrowienia. Oprócz terapii ważne mogą być również następujące działania:
- dbanie o siebie fizycznie i psychicznie,
- budowanie relacji z wspierającymi ludźmi,
- udział w grupach wsparcia dla osób, które doświadczyły traumy.
Terapia Schematów – leczenie CPTSD
Uzdrowienie się z doświadczanych traum jest długim i stopniowym procesem.
International Society For Traumatic Stress Studies zaleca oddziaływania stopniowe, podkreślając wagę wstępnej fazy stabilizacji, która służy zwiększeniu tolerancji pacjentów na dystres. Później, następują główne interwencje, które bezpośrednio zajmują się przetwarzaniem traumy.
Jedną ze skutecznych terapii w leczeniu traumy stanowi terapia schematów. Jedną z głównych technik terapii schematów jest wyobrażeniowa zmiana skryptów.
W ramach reskrypcji wyobrażeniowej najpierw terapeuta, później pacjent ma okazję zapewnić straumatyzowanemu dziecku, to czego ono potrzebuje, lecz czego nigdy nie dostało tzn. bezpieczeństwo, stabilność, ważność uczuć i potrzeb. Rozpoczyna się tym samym, jakże potrzebny proces uzdrawiania schematów. Po dokonaniu reskrypcji kluczowych doświadczeń maleje ryzyko uruchomienia się schematów w życiu teraźniejszym. Praca tą techniką wpływa na zmianę znaczenia traumy, ale także zmienia się charakter przeżyć, a emocje stają się bardziej oswojone.
Pamiętaj, doświadczenia traum można stopniowo uleczyć. Zacznij aktywnie szukać pomocy. Trauma nigdy nie była i nie jest twoją winą. Daj sobie szansę na lepsze życie.
Bibliografia:
P. Gałecki, „Badanie stanu psychicznego. Rozpoznania według ICD-11″, Edra Urban & Partner, 2022
G, Heath, H. Startup. „Kreatywne metody w terapii schematów. Innowacje w praktyce klinicznej.”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2023
T. Karatzias et al., „Is Self-Compassion a Worthwhile Therapeutic Target for ICD-11 Complex PTSD (CPTSD)?”, Cambridge University Press, 2018: https://www.cambridge.org/core/journals/behavioural-and-cognitive-psychotherapy/article/is-selfcompassion-a-worthwhile-therapeutic-target-for-icd11-complex-ptsd-cptsd/EEBC38B48CB224CEB0E53429E5EB9B07
