Osobowość unikająca, jak przestać unikać i cieszyć się bliskością

Zaburzenie osobowości unikającej, często określane jako unikająca osobowość, to jedno z zaburzeń osobowości zdefiniowanych w obszarze psychiatrii i psychologii.

Większość ludzi od czasu do czasu unika, gdy chce oddalić od siebie trudne wybory lub sytuacje. Unikowe zaburzenie osobowości charakteryzuje się utrwalonym wzorcem unikania w sferze zachowań, emocji i myśli. Osoby dotknięte zaburzeniem osobowości unikającej często odczuwają silne lęki i niepewność w sytuacjach społecznych. Mają tendencję do unikania sytuacji, w których mogliby być oceniani lub odrzucani przez innych. To prowadzi do izolacji społecznej i trudności w nawiązywaniu bliskich relacji.

Mimo to istnieją skuteczne metody terapeutyczne, które mogą pomóc osobom cierpiącym na to zaburzenie w radzeniu sobie z jego objawami. W kolejnych częściach tego artykułu dowiesz się o objawach, przyczynach i leczeniu zaburzenia osobowości unikającej

Czym jest osobowość unikająca

Zaburzenie osobowości unikającej, znane również jako unikająca osobowość, to jedno z wielu zaburzeń osobowości opisanych w DSM-5, klasyfikacji diagnostycznej stosowanej przez specjalistów od zdrowia psychicznego. Charakteryzuje się ono złożonym wzorcem zachowań, myśli i emocji, które wpływają na sposób, w jaki jednostka funkcjonuje i nawiązuje relacje z innymi ludźmi.

Zaburzenie osobowości unikającej (ang. avoidant personality disorder, APD) to rodzaj zaburzenia osobowości, które charakteryzuje się silnym lękiem przed negatywną oceną i odrzuceniem ze strony innych. Osoby z tym zaburzeniem mają niskie poczucie własnej wartości, silne poczucie wstydu i skłonność do samokrytyki. Niska samoocena powoduję, że pacjenci unikają sytuacji społecznych, zawodowych i intymnych, które mogłyby wywołać ich niepokój lub dyskomfort. Często czują się samotne, izolowane i nieszczęśliwe.

Osobowść unikająca – kryteria i diagnoza

Kryteria diagnostyczne zaburzenia osobowości unikającej określone jest przez DSM-5 (Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych).

• Kryterium A: Ogólny wzorzec unikania interakcji społecznych z obawy przed odrzuceniem lub krytyką. Osoba unika działalności zawodowej, społecznej lub innych działań związków interpersonalnych z obawy przed odrzuceniem, krytyką lub dezaprobatą.
• Kryterium B: Uogólniony brak pewności siebie i wyjątkowo wrażliwa na negatywne oceny. Osoba wykazuje nadmierne uczucie niekompetencji, braku wartości lub jest nadmiernie krytyczna wobec siebie.
• Kryterium C: Unikanie nowych relacji ze względu na lęk przed odrzuceniem. Osoba unika zaangażowania w nowe relacje interpersonalne z obawy przed odrzuceniem.
• Kryterium D: Zahamowanie w relacjach interpersonalnych z obawy przed obnażeniem się na krytykę lub odrzucenie. Osoba unika zażyłości lub wykazuje duże opory przed dzieleniem się intymnymi myślami i uczuciami z obawy przed negatywnymi ocenami innych.
• Kryterium E: Okresowy brak pewności siebie w społecznych sytuacjach. W sytuacjach społecznych osoba wykazuje nadmierne poczucie nieśmiałości lub obawia się, że inni ją ocenią negatywnie.
• Kryterium F: Wpływ na codzienne funkcjonowanie. Wzorzec unikania, brak pewności siebie i lęk przed bliskością są trwałe i wpływają na codzienne funkcjonowanie.
• Kryterium G: Wykluczenie innych zaburzeń. Te zachowania nie wynikają z innych zaburzeń, np. depresja.

