Gdy rano otwierasz oczy, zaczynasz rejestrować wzrokiem to, co Cię otacza. I tak przez cały dzień. Oglądasz dziesiątki miejsc, przedmiotów i ludzkich twarzy. Część z nich zapisze się w Twojej pamięci – niektóre na krócej, a inne na dłużej. Ale wzrok służy nie tylko do tego, by widzieć to, co dzieje się dookoła. Okazuje się bowiem, że odpowiednie ruchy oczu pomagają w leczeniu traum, fobii, a nawet zaburzeń odżywiania.
Jesteś ciekawa, jak to możliwe? W jaki sposób zmysł wzroku może być wykorzystany w terapii? Czy naprawdę wykonywanie pewnych ruchów gałek ocznych przynosi ulgę? I czy jest to sposób na złagodzenie depresji, lęku i wciąż nawracających przykrych wspomnień?
Terapia EMDR – czym jest?
Na sam początek przyda się nam rozwinięcie tajemniczo brzmiącego skrótu EMDR. Pełna nazwa to Eye Movement Desensitization and Reprocessing. Po polsku można nazwać ten rodzaj oddziaływań jako terapia odwrażliwiania i przetwarzania za pomocą ruchu gałek ocznych. Terapia EMDR w Polsce wciąż jest mało znana i dopiero powoli zyskuje popularność. Na świecie jest jednak wykorzystywana już od ponad trzech dekad.
EMDR pomaga w radzeniu sobie z trudnymi wspomnieniami lub doświadczeniami o charakterze traumatycznym. Jak sama nazwa wskazuje, istotną rolę terapeutyczną odgrywa tutaj zmysł wzroku. Za jego pomocą dokonuje się bilateralna stymulacja mózgu (o której więcej już za chwilę). Nie oznacza to jednak, że zabraknie „tradycyjnej” rozmowy, znanej nam z psychoterapii.
Terapia EMDR dla kogo?
Korzenie terapii sięgają roku 1987. To właśnie wtedy amerykańska psycholog Francine Shapiro zapoczątkowała zupełnie nowy rodzaj terapii, której celem było złagodzenie objawów zespołu stresu pourazowego. Okazało się jednak, że jej zastosowanie jest znacznie szersze.
Metoda EMDR może być pomocna w leczeniu:
- zespołu stresu pourazowego,
- zaburzeń lękowych i fobii,
- zaburzeń nastroju,
- zaburzeń odżywiania np. kompulsywne objadanie
- zaburzeń depresyjnych,
- zaburzeń osobowości,
- uzależnień od substancji psychoaktywnych np. marihuany.
Jakie są cele terapii EMDR?
Najważniejsze cele terapii EMDR to:
- Odwrażliwienie wspomnień i odpowiednie ich przetworzenie.
- Zmiana perspektywy poznawczej
- Przeżycie traumy w bezpieczny i kontrolowany sposób.
- Pogodzenie się z trudnym doświadczeniem lub doświadczeniami.
Terapia EMDR – na czym polega?
Jeśli nigdy wcześniej nie słyszałyśmy o EMDR, możemy zastanawiać się, jak wygląda jej przebieg. Skoro terapia zakłada wykorzystanie wzroku i jakąś „stymulację”, to pierwsze skojarzenia często obejmują plątaninę kabli podpiętą do wielkich maszyn czy podłączanie do głowy elektrod. Ale na szczęście to tylko wyobrażenia. Więc jak naprawdę to wszystko wygląda?
Terapeuta prosi o to, by skupić uwagę na jego dłoniach i podążać wzrokiem za poruszającymi się palcami. W trakcie mogą być również wykorzystywane dodatkowe bodźce – dotykowe lub akustyczne. Podstawę stanowi jednak wodzenie wzrokiem w kierunku wyznaczanym przez dłoń psychologa.
W jaki sposób ruch gałek ocznych sprawi, że poczujemy się lepiej?
