Depresja psychotyczna – objaw, rozpoznanie, jak leczyć?

Depresja – przygnębienie, brak energii, bezsenność. To podstawowe objawy zaburzenia, o których słyszałyśmy nie raz. Co jednak, jeśli dołączają do nich urojenia i omamy?

To może być depresja psychotyczna – zaburzenie, o którym nie mówi się wiele, choć przez wielu specjalistów określana jest jako najcięższa postać depresji. Jak ją rozpoznać? Co powinno wzbudzić naszą czujność? Dokąd zwrócić się o pomoc?

Czym jest depresja psychotyczna?

Depresja psychotyczna to zaburzenie psychiczne, w której objawy typowe dla depresji występują obok urojeń i omamów o różnej treści. I zdarza się to częściej, niż mogłoby się nam zdawać – objawów psychotycznych w przebiegu depresji doświadcza nawet 20% pacjentów. Najczęściej rozpoznaje się ją u osób starszych oraz młodzieży, lecz może rozwinąć się w każdym wieku.

Depresja z objawami psychotycznymi – charakterystyczny objaw

Do objawów depresyjnych zalicza się:

• poczucie przygnębienia utrzymujące się przez większość dnia, obniżenie nastroju
• zmniejszone zainteresowanie codziennymi sprawami,
• mniejsza zdolność do odczuwania radości z tego, co sprawiało dotychczas przyjemność,
• zmiana apetytu i związany z nią spadek lub przyrost masy ciała,
• utrzymujące się zmęczenie i brak energii (może to utrudniać tak proste czynności jak wstawanie z łóżka czy dbanie o higienę osobistą),
• problemy ze snem (kłopoty z zasypianiem, przebudzanie się w środku nocy, nadmiernie długi sen lub wczesne wybudzanie się),
• spowolnienie psychoruchowe (wykonywanie powolnych ruchów ciała, zmniejszone tempo wypowiadania słów, opóźniony czas reakcji) lub problem z usiedzeniem w jednej pozycji i potrzeba nieustannego ruchu,
• myśli o wyrządzeniu sobie krzywdy lub odczuwanie chęci odebrania sobie życia,
• poczucie bezwartościowości i beznadziejności,
• obniżenie zdolności do podejmowania decyzji,
• uczucie wewnętrznego niepokoju,
• trudności z koncentracją uwagi,
• poczucie winy.

Charakterystyczny objaw psychotyczny to:

• osłupienie (zastygnięcie – zmniejszony kontakt ze światem zewnętrznym, ograniczone reakcje na bodźce), które uniemożliwia wykonywanie codziennych, podstawowych czynności,
• urojenia i omamy (których najczęściej występujące formy przedstawiamy poniżej).

Epizod depresji psychotycznej – rodzaje urojeń i omamów

Urojenia winy i kary

Urojenia winy i kary objawiają się przeświadczeniem chorego o tym, że dokonał czegoś strasznego i niedługo poniesie za to konsekwencje. Może to być popełnienie ciężkiego grzechu, przestępstwa zagrożonego wieloletnim więzieniem bądź doprowadzenie do wypadku czy katastrofy naturalnej (nawet setki czy tysiące kilometrów dalej).

Przykład: Wielu ludzi przeze mnie ucierpiało. Wyrządziłem największe zło na świecie. Ten huragan, który przetacza się przez Stany Zjednoczone… to ja go wywołałem.

Urojenia katastroficzne

Urojenia katastroficzne to przekonanie o nieuchronnie zbliżającej się klęsce. Może być ona rozumiana na bardzo wiele sposobów i dotyczyć zarówno samego chorego, jak i ogółu ludzkości. Czasem pojawia się obawa przed nadchodzącą katastrofą żywiołową, a innym razem lęk przed życiowymi problemami. Wśród pacjentów z depresją psychotyczną często pojawiają się urojenia zubożenia – przeświadczenie o tym, że straciło się cały swój majątek.

Przykład: Nic już nie mam – ani pieniędzy, ani domu. Przecież to jest dramat, nic mi nie pozostało. Jak ja będę dalej żyć?

Urojenia nihilistyczne

W urojeniach nihilistycznych pojawia się przekonanie chorego o tym, że część jego ciała nie istnieje. Wydaje mu się, że traci narządy (nie ma nad nimi kontroli lub upiera się, że wcale ich nie ma). Czasem twierdzi też, że w ogóle nie istnieje – jego organizm rozpadł się, utracił formę i przemienił w nicość.