Diagnoza powinna być ustalona przez wykwalifikowanego specjalistę, takiego jak psycholog, psychoterapeuta lub psychiatra, po dokładnej ocenie i weryfikacji funkcjonowania.

Zaburzenie osobowości – diagnoza różnicowa. Osobowość unikająca

Zaburzenie osobowości unikającej jest często mylone z fobią społeczną (ang. social anxiety disorder, SAD), która również polega na lęku przed sytuacjami społecznymi. Jednak istnieją pewne różnice między tymi dwoma zaburzeniami. Osoby z fobią społeczną obawiają się głównie odczuwania lęku i pokazywania objawów nerwowości w obecności innych ludzi. Osoby z zaburzeniem osobowości unikającej obawiają się głównie bycia ocenianym negatywnie i odrzucanym przez innych ludzi. Ponadto lęk społeczny dotyczy głównie określonych sytuacji społecznych, takich jak przemawianie publiczne, jedzenie w restauracji czy rozmowa telefoniczna. Zaburzenie osobowości unikającej dotyczy szerokiego zakresu sytuacji życiowych, takich jak praca, szkoła, rodzina czy związek.

Osobowość unikająca – przyczyny

Nie ma jednej konkretnej przyczyny zaburzenia osobowości unikającej. Uważa się, że jest to wynik interakcji czynników genetycznych, biologicznych i środowiskowych. Niektóre z możliwych przyczyn to:

• Dziedziczność. Zaburzenie osobowości unikającej może być częściowo uwarunkowane genetycznie. Badania wykazały, że osoby z tym zaburzeniem mają częściej w rodzinie krewnych cierpiących na podobne problemy. Na przykład, badanie przeprowadzone na bliźniętach jednojajowych i dwujajowych wykazało, że istnieje znacząca zgodność genetyczna w występowaniu zaburzenia osobowości unikającej. Innym przykładem jest badanie, które wykazało, że osoby z zaburzeniem osobowości unikającej mają częściej wariant genu serotoninowego transportera (5-HTTLPR), który jest związany z większą podatnością na stres.
• Temperament. Zaburzenie osobowości unikającej może być również związane z cechami temperamentu, takimi jak nadwrażliwość, nieśmiałość czy ostrożność. Osoby z tym zaburzeniem często wykazują te cechy już od dzieciństwa. Na przykład, badanie przeprowadzone na niemowlętach wykazało, że te, które były bardziej płaczliwe, nieśmiałe i lękliwe w obecności obcych ludzi, miały większe ryzyko rozwoju zaburzenia osobowości unikającej w wieku dorosłym. Innym przykładem jest badanie, które wykazało, że osoby z zaburzeniem osobowości unikającej mają niższy poziom dopaminy w mózgu, co jest związane z mniejszą motywacją i przyjemnością.
• Doświadczenia życiowe. Zaburzenie osobowości unikającej może być również spowodowane przez negatywne doświadczenia życiowe, takie jak odrzucenie, krytyka, znęcanie się czy zaniedbanie ze strony rodziców np. toksycznej matki, rówieśników czy nauczycieli. Osoby z tym zaburzeniem często mają historię traumy lub nadużycia, parentyfikacja . Na przykład, badanie przeprowadzone na studentach wykazało, że osoby z zaburzeniem osobowości unikającej częściej doświadczały odrzucenia i krytyki ze strony rodziców w dzieciństwie. Innym przykładem jest badanie, które wykazało, że osoby z zaburzeniem osobowości unikającej częściej były ofiarami znęcania się w szkole.

Jak widać, zaburzenie osobowości unikającej może mieć różne źródła i wpływać na różne aspekty życia osoby. Warto podkreślić, że każda osoba jest unikalna a przyczyny zaburzeń osobowości unikającej mogą się różnić. Ponadto, często jest to wynik interakcji wielu czynników.