Każda z nas może w dowolnym momencie wystawić dłoń i zacząć wodzić palcem. Niczym trudnym nie będzie też śledzenie go wzrokiem. Ale czy to oznacza, że możemy same wyleczyć się taką „domową wersją EMDR”?
Gdyby było to tak proste, zapewne nikt nie decydowałby się na rozpoczynanie profesjonalnej terapii EMDR. Nie chodzi tu bowiem o jakiekolwiek ruchy gałki ocznej, ani o wykonywanie ich w dowolnym momencie. Wszystko musi być ze sobą bardzo dobrze zgrane: konkretnym ruchom wzroku towarzyszy rozmowa, w której na pierwszy plan wychodzą trudne doświadczenia.
Wracamy także do wspomnianej wcześniej obustronnej stymulacji mózgu. W dość dużym skrócie można powiedzieć, że to sposób na stworzenie nowych połączeń neuronalnych. Te połączenia ułatwią naszemu mózgowi „pochowanie do odpowiednich szufladek” trudnych wspomnień i negatywnych przekonań.
Czy EMDR to zderzenie się z traumą? Czy ma charakter traumatyczny?
Ponowne przeżywanie bolesnych doświadczeń, rozmawianie o fobii czy powrót do chwil grozy – to budzi w nas instynktowny lęk. A gdy wyobrazimy sobie, że nałoży się na to dodatkowa stymulacja mózgu, to czy sesja nie będzie dla nas najgorszym koszmarem? Czy nie wpadniemy w panikę?
Takie obawy są jak najbardziej zrozumiałe – szczególnie, gdy nigdy nie zetknęłyśmy się jeszcze z terapią EMDR. Wydaje się nam ona dość nietypowa i potencjalnie zagrażająca. Warto jednak pamiętać, że obawy są tylko obawami.
Podczas sesji cały czas obok nas jest psycholog. Zbiera on informację zwrotną, na temat tego, jak się czujemy. Często wykorzystuje do tego specjalną skalę, za pomocą której monitoruje nasze reakcje i postępy w terapii.
Terapia EMDR – trauma przeżywana w kontrolowanych warunkach
Wyobraź sobie, że panicznie boisz się psów. Niepokój wywołuje w Tobie nawet usłyszenie szczekania gdzieś daleko za oknem.
Co by się stało, gdyby terapeuta już w pierwszej minucie sesji polecił Ci opowiedzieć o tym, jak dziesięć lat temu ugryzł Cię błąkający się dziki pies? A co więcej, gdyby włączył wtedy odgłosy ujadania z głośników, a Tobie kazał wodzić wzrokiem w różne kierunki?
Albo od razu uciekłabyś z gabinetu, albo byłaby to jedyna sesja, na której się pojawiłaś.
Terapia EMDR nie ma na celu wywołać w nas paniki (lub co gorsza, przyczynić się do powstania kolejnych traum). Tak jak przy klasycznej psychoterapii, chodzi w niej o zapewnienie komfortu i bezpiecznej atmosfery.
Gabinet jest ostoją, w której poruszamy bardzo trudne tematy, lecz robimy to powoli. Wszystko, co się tam dzieje, zachodzi stopniowo i jest dopasowane do naszych możliwości. Nie musimy się obawiać, że terapeuta bez ostrzeżenia wrzuci nas na głęboką wodę. Dobrze jest też wspomnieć, że przed konfrontacją z traumą nauczymy się technik zmniejszających napięcie.
Plan terapii. Jak wygląda terapia EMDR?
W tym miejscu warto też zarysować plan terapii EMDR. Składa się ona najczęściej z ośmiu faz.
- określenie i opracowanie celu przetwarzania,
- nauka relaksacji (bardzo istotna szczególnie przy dużych traumach),
- faza stymulacji i przepracowywania,
- praca z negatywnym przekonaniem,
- zaszczepienie przekonania pozytywnego,
- przetwarzanie pomiędzy sesjami,
- ocena postępów i zmian,
- powrót do przetwarzania (jeśli jest wciąż potrzebne).