Przykład: Nie będę jeść ani pić, bo nie mam żołądka. Tak naprawdę to ja przecież w ogóle nie istnieję. Proszę zobaczyć, nie mam własnego ciała.

Urojenia hipochondryczne

Urojenia hipochondryczne to takie, w których choremu wydaje się, że cierpi na nieuleczalną chorobę. Może podtrzymywać, że mierzy się z konkretną jednostką chorobową (na przykład nowotworem, wrzodami żołądka) lub odczuwać uogólniony lęk, że z jego organizmem dzieje się coś bardzo złego i jest o krok od śmierci. Urojeń hipochondrycznych nie łagodzą zapewnienia lekarzy o dobrych wynikach ani wykluczanie kolejnych poważnych chorób poprzez wykonywanie szczegółowych badań.

Przykład: Dzisiaj tak mnie jakoś boli ta ręka – widzisz, rak dalej się rozrasta i to dlatego. Dla mnie już nie ma ratunku. To zbyt poważne, żeby lekarze sobie z tym poradzili.

Urojenia ksobne

Urojenia ksobne wiążą się ze stawianiem siebie w centrum zainteresowania innych (nawet zupełnie obcych osób). Chory jest przekonany, że ktoś go obserwuje, czyha na niego lub śledzi każdy ruch. Zauważa „ukryte znaki” – na przykład skierowane do niego nagłówki gazet, dziennikarskie relacje w telewizji czy artykuły na stronach internetowych.

Przykład: Dzisiaj znowu mówili o mnie w wiadomościach. A gdy wychodzę z domu, to wszyscy mi się przyglądają. I jeszcze pokazują na mnie palcem i się ze mnie śmieją.

Urojenia prześladowcze

Urojenia prześladowcze dotyczą przeświadczenia o tym, że inni ludzie chcą wyrządzić choremu krzywdę. Najczęściej pojawia się twierdzenie, że jakaś osoba lub grupa obserwuje go, śledzi każdy ruch i na niego czyha. Pacjent może również wyrzucać sprzęty elektroniczne, zmieniać numery telefonu i przeszukiwać mieszkanie w obawie przed tym, że ktoś zainstalował mu podsłuch.

Przykład: Oni zmówili się przeciwko mnie. Czekają aż wyjdę z domu, żeby mnie zaatakować. Chcą mnie porwać.

Omamy słuchowe

Omamy słuchowe to głosy, które słyszy chory. Są do niego wrogo nastawione – potępiają, szydzą i wyśmiewają każdy ruch. Mogą oskarżać o złe prowadzenie się, krytykować wygląd, przekonywać o bezsensie życia i namawiać do zrobienia sobie krzywdy.

Omamy węchowe

Oprócz omamów słuchowych, w depresji psychotycznej mogą występować także omamy węchowe. Polegają one na odczuwaniu zapachów – najczęściej zapachu zgnilizny. Są na ogół powiązane z urojeniami nihilistycznymi i przekonaniu o stopniowym rozkładzie własnego ciała.

Objawy depresji psychotycznej a objawy schizofrenii

Objawy depresji psychotycznej mogą nasuwać pytanie: „A jak poznać, że nie jest to schizofrenia?”. Przecież to właśnie ze schizofrenią kojarzą nam się urojenia i omamy, które zmieniają postrzeganie świata i własnej osoby.

Jednak w przeciwieństwie do schizofrenii, w depresji psychotycznej urojenia nie są ułożone w złożone systemy paranoiczne. Oznacza to, że na bazie urojeń o sobie, życiu i otaczającym świecie nie tworzą się wielowarstwowe, szczegółowe opowieści. Chory często też zachowuje krytycyzm wobec swoich objawów i uświadamia sobie, że nie są one zgodne z rzeczywistością. Widzi, że dzieje się z nim coś nietypowego i samodzielnie poszukuje pomocy.

Depresja psychotyczna a choroba dwubiegunowa

Już od wielu lat badacze pochylają się nad związkiem pomiędzy depresją psychotyczną a chorobą afektywną dwubiegunową (ChAD). Uzyskane przez nich wyniki wskazują, że pacjenci ze zdiagnozowaną depresją psychotyczną są bardziej narażeni na rozwój zaburzenia dwubiegunowego od tych, u których nie stwierdza się objawów wytwórczych.

Co więcej, wśród krewnych osób zmagających się z depresją psychotyczną częściej diagnozuje się chorobę dwubiegunową. Uznaje się, że rodzinna historia zaburzeń dwubiegunowych to czynnik ryzyka dla zachorowania na depresję psychotyczną.

Depresja psychotyczna – przykład

Ewelina trafia na oddział przerażona.