Osobowość unikająca – test

Nie ma jednego prostego testu na zaburzenie osobowości unikającej. Aby postawić diagnozę tego zaburzenia, należy skonsultować się z lekarzem lub psychologiem, który przeprowadzi wywiad i ocenę kliniczną. Jednak istnieją pewne kryteria diagnostyczne, które mogą pomóc w rozpoznaniu tego problemu. Według klasyfikacji DSM-5, zaburzenie osobowości unikającej charakteryzuje się obecnością co najmniej czterech z następujących objawów:

• Unikanie zajęć zawodowych, które wymagają znacznego kontaktu z ludźmi, z powodu lęku przed krytyką, dezaprobatą lub odrzuceniem.
• Niechęć do nawiązywania relacji z ludźmi, chyba że jest się pewnym bycia akceptowanym.
• Powściągliwość w sytuacjach intymnych z powodu lęku przed zawstydzeniem lub wyśmianiem.
• Zaangażowanie się w sytuacje społeczne lub międzyludzkie tylko z dużym niepokojem.
• Poczucie niższości w stosunku do innych ludzi i przesadna skłonność do porównywania się z nimi.
• Nadmierne zajmowanie się możliwością bycia krytykowanym lub odrzuconym w sytuacjach społecznych.
• Zniechęcenie do podejmowania nowych działań, autosabotaż lub ryzykownych sytuacji z powodu lęku przed popełnieniem błędu lub pokazaniem się w złym świetle.

Jeśli zauważasz, że występują u ciebie określone kryteria, to zgłoś się po pomoc – psychoterapia online. Pamiętaj, że nie jest to twoja wina i że możesz się zmienić.

Osobowość lękliwa a osobowość unikająca

Osobowość unikająca jest jednym z rodzajów zaburzeń osobowości opisanych w DSM-5. Osoby z tym zaburzeniem charakteryzują się chronicznym poczuciem niskiej wartości, lękiem przed odrzuceniem i trudnościami w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji interpersonalnych.

Osobowość lękliwa, często nazywana osobowością unikającą, nie jest oficjalnie sklasyfikowana jako oddzielne zaburzenie osobowości w DSM-5. W praktyce klinicznej, pojęcie „osobowość lękliwa” może być używane na określenie osób, które wykazują cechy lękliwe w swojej osobowości, ale nie spełniają kryteriów zaburzenia osobowości unikającej.

Osobowość unikająca w związku. Czy muszę unikać bliskości?

Zaburzenie osobowości unikającej może mieć duży wpływ na twoje życie miłosne. Osoby z tym zaburzeniem często mają trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem bliskich relacji. Mogą unikać zaangażowania się w związek, bojąc się odrzucenia, porzucenia lub zranienia. Lub mogą być w związku, ale trzymać partnera na dystans, nie wyrażając swoich uczuć, potrzeb czy pragnień. Mogą również sabotować swój związek, szukając wad w partnerze, porównując go z innymi ludźmi lub wycofując się z kontaktów interpersonalnych.

Osoby z zaburzeniem osobowości unikającej często przyciągają partnerów, którzy mają własne problemy emocjonalne lub zaburzenia osobowości. Na przykład mogą być w związku z  narcyzem, która wykorzystuje ich słabość i podporządkowuje ich swojej woli. Lub mogą być w związku z osobą lękową, która również boi się odrzucenia i porzucenia i potrzebuje ciągłego zapewniania o miłości. Takie związki są często pełne konfliktów, napięcia i cierpienia.