Terapia EMDR – ile trwa?
Terapia EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) może mieć zróżnicowany czas trwania w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta i charakteru problemów, z którymi się boryka. Ogólnie rzecz biorąc, terapia EMDR często jest krótsza niż tradycyjne formy terapii, ale dokładny czas trwania może być różny.
Typowa sesja terapii EMDR trwa około 60-90 minut, a pełen cykl terapeutyczny może obejmować od kilku do kilkunastu sesji, w zależności od skomplikowania problemu, głębokości traumy i indywidualnej reakcji pacjenta. Niektóre osoby mogą zauważyć poprawę po kilku sesjach, podczas gdy inne mogą potrzebować więcej czasu.
Czy terapia EMDR może być częścią psychoterapii?
Terapię EMDR można wykorzystywać na dwa sposoby:
– jako samodzielną metodę terapeutyczną,
– jako element klasycznej psychoterapii.
Terapia EMDR – dla kogo?
EMDR można zastosować w przypadku bardzo różnych pacjentów – zarówno dorosłych, jak i dzieci. Terapię mogą podjąć osoby zdrowe oraz chore – w tym pacjenci onkologiczni i osoby z chorobami neurodegeneracyjnymi.
Przeciwwskazaniem do EMDR jest natomiast:
– nadużywanie środków psychoaktywnych,
– stosowanie leków psychotropowych,
– skłonność do omdleń,
– epilepsja.
Terapia EMDR – opinie
Metoda EMDR wciąż nie jest jeszcze powszechna w Polsce. W ostatnich latach powstaje jednak coraz więcej miejsc oferujących ten rodzaj terapii. Osoby decydujące się na skorzystanie z metody często podkreślają, że podoba im się zawężenie pola problemów. Podczas gdy niektóre rodzaje terapii oznaczają przyglądanie się niemalże nieskończonej ilości spraw, tutaj następuje koncentracja na pojedynczym, konkretnym wydarzeniu.
O EMDR słyszy się dobre opinie również dlatego, że przynosi zauważalne zmiany na wielu płaszczyznach:
– objawów somatycznych,
– schematów myślowych,
– przekonań,
– emocji.
EMDR – leczenie traumy
Co może być dla nas traumą?
Opisując technikę EMDR, często używa się słowa „trauma”. Ale czym ona tak naprawdę jest i czy zawsze musi wiązać się z samymi najgorszymi skojarzeniami?
Trauma to mocne słowo. Może z początku kojarzyć się nam tylko z ofiarami gwałtu, uciekającymi przed wojną uchodźcami czy osobami doświadczającymi klęski żywiołowej. W psychologii traumę można rozumieć jednak znacznie szerzej. To nie tylko zdarzenia niosące bezpośrednie zagrożenie dla naszego życia. To również wszelkie urazy (konflikty, frustracje, kryzysy), które uderzają nas potężnym ładunkiem negatywnych emocji.
Traumę psychologiczną może powodować między innymi:
- doświadczenie przemocy (zarówno fizycznej, jak i psychicznej),
- opuszczenie przez opiekuna w dzieciństwie,
- mierzenie się z przewlekłą chorobą,
- bycie świadkiem napadu,
- doświadczenie wojny,
- pogryzienie przez psa,
- śmierć bliskiej osoby,
- przeżycie wypadku,
- nagła utrata pracy,
- rozwód,
- gwałt.
Doświadczenie traumatyczne niesie ze sobą szok, trudne emocje i zmianę w codziennym życiu. Nie każdy jednak przeżywa traumę tak samo – wszystko zależy od naszej osobowości, wcześniejszych doświadczeń i czynników związanych z samą sytuacją traumatyczną.