Już od kilku tygodni czuła się coraz gorzej. Na początku myślała, że „wpadła w emocjonalny dołek”. Miała mniej energii i zaczęła obawiać się, że nie podoła codziennym obowiązkom. Mąż tłumaczył jej wtedy, że pewnie „trochę jej odbija”, bo od dwóch lat siedzi w domu i opiekuje się dzieckiem. Wcześniej, gdy pracowała jako pielęgniarka, nigdy przecież nie miała takich spadków nastroju.

Któregoś dnia pomyślała o dawnej pracy i z przerażeniem stwierdziła:

– Na pewno podałam tamtemu pacjentowi spod trójki zły zastrzyk i on przeze mnie umarł!

Zaczęła panicznie bać się, że dosięgną ją konsekwencje – przyjdzie ktoś ze szpitala i zamknie ją w więzieniu, a ona nie będzie mogła nic zrobić.

Gdy wychodziła na ulicę, wydawało jej się, że ktoś stale ją obserwuje. Z krzaków, zza sklepowej witryny lub ze środka zaparkowanego samochodu. „Muszę być pod stałym nadzorem. Oni zaraz mnie aresztują” – myślała, uciekając w stronę domu i barykadując drzwi.

Tuż przed hospitalizacją stan bardzo się pogorszył. Ostatnia noc Eweliny była bezsenna. Kobieta cały czas upierała się, że na podjeździe stoi policja i zaraz wyważy drzwi. Gorączkowo próbowała gdzieś się ukryć, a mąż siłą odciągał ją od okna, którym chciała się ewakuować.

Depresja psychotyczna – przyczyny

Przyczuny depresji psychotycznej to najczęściej:

– nadaktywność osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, regulującej produkcję hormonów,

– brak hamowania wydzielania kortyzolu (nazywanego również hormonem stresu),

– doświadczenie traumatycznych wydarzeń (takich jak przemoc fizyczna lub seksualna),

– uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego,

– predyspozycje genetyczne,

– deprywacja snu.

Depresja psychotyczna – forum to nie miejsce na szukanie pomocy

Wiele osób doświadczając nieprzyjemnych objawów otwiera wyszukiwarkę. Po opisaniu dolegliwości wystarczy kliknąć enter, a w mniej niż sekundę ukazuje się nam szereg stron z opisami przypadków, osobistymi zwierzeniami i „dobrymi radami”.

Bardzo często możemy natrafić na szczegółowe historie rozwoju zaburzeń, listy objawów doświadczanych przez innych pacjentów oraz ich spostrzeżenia na temat działania poszczególnych leków. Ale nawet wielogodzinna lektura takich internetowych forów nie przyniesie nam żadnych szczególnych korzyści.

Pamiętaj – Internet to nie lekarz. Gdy czujesz, że pogorszyło się Twoje zdrowie psychiczne, zwróć się do psychiatry.

Depresja psychotyczna – test. Czy mogę mieć depresję psychotyczną?

Nie warto również poszukiwać darmowych narzędzi do oceny objawów depresji psychotycznej. O ile w domowych warunkach można samodzielnie wykonać Skalę Depresji Becka, to jest ona ukierunkowana jedynie na symptom depresyjny. Aby mieć pewność, z jakim typem zaburzenia depresyjnego się mierzymy, konieczna jest wizyta w gabinecie lekarskim.

Depresja psychotyczna – diagnoza depresji. Leczenie depresji psychotycznej

Diagnoza to proces, w którym lekarz zbiera od nas informacje, analizuje nasz stan zdrowia i rozpoznaje, co nam dolega. Tylko dzięki odpowiedniemu ustaleniu choroby możliwe jest przepisanie leków, które skutecznie poradzą sobie z nieprzyjemnymi dolegliwościami i przyniosą nam ulgę.

W trakcie diagnozy w kierunku depresji psychotycznej, zwraca się uwagę przede wszystkim na występowanie objawów charakterystycznych dla depresji (które muszą utrzymywać się przez co najmniej dwa tygodnie), przy równoczesnej obecności objawów psychotycznych. Istotne jest także jest rozróżnienie objawów depresji psychotycznej od tych charakterystycznych dla innych zaburzeń.

Czasami zdarza się bowiem, że depresja psychotyczna jest mylona z:

– zaburzeniami depresyjnymi bez objawów psychotycznych (szczególnie wtedy, gdy kontakt z pacjentem jest utrudniony i nie ujawni on występowania omamów lub urojeń),

– zaburzeniami osobowości (najczęściej z zaburzeniem typu borderline),

– zaburzeniami schizofrenicznymi i schizoafektywnymi,

– zespół stresu pourazowego.