Aby poprawić jakość swojego życia miłosnego, osoby z zaburzeniem osobowości unikającej muszą zmierzyć się ze swoim lękiem i nauczyć się budować zaufanie i intymność z partnerem. Muszą również pracować nad swoim poczuciem własnej wartości i akceptacją siebie. Niektóre sposoby na to to:

• Uświadomienie sobie swoich negatywnych przekonań o sobie, partnerze i relacjach. Na przykład: “Nie jestem godny miłości”, “Partner mnie zostawi”, “Relacje są niebezpieczne”.
• Próba zmiany tych przekonań na bardziej realistyczne i pozytywne. Na przykład: “Jestem godny miłości”, “Partner mnie kocha”, “Relacje są wartościowe”.
• Uczenie się komunikować ze swoim partnerem w sposób otwarty, szczerzy i asertywny. Wyrażanie swoich uczuć, potrzeb i pragnień, a także słuchanie i szanowanie tych partnera. Rozwiązywanie konfliktów w sposób konstruktywny i kompromisowy.
• Znajdowanie czasu na wspólne aktywności, które sprawiają wam przyjemność i zbliżają was do siebie. Może to być spacer, kino, kolacja, masaż czy seks. Ważne jest, aby pokazywać partnerowi swoją miłość i wdzięczność za jego obecność i wsparcie.
• Poszukiwanie pomocy profesjonalnej, jeśli zaburzenie osobowości unikającej utrudnia ci funkcjonowanie w związku lub powoduje ci duży dyskomfort. Terapia indywidualna lub par może pomóc ci zrozumieć i zmienić swoje zachowania, myśli i emocje, które wpływają na twoją relację. Może również pomóc ci poprawić swoje poczucie własnej wartości i akceptację siebie.

Zaburzenie osobowości unikającej a miłość

Zaburzenie osobowości unikającej nie oznacza, że nie możesz kochać lub być kochanym. Osoby z tym zaburzeniem mają takie same potrzeby emocjonalne jak każdy inny człowiek. Potrzebują miłości, akceptacji, bezpieczeństwa i bliskości. Jednak ze względu na swój lęk przed odrzuceniem i krytyką często nie potrafią tego pokazać ani o to poprosić.

Osoby z zaburzeniem osobowości unikającej często kochają bardzo głęboko i intensywnie. Jednak ich miłość jest często ukryta pod warstwą niepewności, wstydu i izolacji. Doświadczając wstyd, nie potrafią zaufać swojemu partnerowi ani sobie samemu. Boją się, że ich miłość nie jest wystarczająca, że zostaną zdradzeni, porzuceni lub skrzywdzeni. Dlatego często unikają wyrażania swoich uczuć lub okazywania czułości.

Osoby z zaburzeniem osobowości unikającej potrzebują miłości, która jest cierpliwa, wyrozumiała i szanująca. Potrzebują partnera, który będzie im dawał poczucie bezpieczeństwa i stabilności. Partnera, który będzie ich akceptował takimi, jakimi są, a jednocześnie zachęcał do rozwoju i zmiany. Partnera, który będzie im pokazywał swoją miłość nie tylko słowami, ale też czynami.

Leczenie osobowości unikającej – psychoterapia

Zaburzenie osobowości unikającej jest trudnym problemem do pokonania, ale nie jest nieuleczalne. Warto zaznaczyć, że leczenie zaburzenia osobowości unikającej jest procesem długotrwałym, wymagającym zaangażowania i cierpliwości. Istnieją różne formy leczenia, które mogą pomóc osobom z tym zaburzeniem poprawić jakość swojego życia i relacji. Niektóre z nich to:

• Terapia poznawczo-behawioralna (ang. cognitive-behavioral therapy, CBT): To rodzaj terapii skoncentrowany na zmianie negatywnych myśli i zachowań, które utrzymują zaburzenie osobowości unikającej. Terapeuta pomaga pacjentowi zidentyfikować i wyzwać swoje przekonania o sobie, innych ludziach i świecie. Pomaga również pacjentowi narażać się stopniowo na sytuacje społeczne, które wywołują lęk i uczyć się radzić sobie z nim w sposób efektywny.
• Terapia schematów (ang. schema therapy): To rodzaj terapii skupiony na zmianie głęboko zakorzenionych wzorców myślenia, emocji i zachowania (tzw. schematy), które powstały w wyniku niezaspokojenia podstawowych potrzeb emocjonalnych w dzieciństwie. Terapeuta pomaga pacjentowi zrozumieć i zmodyfikować swoje schematy, czyli nieświadome reguły, według których funkcjonuje. Pomaga również pacjentowi zaspokoić swoje potrzeby emocjonalne w sposób zdrowy i zbudować pozytywny obraz siebie.
• Terapia dialektyczno-behawioralna (ang. dialectical behavior therapy, DBT): To rodzaj terapii skierowany do osób z zaburzeniami osobowości, które mają trudności z regulacją emocji i impulsywnością. Terapeuta pomaga pacjentowi nauczyć się akceptować siebie i swoją sytuację, a jednocześnie dążyć do zmiany. Pomaga również pacjentowi nabyć umiejętności radzenia sobie ze stresem, komunikacji interpersonalnej, tolerancji frustracji i rozwiązywania problemów.

Farmakoterapia

Nie ma specyficznych leków na zaburzenie osobowości unikającej. Jednak niektóre leki mogą być pomocne w łagodzeniu objawów towarzyszących temu zaburzeniu, takich jak lęk, depresja czy fobia społeczna. Leki te mogą być przepisane przez lekarza psychiatrę i należy je stosować pod jego nadzorem. Niektóre z leków, które mogą być używane to: leki antydepresyjne tzw. antydepresanty, leki przeciwlękowe, beta-blokery czy stabilizatory nastroju.

Osobowość unikająca wewnętrznie rozdarta

Zaburzenie osobowości unikającej sprawia, że osoby z nim zmagające się często doświadczają wewnętrznego konfliktu między dwoma przeciwnymi pragnieniami: pragnieniem bliskości i pragnieniem unikania. Z jednej strony pragną być kochani, akceptowani i zrozumiani przez innych ludzi. Z drugiej strony lękają się odrzucenia, krytyki i zawstydzenia przez innych ludzi. Dlatego często mają problem z decydowaniem się na podejmowanie lub unikanie kontaktu z innymi.

Osoby z zaburzeniem osobowości unikającej mają również skomplikowany stosunek do swojego partnera. Z jednej strony kochają go i potrzebują jego obecności i wsparcia. Z drugiej strony boją się go i odsuwają od siebie. Dlatego często zachowują się w sposób niespójny i sprzeczny wobec partnera. Na przykład mogą być raz czuli i opiekuńczy, a raz chłodni i dystansujący.

Osoby z zaburzeniem osobowości unikającej często mają również ambiwalentny stosunek do siebie samego. Z jednej strony chcą się zmienić i poprawić swoje życie. Z drugiej strony boją się zmiany i ryzyka. Dlatego często sabotują swoje własne cele i marzenia. Na przykład mogą mieć duży potencjał intelektualny lub artystyczny, ale nie rozwijać go z powodu lęku przed porażką lub oceną. Mogą mieć wiele pasji i zainteresowań, ale nie realizować ich z powodu braku wiary w siebie.

Podsumowanie

Zaburzenie osobowości unikającej jest poważnym problemem, który może utrudniać funkcjonowanie w życiu społecznym, zawodowym i intymnym, jednak jest uleczalne. Istnieją różne formy leczenia, które mogą pomóc stopniowe zmieniać swoje życie.

Osoby z zaburzeniem osobowości unikającej mogą również pomóc sobie same poprzez podejmowanie małych kroków w kierunku zmiany. Mogą próbować narażać się na sytuacje, które wywołują lęk, ale są dla nich ważne lub korzystne. Mogą uczyć się akceptować siebie i swoje niedoskonałości. Mogą szukać wsparcia w rodzinie, przyjaciołach lub grupach wsparcia. Mogą rozwijać swoje pasje i zainteresowania. Mogą kochać i być kochanymi.

 

 

Bibliografia:

Beck Aaron T. Freeman Arthur Davis Denise D; Terapia poznawcza zaburzeń osobowości. WUJ 2016

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5848673/