Wymienia się trzy możliwe następstwa traumy:
- przetrwanie – które wiąże się z tym, że funkcjonujemy gorzej niż przed traumą,
- powrót do równowagi – udaje nam się wrócić do takiego stanu funkcjonowania, jaki był dla nas typowy przed traumą,
- wzrost i rozwój – zaczynamy funkcjonować lepiej niż w okresie przed wystąpieniem traumy.
Trauma ≠ koniec
Przeżycie traumy to wydarzenie niezwykle ciężkie i wyzwalające lawinę przykrych emocji. Z początku możemy odczuwać ogromną niesprawiedliwość, bo dotknęło nas coś tak bolesnego i niespodziewanego. A my nie byłyśmy gotowe na to, by zmierzyć się z taką tragedią.
Ale trauma wcale nie musi oznaczać końca. Choć bezpowrotnie zmieniła nasze życie, to go nie przekreśliła. I choć na początku wydaje nam się, że powrót do normalnego życia jest niemożliwy, to nie warto się poddawać. Będzie nam trudno. Będziemy miały chwile zwątpienia. Ale wkładanie wysiłków w przepracowanie bolesnych zdarzeń opłaci się. Jeśli zmagasz się z doświadczeniem traumy, umówi wizytę – psychoterapia online.
Trauma bonding a Terapia EMDR
Traumatyczne mogą być nie tylko wydarzenia, ale także relacje. Gdy przez wiele lat żyjemy pod jednym dachem z agresywnym rodzicem lub partnerem, który nieustannie manipuluje i szantażuje nas emocjonalnie, nie jest nam łatwo odciąć się od jego toksycznego wpływu.
Między ofiarą a przemocowcem tworzy się relacja, którą bardzo ciężko jest zerwać. Nawet gdy chcemy zapomnieć o krzywdach, jakie nas spotkały, coś ściąga nas z powrotem. Traumatyczne przywiązanie nie pozwala nam odejść. A gdy już to zrobimy, to z dużym prawdopodobieństwem wracamy – zupełnie tak, jakbyśmy nie potrafiły funkcjonować w innych warunkach.
To właśnie trauma więzi odpowiada na pytanie „dlaczego ona nie potrafi odejść?”. Bo nawet, gdy wyrwiemy się z tego niezdrowego związku, to wciąż jest on dla nas otwartą raną. Powoduje ból i nie daje o sobie zapomnieć. Terapia traumy EMDR może przyczynić się tutaj do złagodzenia emocji i oderwania się od ciągłego powracania myślami do toksycznego partnera.
EMDR a relacja matki z dzieckiem
Większość mam odczuwa więź ze swoim dzieckiem. Jest to coś, co pojawia się w nich zupełnie naturalnie. U niektórych jednak ani w czasie ciąży (przeczytaj: stres w ciąży), ani bezpośrednio po porodzie nie pojawiają się żadne ciepłe uczucia.
To dla kobiety bardzo trudne doświadczenie. Wychodzi ze szpitala i wraca do domu z dzieckiem, ale nic nie wygląda tak, jak powinno. Spodziewała się, że od razu poczuje do maleństwa bezgraniczną miłość. Tymczasem zamiast przywiązania i troski jest dziwna pustka.
Odpowiednio zbudowana więź obejmuje dawanie noworodkowi uwagi, okazywanie empatii i troska o to, by dostrzec i zaspokoić jego potrzeby. A co, jeśli czegoś takiego po prostu nie doświadczamy? Co, jeśli jest w nas obojętność, a obowiązki wokół dziecka wykonujemy „na autopilocie”?
Co jest przyczyną takiego stanu?
Mówimy wtedy o nieprawidłowościach związanych z tworzeniem więzi (przeczytaj: style przywiązania) z dzieckiem. Ich źródeł możemy szukać w stanie psychicznym kobiety. Ciężko jest jej nawiązać relację, gdy mierzy się z depresją i obniżeniem nastroju.
Warto zastanowić się też nad tym, jak przebiegała ciąża: trudne wydarzenia, które miały miejsce w tym czasie, lub skomplikowany i przedłużony poród to kolejne potencjalne przyczyny braku więzi z dzieckiem.