Depresja psychotyczna – czas leczenia

Trudno jest oszacować czas potrzebny do leczenia depresji psychotycznej. Wszystko zależy od stopnia nasilenia objawów i tego, jak pacjent reaguje na wdrożone leczenie. Zdarza się, że trzeba kilka razy zmieniać zestaw leków lub modyfikować ich dawkę. Gdy natomiast mocno pogarsza się codzienne funkcjonowanie, wzrasta ryzyko wyrządzenia sobie krzywdy lub targnięcia się na własne życie, konieczne staje się skierowanie do szpitala. Tutaj również ciężko jest ocenić, po jakim czasie spędzonym na oddziale nastąpi poprawa.

Depresja psychotyczna – rokowania

Zazwyczaj rokowanie w przypadku depresji psychotycznej jest gorsze niż w depresji bez objawów wytwórczych. Ten rodzaj depresji wiąże się bowiem z większym ryzykiem pojawienia się objawów psychotycznych w kolejnych epizodach, częstszymi hospitalizacjami, krótszymi remisjami (okresami bez objawów) oraz wyższą śmiertelnością.

Nie oznacza to jednak, że trzeba tracić nadzieję. Współczesne możliwości leczenia farmakologicznego są bardzo szerokie i pozwalają na uzyskanie znacznej poprawy u większości pacjentów.

Depresja psychotyczna – leki

W depresji psychotycznej zastosowanie jedynie leków przeciwpsychotycznych lub przeciwdepresyjnych często nie przynosi zamierzonych efektów. Stosuje się więc kombinację obu rodzajów leków – są one dobierane indywidualnie, uwzględniając dominujące objawy, stan zdrowia oraz możliwe interakcje z innymi przyjmowanymi substancjami.

Gdy jednak regularne zażywanie leków nie przynosi wyraźnej poprawy, zaleca się terapię elektrowstrząsową. To metoda wykorzystywana już od wielu lat do leczenia depresji lekoopornej. W jednym z badań wykazano, że ma ponad dwukrotnie wyższą skuteczność niż farmakoterapia. Jest również rekomendowana w stanach bezpośredniego zagrożenia życia (na przykład wtedy, gdy pacjent odmawia spożywania posiłków i płynów).

Depresja psychotyczna – psychoterapia jako dopełnienie leczenia

Oprócz leczenia farmakologicznego przepisanego przez psychiatrię, warto skorzystać również z psychoterapii. Terapia poznawczo-behawioralna pomaga zaakceptować diagnozę depresji psychotycznej, lepiej zrozumieć swój stan i poprawić funkcjonowanie w sferze emocjonalnej. Stanowi dodatkowe wsparcie, dzięki któremu nauczymy się nowych sposobów radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami i lepiej poznamy własne potrzeby. W przypadku depresji psychotycznej, terapeuta może pomóc pacjentowi zrozumieć i zweryfikować swoje przekonania i myśli, które mogą być fałszywe lub zniekształcone przez objawy psychotyczne.

Nurt poznawczo-behawioralny (CBT) skupia się na:

– rozpoznawaniu wzorców myślenia, które mogą sprzyjać depresji,

– zmianie tych przekonań na inne (takie, które bardziej nam służą i wspierają nasze zdrowie psychiczne),

– dostarczaniu rzetelnej psychoedukacji, dzięki której lepiej rozumiemy to, co „dzieje się w naszej głowie”.

Pamiętaj – nawet z ciężkiej depresji z objawami psychotycznymi można wyjść. Jeśli tylko dostrzeżesz u siebie lub bliskich niepokojące objawy, umów wizytę u specjalisty. Zasługujesz na profesjonalną pomoc!

 

 

 

Bibliografia:

Bidzan, L. (2004). Depresja psychotyczna – obraz kliniczny, rozpoznawanie, leczenie, Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 4(1), s. 21-26.

Filip, M., Gałecki, P.(2020). Objawy psychotyczne w przebiegu depresji – zasady interwencji terapeutycznej, CNS Reviews, 4(1), s. 29-39.

Perzyński, J., Michalak, M., Perzyńska-Starkiewicz, A. (2012). Depresja psychotyczna czy schizofrenia?, Current Problems of Psychiatry, 13(3), s. 157-159.

Zdanowicz, A., Wierzbiński, P. (2017). Depresja psychotyczna, Psychiatria i Psychologia Kliniczna 17(2), s. 115-119.