Wykorzystanie terapii do poprawy więzi matki z dzieckiem
Naruszoną więź możemy jednak poprawić z pomocą EMDR. Podczas terapii matka koncentruje się na przeżyciach związanych z ciążą i szuka takich, które wywołują w niej napięcie. To właśnie one sprawiają, że trudno jej teraz czerpać satysfakcję z macierzyństwa.
Wdrożenie techniki EMDR umożliwia przetworzenie tych doświadczeń i uwolnienie się od dyskomfortu. Zostaną one „przeniesione” do przeszłości (a więc tam, gdzie jest ich miejsce). Z kolei mama będzie mogła skupić się na tym, co tu i teraz, i ze spokojną głową wrócić do opieki nad dzieckiem.
Terapia EMDR a depresja
Skutkiem dramatycznych doświadczeń może być depresja. Pojawia się ona w reakcji na bolesne przeżycie (na przykład pozostawanie w relacji pełnej przemocy, stratę ukochanej osoby czy diagnozę nieuleczalnej choroby). Blokujemy w sobie emocje i izolujemy się od świata. Zamknięte w sobie, odczuwające narastający stres i poczucie niesprawiedliwości, zauważamy w pewnym momencie, że już nic nie jest w stanie nas ucieszyć.
Ponowne przetworzenie doznanej traumy może znacznie obniżyć napięcie i uregulować emocje. Uporanie się z przykrymi sytuacjami pozwala nam przekierować uwagę na inne aspekty naszego życia i dostrzec iskierkę nadziei na lepszą przyszłość. A ta iskierka potrafi dać nam dodatkową siłę do przezwyciężenia depresji.
Metoda EMDR – zostawić przeszłość w przeszłości
Gdy życie przynosi nam coś niespodziewanego i bolesnego, próbujemy sobie z tym jakoś poradzić. Ale gdy zdarzenia wciąż powracają w myślach i snach i nie chcą nam dać spokoju, musimy podjąć zdecydowane kroki.
Jeśli nic nie zrobimy, to każdy kolejny dzień będzie dla nas coraz cięższy. Wciąż będziemy mierzyć się z błędnym kołem nieprzyjemnych odczuć i narastającego niepokoju.
To właśnie wtedy nadchodzi czas na udanie się do psychologa. Nawet jeśli nie wiemy, jak ubrać w słowa myśli. I nawet jeśli z początku ciężko nam opowiadać o swojej przeszłości. Z czasem uda się nam przełamać – a wtedy dotrzemy do samego środka tego, co nas trapi. Później zaś będziemy nad tym pracować.
Pamiętaj, terapia traumy EMDR dąży do tego, by:
– przetworzyć nieprzyjemne wspomnienia,
– zaakceptować to, że są one częścią naszego doświadczenia,
– uwolnić się od ciągłego powracania do najtrudniejszych momentów przeszłości.
Niezależnie od tego, czy Twoim problemem jest fobia, objawy reakcji potraumatycznej PTSD, czy inny rodzaj zaburzeń, chcesz zostawić te doświadczenia za sobą. Metoda EMDR pomoże Ci to osiągnąć – i w końcu zostawić przeszłość.
Bibliografia:
Lewandowska-Walter, A., Kaźmierczak, M., Błażek, M., Kiełbratowska, B., Michałek, J. (2012). Charakter więzi rodzinnych oraz uwarunkowania ich kształtowania się w sytuacji okołoporodowej, Psychologia Rozwojowa, 17(2), s. 23-29.
Madrid, A., Skolek, S., Shapiro, F. (2006). Repairing Failures in Bonding Through EMDR, Clinical Case Studies, 5(4), s. 271-286.
Ogińska-Bulik, N., Juczyński, Z. (2010). Rozwój potraumatyczny – charakterystyka i pomiar, Psychiatria, 7(4), s. 129-142.
